Asosiy tushunchalar va ta’riflar. Qiyshiq burchakli va to’g’ri burchakli aksonometrik proyeksiyalar

T o’g’ri burchakli izometriya. Standart izometriyada narsalar o’zgarish kooeffisiyentisiz bajariladi, ya’ni barcha o’qlar bo’yicha e_x=e_y=e_z=1 qilib olinadi. Shunda narsa o’ziga nisbatan 1,22 marta kattalashtirib tasvirlanadi.

To’g’ri burchakli diametriya. Koordinata o’qlarida transportirda aniq yoki taxminiy 7⁰ va 41⁰ li burchaklarni yasash mumkin (-shakl, a,b). z o’q chiziladi va unga uchta teng bo’lak o’rinlari belgilanadi. 2 nuqtadan 23 radius bilan, 0 da 02 radius bilan yoylar chizilib, A nuqta topiladi va u 0 bilan tutashtiriladi. A nuqtadan A2 radius bilan yoy chizib, R radiusdagi yoy bilan kesishtiriladi va hosil bo’lgan B nuqta O bilan tutashtiriladi (-shakl, a).

O’zaro perpendikulyar chiziqlar o’tkazilib, gorizontal chiziqqa 0 dan ikki tomonga teng sakkizta bo’laklar qo’yiladi. Sakkizinchi nuqtalardan pastga chizilgan chiziqlarga 1 va 7 bo’laklar olib qo’yiladi hamda hosil qilingan A va B nuqtalar O bilan tutashtiriladi (-shakl, b).

Qiyshiq burchakli aksonometrik proyeksiyalar. Qiyshiq burchakli aksonometrik proyeksiyalar ham standartlashtirilgan bo’lib, qiyshiq burchakli izometriya va qiyshiq burchakli dimetriyalarga bo’linadi.
Qiyshiq burchakli izometriya. Bu proyeksiya to’g’ri burchakli izometriyadagi kabi barcha o’qlar bo’yicha o’zgarish kooeffisiyentisiz, ya’ni x=y=z=1 qilib chiziladi.
Qiyshiq burchakli izometriya: frontal izometriya va gorizontal izometriyadan iborat.
Frontal izometriya. Koordinata o’qlari –shakl, a,b,c larga tasvirlangandek uch xil ko’rinishda bo’ladi. Bu yerda faqat y o’q 30⁰, 45⁰ va 60⁰ ga o’zgarishi mumkin.
Aylanalarning frontal izometriyada tasvirlanishi -shakl, a,b,c larga ko’rsatilgan bo’lib, V da uchala chizmalarda aylana o’z kattaligida tasvirlanadi. Qolgan tekisliklarda y o’qning o’zgarishi natijasida aylanalarning shakli ham o’zgaradi.
y o’q 30⁰ da olinsa (-shakl, a), H dagi ovalning katta o’qi AB=1,37 d, kichik o’qi CD=0,37 d ga teng bo’ladi. W da AB=1,22 d kichik o’q CD=0,71 d bo’ladi.
y o’q 45⁰ da olinsa (-shakl, a), H va W da aylanalar bir xil ovallar ko’rinishida bo’lib, ularning katta o’qi AB=1,30 d ga, kichik o’qi CD=0,54 d ga teng bo’ladi.
y o’q 60⁰ da olinsa (-shakl, c), H dagi ovalning katta o’qi AB=1,22 d ga, kichik o’qi CD=0,71 d ga teng tasvirlanadi. W da esa AB=1,37 d, kichik o’qi CD=0,37 d bo’ladi.





Ovallarning katta o’qi AB=1,22 d ga, kichik o’qi CD=0,71 d olinsa, ular to’g’ri burchakli izometriyadagi kabi chiziladi (-shakl, a,b va q). Ovallarning katta o’qlari AB=1,37 d, kichik o’qi CD=0,37 d ga teng bo’lsa, ularni chizish -shakl, d, da katta o’qi AB=1,30 d ga, kichik o’qi CD=0,54 d bo’lsa, uni chizish -shakl, e da ko’rsatilgan. Bu yerda ovallarning katta va kichik o’qlarining tasvirda joylashishiga ahamiyat berib chizish tavsiya etiladi.
Katta o’qi AB=1,37 d, kichik o’qi CD=0,37 d ga teng bo’lgan ovalni chizish (-shakl, d) uchun 30⁰ li burchak teng ikkiga bo’linib, katta o’qyo’nalishi aniqlanadi. Katta o’qqa perpendikulyar qilib, kichik o’q o’tkaziladi va unga aylana markazidan 1,5d ga teng masofa ikki tomonlama o’lchab qo’yiladi. O₁ dan 12 yoy, O₂ dan 34 yoylar chizilib, ular bir oz davom ettiriladi. Katta o’q va aylana kesishgan nuqtalardan OC/2 masofa o’lchab qo’yilsa, O₃ va O₄ lar topiladi. O₁ va O₂ lar O₃ va O₄ lar bilan tutashtirib davom ettirilsa, oval yoylarida o’tish nuqtalari M,N,K,L lar belgilanadi. O₃ va O₄ lardan ovalning uchlari yumaloqlanadi.
Katta o’qi AB=1,30 d ga, kichik o’qi CD=0,54 d li ovalni chizish ( -shakl, e) uchun d diametrli aylana chiziladi va 45⁰ li burchak teng ikkiga bo’linsa, katta o’q yo’nalishi aniqlanadi. Katta o’qqa perpendikulyar qilib kichik o’q o’tkaziladi. Aylana markazi O dan kichik o’qqa 1,25 s ga teng masofalar ikki tomonlama o’lchab qo’yiladi. O₁ dan 12 yoy, O₂ dan 34 yoylar chizilib biroz davom ettiriladi. Aylananing katta o’q bilan kesishgan nuqtalari O₁ va O₂ larni O₃ va O₄ lar bilan tutashtirib, oval yoyida o’tish nuqtalari M,N,K,L lar topiladi va ularning ishtirokida oval uchlari yumaloqlanadi.
Silindrik detalning frontal izometriyasini chizishda, u proyeksiyalarda qanday tasvirlanishiga qaramay, doimo aylanalar V ga parallel joylashtirilib chiziladi ( -shakl, b). Detalning teshigini ochib ko’rsatish maqsadida uning chorak qismi qirqiladi, kesimni shtrixlash sxemasi -shakl, c da berilgan.



Adabiyotlar:

1.