Asosiy qisim Plastmassa mahsulotlar ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida

Uning kattaligi odatda 5 mm dan kam, shuning uchun uning mavjudligini qadrlash mumkin emas. U dengizdan keladigan oziq-ovqat zanjiri orqali kiritilishi mumkin. Plastmassalarning fizik-mexanik xossalari Plastmassalarning hajmiy og‘irligi bo‘lishiga qaramay ular m a’lum mustahkamlikka ega. Plastmassalarni ishlatish paytida ularga turli xil kuchlar (yuklama) ta ’sir qilishi mumkin. Bu vaqtda buyumda har xil deformatsiyalar (cho‘zilish, egilish, siqilish) paydo bo'ladi. Shuning uchun plastmassadan tayyorlangan buyumlar bunday deformatsiyalami vujudga keltiruvchi kuchlarga bardosh berish yoki bera olmasligini bilish muhimdir. 20 Plastmassalarning mexanik xossalari ularni zo‘riqish ostida sinash orqali topiladi. Plastmassa namunalarning mexanik xossalarini ikki yo'nalishda aniqlash mumkin: a) qisqa muddatli yuklama ostida mustahkamlikka sinash; b) qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash. Plastmassalarning fizik-mexanik xossalariga quyidagilar kiradi: Cho‘zilishga sinash — plastmassalarning cho‘zilishga biogen mustahkamlik chegarasidir. U eng yuqori cho‘zuvchi kuchning namuna ko'ndalang kesimi yuziga nisbati bilan aniqlanadi (MPa). Siqilishga sinash — namunalarning sinib tushgunga qadar siquvchi kuchlar ta’siriga qarshilik ko‘rsata olish xususiyati plastmassalaming siqilishga bo’lgan mustahkamlik chegarasi deb ataladi. Sinash paytida quyidagi kuchlar aniqlanadi: siqilishdagi buzuvchi kuchlanish (MPa) — namunani buzadigan yoki uni darz ketkazadigan yuklamaning namunaning dastlabki ko‘ndalang kesim yuziga nisbati; 21 • siqilishdagi oqish chegarasi (MPa) — ta’sir etuvchi kuch miqdori oshmasa ham deformatsiya ortishida ro‘y beradigan yuklama miqdorining namunaning dastlabki ko'ndalang kesimi yuzasiga nisbati.Statik egilishga sinash. Mo'rt materiallarni cho‘zilishga va siqilishga sinash juda qiyin. Shuning uchun bunday materiallarning deformatsiya mustahkamlik xarakteristikasini topish uchun ular faqat egilishga sinaladi. Materiallarning eguvchi yuklama ta’siriga qarshilik ko‘rsata olish xususiyati statik egilishga mustahkamlik deb ataladi. Bu chegaradan o'tgandan so‘ng namuna sinib ketadi.Plastmassalarni ikki tayanch orasida zarbiy egilishga sinash. Plastmassalarning zarbiy kuchlarga bo‘lgan mustahkamligi uning eng m uhim xossalaridan biridir. Zarbiy mustahkamlik ko‘pincha plastmassalarni sinflarga bo‘lishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Zarbga bo‘lgan mustahkamlikni aniqlash uchun mayatnikli koper ishlatiladi. Mustahkamlik namunani sindirish vaqtida sarf bo‘lgan ish miqdori bilan o‘lchanadi. Plastmassaning zarbiy mustahkamlik ko‘rsatkichidan har xil materiallar puxtaligini solishtirishda foydalaniladi. Zarbiy qovushqoqlikni ikki tayanchli zarbiy egilishga sinash zarbiy qovushqoqlikni aniqlashning keng tarqalgan usullaridan biridir. Plastmassalarni k o ‘p marta takrorlanadigan egilishga sinash. Ko‘pincha elastik polimer materiallar ko‘p takrorlanadigan o‘zgaruvchan yuklar ta’siri ostida bo‘ladi. O‘zgaruvchan yuklar ta’siri ostida hosil bo‘ladigan darzning kattalashuvi natijasida plastmassa materialning buzilib borishi toliqish deb ataladi. Bu xossa maxsus uskunada aniqlanadi. Zarbiy qovushqoqlikni dinstat asbobida aniqlash. Bunda o'lchamlari kichik bo‘lgan namunalar ishlatiladi. Undan tashqari bu asbob yordamida plastmassa namunalarini statik egilishga ham sinash mumkin. Qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash. Plastmassa buyumlarning deformatsiyalanishi, ya’ni ular shakl va o‘lchamlarining tashqi kuch ta’sirida yoki kuchlanish sababli o‘zgarishi ularning ekspluatatsion xossalarini aniqlovchi asosiy omillardan biridir. Deformatsiya xossalarini e ’tiborga olmay, u yoki bu buyumni tayyorlash uchun shakl beriladigan materialni to ‘g‘ri tanlash mumkin emas. Odatda, deformatsiya jarayonida material strukturasi o‘zgaradi va buyumning deformatsiya xossasi materialning strukturasi va uning o'zgarishiga bog’liq bo‘ladi. Injenerlik nuqtayi nazaridan, deformatsiyalanish vaqtida materialda ro‘y beradigan hamma strukturaviy o‘zgarishlami ikkiga bo‘lish mumkin:1)materialning sinishi bilan bog‘liq bo'lgan qaytmas strukturaviy o‘zgarishlar (sinish deformatsiyasi);2)deformatsiya jarayonini to‘xtatadigan yoki sekinlatadigan qaytar strukturaviy o'zgarishlar (qaytarish deformatsiyasi). Qisqa vaqtli deformatsiyalanishga sinashdan maqsad — yuklama ta’siri ostida bo‘lgan materialning o'zini tutishi va uning elastiklik moduli, qattiqligi, qayishqoqligi va plastikligi kabi xossalarini aniqlashdan iborat. Deformatsiyalanishga sinash yuqorida qayd etib o‘tilgan usul bilan amalga oshirilishi mum kin. Buning uchun «kuchlanish deformatsiyasi» (a—E) diagrammasini qurish kerak. Elastiklik modulini aniqlash. Elastiklik moduli (E) materialning deformatsiyaga qanday qarshilik ko‘rsata olishini ifodalaydi. Elastiklik modulining miqdori tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Bosim ostida quyilgan va ekstruziya usuli bilan olingan namunalarda elastiklik moduli cho‘zilish deformatsiyasi, presslab olingan namunalarda esa egilish deformatsiyasi orqali aniqlanadi. Qattiqlikni aniqlash. Plastmassaning qattiqligi unga boshqa bir materialning juda qattiq botish chuqurligi bilan o ‘lchanadi. Qattiqlik materialning mexanik xossalaridan biridir. Plastmassalar uchun bu ko‘rsatkich metallarga qaraganda bir necha marta kam. Termoreaktiv smolalar asosida tayyorlangan materiallar eng yuqori qattiqlikka ega materiallardir. Polietilen eng kichik qattiqlik ko‘rsatkichiga ega. Demak, polimerlarning qattiqligi va elastiklik moduli orasida ma’lum munosabat mavjud. Qattiqlik Brinell tavsiya etgan usul bilan aniqlanadi.Plastmassalarning fizik-mexanik xossalari plastmassalarning hajmiy og‘irligi bo‘lishiga qaramay ular ma’lum mustahkamlikka ega. Plastmassalarni ishlatish paytida ularga turli xil kuchlar (yuklama) ta ’sir qilishi mumkin. Bu vaqtda buyumda har xil deformatsiyalar (cho‘zilish, egilish, siqilish) paydo bo'ladi. Shuning uchun plastmassadan tayyorlangan buyumlar bunday deformatsiyalanishi vujudga keltiruvchi kuchlarga bardosh berish yoki bera olmasligini bilish muhimdir. Plastmassalarning mexanik xossalari ularni zo‘riqish ostida sinash orqali topiladi. Plastmassa namunalarning mexanik xossalarini ikki yo'nalishda aniqlash mumkin: a) qisqa muddatli yuklama ostida mustahkamlikka sinash; b) qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash. Plastmassalarning fizik-mexanik xossalariga quyidagilar kiradi: Cho‘zilishga sinash — plastmassalarning cho‘zilishga boigan mustahkamlik chegarasidir.Siqilishga sinash — namunalarning sinib tushgunga qadar siquvchi kuchlar ta’siriga qarshilik ko‘rsata olish xususiyati plastmassalaming siqilishga bo’lgan mustahkamlik chegarasi deb ataladi. Sinash paytida quyidagi kuchlar aniqlanadi: siqilishdagi buzuvchi kuchlanish (MPa) — namunani buzadigan yoki uni darz ketkazadigan yuklamaning namunaning dastlabki ko‘ndalang kesim yuziga nisbati; • siqilishdagi oqish chegarasi (MPa) — ta’sir etuvchi kuch miqdori oshmasa ham deformatsiya ortishida ro‘y beradigan yuklama miqdorining namunaning dastlabki ko'ndalang kesimi yuzasiga nisbati.Mo'rt materiallarni cho‘zilishga va siqilishga sinash juda qiyin. Shuning uchun bunday materiallarning deformatsiya mustahkamlik xarakteristikasini topish uchun ular faqat egilishga sinaladi. Materiallarning eguvchi yuklama ta’siriga qarshilik ko‘rsata olish xususiyati statik egilishga mustahkamlik deb ataladi. Bu chegaradan o'tgandan so‘ng namuna sinib ketadi. Plastmassalarning zarbiy kuchlarga bo‘lgan mustahkamligi uning eng m uhim xossalaridan biridir. Zarbiy mustahkamlik ko‘pincha plastmassalarni sinflarga bo‘lishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Zarbga bo‘lgan mustahkamlikni aniqlash uchun mayatnikli koper ishlatiladi. Mustahkamlik namunani sindirish vaqtida sarf bo‘lgan ish miqdori bilan o‘lchanadi. Plastmassaning zarbiy m ustahkamlik ko‘rsatkichidan har xil materiallar puxtaligini solishtirishda foydalaniladi. Zarbiy qovushqoqlikni ikki tayanchli zarbiy egilishga sinash zarbiy qovushqoqlikni aniqlashning keng tarqalgan usullaridan biridir.Plastmassalarni ko‘p marta takrorlanadigan egilishga sinash. Ko‘pincha elastik polimer materiallar ko‘p takrorlanadigan o‘zgaruvchan yuklar ta’siri ostida bo‘ladi. O‘zgaruvchan yuklar ta’siri ostida hosil bo‘ladigan darzning kattalashuvi natijasida plastmassa materialning buzilib borishi toliqish deb ataladi. Bu xossa maxsus uskunada aniqlanadi. Zarbiy qovushqoqlikni dinstat asbobida aniqlash. Bunda o'lchamlari kichik bo‘lgan namunalar ishlatiladi. Undan tashqari bu asbob yordamida plastmassa namunalarini statik egilishga ham sinash mumkin.Qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash. Plastmassa buyumlarning deformatsiyalanishi, ya’ni ular shakl va o‘lchamlarining tashqi kuch ta’sirida yoki kuchlanish sababli o‘zgarishi ularning ekspluatatsion xossalarini aniqlovchi asosiy omillardan biridir. Deformatsiya xossalarini e’tiborga olmay, u yoki bu buyumni tayyorlash uchun shakl beriladigan materialni to‘g‘ri tanlash mumkin emas. Odatda, deformatsiya jarayonida material strukturasi o‘zgaradi va buyumning deformatsiya xossasi materialning strukturasi va uning o'zgarishiga bog’lq bo‘ladi. Injenerlik nuqtayi nazaridan, deformatsiyalanish vaqtida materialda ro‘y beradigan hamma strukturaviy o‘zgarishlarni ikkiga bo‘lish mumkin: • materialning sinishi bilan bog‘liq bo'lgan qaytmas strukturaviy o‘zgarishlar (sinish deformatsiyasi); • deformatsiya jarayonini to ‘xtatadigan yoki sekinlatadigan qaytar strukturaviy o'zgarishlar (qaytarish deformatsiyasi). Qisqa vaqtli deformatsiyalanishga sinashdan maqsad — yuklama ta’siri ostida bo‘lgan materialning o'zini tutishi va uning elastiklik moduli, qattiqligi, qayishqoqligi va plastikligi kabi xossalarini aniqlashdan iborat. Deformatsiyalanishga sinash yuqorida qayd etib o‘tilgan usul bilan amalga oshirilishi mumkin. Buning uchun «kuchlanish deformatsiyasi» (a—E) diagrammasini qurish kerak. Elastiklik modulini aniqlash. Elastiklik moduli (E) materialning deformatsiyaga qanday qarshilik ko‘rsata olishini ifodalaydi. Elastiklik modulining miqdori tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Bosim ostida quyilgan va ekstruziya usuli bilan olingan namunalarda elastiklik moduli cho‘zilish deformatsiyasi, presslab olingan namunalarda esa egilish deformatsiyasi orqali aniqlanadi. Qattiqlikni aniqlash. Plastmassaning qattiqligi unga boshqa bir materialning juda qattiq botish chuqurligi bilan o ‘lchanadi. Qattiqlik materialning mexanik xossalaridan biridir. Plastmassalar uchun bu ko‘rsatkich metallarga qaraganda bir necha marta kam. Termoreaktiv smolalar asosida tayyorlangan materiallar eng yuqori qattiqlikka ega materiallardir. Polietilen eng kichik qattiqlik ko‘rsatkichiga ega. Demak, polimerlarning qattiqligi va elastiklik moduli orasida ma’lum munosabat mavjud. Qattiqlik Brinell tavsiya etgan usul bilan aniqlanadi va u quyidagi formula orqali topiladi (H /m 2): bu yerda: P — bosuvchi kuch miqdori, H; D — sharcha diametri, sm2, h — sharcha segmenti chuqurligi, sm.
Kontaktlari tufayli qo'shma hosil qilishdan iborat. Bu ma'lum bir sharoitlarda ro'y berishi mumkin:

1. 
   Isitma. Uning qiymati viskoz oqim holatining haroratiga etib borishi kerak.
   
2. 
   Payvandlangan sirtlarning qattiq tegishi.
   
3. 
   Optimal payvandlash vaqti - ushlab turish vaqti.
   

Shuni ham ta'kidlash kerakki, plastmassaning chiziqli kengayishining harorat koeffitsienti metallarga nisbatan bir necha baravar yuqori, shuning uchun payvandlash va sovutish paytida qoldiq stresslar va shtammlar paydo bo'ladi, ular plastmassaning payvandlangan bo'g'inlarining kuchini pasaytiradi.
Plastmassa payvandlangan bo'g'inlarning mustahkamligiga kimyoviy tarkibi, makromolekulalarning yo'nalishi, atrof-muhit harorati va boshqa omillar katta ta'sir ko'rsatadi.
Plastik payvandlashning har xil turlari qo'llaniladi:

1. 
   Gaz sovutish moslamasi bilan qo'shimchalarsiz va payvandlash
   
2. 
   Extrudable payvandlash
   
3. 
   Issiqlik payvandlash bilan bog'laning
   
4. 
   Issiqlik payvandlash bilan bog'laning
   
5. 
   Yuqori chastotali elektr maydonini payvandlash
   
6. 
   Termoplastikani ultratovushli payvandlash
   
7. 
   Plastmassani ishqalanish payvandlash
   
8. 
   Plastmassalarni radiatsion payvandlash
   
9. 
   Plastmassalarni kimyoviy payvandlash
   

Metall payvandlashda bo'lgani kabi, plastmassani payvandlashda ham payvandlash materialining va issiqlik ta'sir qiladigan zonaning mexanik va fizik xususiyatlari bo'yicha asosiy materialdan unchalik farq qilmasligini ta'minlash kerak. Termoplastikalarni termoyadroviy payvandlash, ularni qayta ishlashning boshqa usullari singari, polimerni avval yuqori elastikga, so'ngra viskoz oqim holatiga o'tkazishga asoslanadi va faqat materiallarni (yoki qismlarni) payvandlanadigan yuzalar yopishqoq eritma holatiga o'tkazilishi mumkin. Bunday holda, polimerning yopishqoq oqim holatiga o'tishi materialning termal parchalanishi bilan birga bo'lmasligi kerak.
Ko'p plastmassalarni payvandlashda zararli tutun va gazlar chiqadi. Har bir gaz uchun havoda aniq belgilangan maksimal konsentratsiya (MPC) mavjud. Masalan, karbonat angidrid uchun ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiya 20, aseton uchun - 200, etanol uchun - 1000 mg / m³.
PLASTMASSALARDAN BUYUMLAR ISHLAB CHIQARISH 1. Buyumlar ishlab chiqarish usullarining sinflarga bo‘linishi Hozirgi paytda plastmassa buyumlar turli usullar bilan ishlab chiqariladi. Bu usullarni tanlash polimer turiga, uning dastlabki holatiga, shuningdek, buyumning shakli va o'lchamlariga bog‘liq. Usullarning ko‘pligi (30 dan ortiq), ularni sinflarga bo‘lish zarurligini taqozo etadi. Bunda Mak-Kelvi tomonidan taklif qilingan, turli usullarni bir xil guruhlarga birlashtirish yo‘li to‘g‘riroq hisoblanadi. Bunda birinchi guruhga faqat fizik jarayonlarga asoslangan usullar, ikkinchi guruhga feqat kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullar, uchinchi guruhga esa fizik-kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullar kiritilgan. Polimer moddalaming dastlabki holati, ulaming tarkibi, shuningdek, turli fizik-kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullarning sinflarga bo‘linishida keltirilgan. Birinchi guruhga bir xil fizik o‘zgarishga asoslangan — ekstruziyalash, kalandrlash, bosim ostida quyish va boshqa jarayonlar kiritilgan (2- jadval). Bunda buyumlarning shakl olishi qovushqoq-oquvchan holatda bo'lgan polim erning deform atsiyalanib sovitilishi hisobiga amalga oshadi. Bu jarayonlar qovushqoqegiluvchan, Nyuton suyuqliklari bo'lmagan suyuqliklarning oqish qonuniyatlari, polimerlarning kristallanishi yoki shishalanishi bMan tushuntiriladi. Bunda dastlabki xomashyo sifatida term oplastik polim erlar asosidagi granulalangan kompozitsiya ishlatiladi, biroq ekstruziyalash va kalandrlash usullari uchun quruq aralashtirilgan kukunsimon kompozitsiya yoki valslangan suyuqlanmadan foydalanish mumkin. Qayta ishlashning ikkinchi guruhi umum iy diffuziyonadgeziv jarayonlam i (rotatsion shakllash, changlash va boshqalar) o‘z ichiga oladi. Ayni paytda buyumlar kukunsimon massalar va flastmassalarni harorat ta’sirida suyultirish va qotirish yo‘li bilan tayyorlanadi. Mustaqil guruhlarga eritmalardan buyumlar olish (plyonkalar quyish, tolalar shakllash, shpredinellash kabi) texnologik jarayonlari birlashtirilgan.


Polimer kompozitsiyalami ko‘piklash, shuningdek, polimerlar yoki suyuq formopolimerlarni m a’lum shaklda polimerlash guruhga.4- guruhning barcha jarayonlari uchun polimerizatsiya yoki polikondensatsiya reaksiyalari qonuniyatlari xarakterlidir. Monomer initsiator yoki katalizator bilan aralashtiriladi va suyuq holatda shaklga quyiladi, natijada kimyoviy reaksiya sodir bo‘lib polimer hosil bo'ladi. Shaklda monomerlarni polimerizatsiyalash usulida list holatidagi materiallar (organik shisha-list), shuningdek, turli konfiguratsiyadagi buyumlar olinadi (kaprolandlar). Oriyentatsiya, pnevmovakuum shakllash va shtamplash usullarida yuqori elastik holatdagi list va plyonka materiallar qayta ishlanadi. Ular kalandrlash yoki ekstruziya usullari bilan olinadi. Bu usullar uchun polimerlarning cho'zilishdagi deformatsiyasi, rekristallanishi va oriyentatsiyasi xosdir. Shuning uchun ular VI guruhga birlashtirilgan. Turli xil usullar bilan olingan buyumlarga qo‘shimcha ishlov beriladi. Termoreaktiv materiallami qayta ishlash usullari ham shunga o'xshash sinflarga bo‘lingan. Bunda buyumlami pressmateriallardan yoki ayrim komponentlardan (suyuq polimerlar, to‘ldiruvchilar,ta’mirlovchi materiallar) tayyorlash mumkin. VII guruhning barcha usullarida buyumlarni shakllash (kompozitsiyaga zarur konfiguratsiya berish) qovushqoq - oquvchan holatda bo‘lgan pressmaterialning siljib oqishi hisobiga amalga oshadi,so’ngra bog’lovchi material yordamida qotirilib suyuqlanmaydigan va erimaydigan holatga o'tadi. Bu jarayonlar umumiy fizik-kimyoviy qonuniyatlarni (nonyuton suyuqlikning qovushqoq oqishi va bog‘lovchi yordamida qotish kimyoviy reaksiyasi) o‘z ichiga olgani uchun bir guruhga birlashtirilgan. Suyuq bog‘lovchilar shimdirilgan, so'ngra qotirilib ta’rmirlanadigan materiallarga ma’lum konfiguratsiya berib olinadigan usullar VIII guruhga birlashtirilgan. Ko‘piradigan termoreaktiv kom- pozitsiyalardan buyumlar tayyorlash maqsadida qollaniladigan qayta ishlash usullari IX guruhga kiritilgan. Bu usullarning o‘ziga xos tomoni shundaki, bunda g‘ovak hosil bo‘lishi va qotish kimyoviy reaksiyasi bir vaqtda sodir bo'ladi. X Plastmassalarni buyumlarga va yarim tayyor mahsulotlarga aylantirishda quyidagilarga ahamiyat berish kerak: — plastmassa yoki kompozitsion materiallarni ekspluatatsiya sharoitiga bog‘liq xususiyatlariga ko‘ra tayyorlash (ta’minlash); — ularni shaklni oson qabul qiladigan holatga o'tkazish; — plastmassalarga buyum yoki yarim mahsulot shaklini berish usullari va tegishli rejimlami yaxshi bilish; — buyum yoki yarim mahsulotga tugallangan shakl berish. Polimer kompozitsiyalami ko‘piklash, shuningdek, polimerlar yoki suyuq formopolimerlarni ma’lum shaklda polimerlash guruhga (V) birlashtirilgan. IV guruhning barcha jarayonlari uchun polimerizatsiya yoki polikondensatsiya reaksiyalari qonuniyatlari xarakterlidir. Monomer initsiator yoki katalizator bilan aralashtiriladi va suyuq holatda shaklga quyiladi, natijada kimyoviy reaksiya sodir bo‘lib polimer hosil bo'ladi. Shaklda monomerlarni polimerizatsiyalash usulida list holatidagi m ateriallar (organik shisha-list), shuningdek, turli konfiguratsiyadagi buyumlar olinadi kaprolandlar. Oriyentatsiya, pnevmovakuum shakllash va shtamplash usullarida yuqori elastik holatdagi list va plyonka materiallar qayta ishlanadi (VI). Ular kalandrlash yoki ekstruziya usullari bilan olinadi. Bu usullar uchun polimerlarning cho'zilishdagi deformatsiyasi, rekristallanishi va oriyentatsiyasi xosdir. Shuning uchun ular VI guruhga birlashtirilgan. Turli xil usullar bilan olingan buyumlarga qo‘shimcha ishlov beriladi. Termoreaktiv materiallami qayta ishlash usullari ham shunga o'xshash sinflarga bo‘lingan. Bunda buyumlami pressmateriallardan yoki ayrim komponentlardan (suyuq polimerlar, to ‘ldiruvchilar, armirlovchi materiallar) tayyorlash mumkin. VII guruhning barcha usullarida buyumlarni shakllash (kompozitsiyaga zarur konfiguratsiya berish) qovushqoq - oquvchan holatda bo‘lgan pressmaterialning siljib oqishi hisobiga amalga oshadi, so'ngra bog‘lovchi material yordamida qotirilib suyuqlanmaydigan va erimaydigan holatga o'tadi. Bu jarayonlar umumiy fizik-kimyoviy qonuniyatlarni o‘z ichiga olgani uchun bir guruhga birlashtirilgan. Suyuq bog‘lovchilar shimdirilgan, so'ngra qotirilib ta’mirlanadigan materiallarga ma’lum konfiguratsiya berib olinadigan usullar VIII guruhga birlashtirilgan. Ko‘piradigan termoreaktiv kompozitsiyalardan buyumlar tayyorlash maqsadida qo’llaniladigan qayta ishlash usullari IX guruhga kiritilgan. Bu usullarning o‘ziga xos tomoni shundaki, bunda g‘ovak hosil bo‘lishi va qotish kimyoviy reaksiyasi bir vaqtda sodir bo'ladi. X Plastmassalarni buyumlarga va yarim tayyor mahsulotlarga aylantirishda quyidagilarga ahamiyat berish kerak: — plastmassa yoki kompozitsion materiallarni ekspluatatsiya sharoitiga bog‘liq xususiyatlariga ko‘ra tayyorlash; — ularni shaklni oson qabul qiladigan holatga o'tkazish; — plastmassalarga buyum yoki yarim mahsulot shaklini berish usullari va tegishli rejimlarni yaxshi bilish; — buyum yoki yarim mahsulotga tugallangan shakl berish.