Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
5-Ma‟ruza. (2 soat) 
Mavzu: Nurlanish maydonining doza xarakteristikalari. Ionlashtiruvchi 
nurning yutilish dozasi. 
Reja: 
1. 
Yutilgan doza, birliklari. 
2. 
Yutilgan doza quvvati, birligi. 
3. 
Ekspozitsion doza, birligi. 
4. 
Ekspozitsion doza quvvati, birligi. 
5. 
Ekvivalent doza, birligi. 
6. 
Ionizatsion gamma-doimiylik, birligi. 
7. 
Nurlanishning effektiv dozasi. 
Nurlanishning biologik namunalarga ta‟sir darajasi namunaning yutgan 
energiyasi kattaligi bilan aniqlanadi. Shu bilan birga nurlanishning biologik ta‟siri 
ionlashtiruvchi 
zarralarning 
muhitga 
beradigan 
energiyasining 
fazoda 
taqsimlanishiga ham bog‟liq (ionlashishning chiziqli zichligi). O‟z navbatida 
ionlashishning chiziqli zichligi nurlanishga, xiliga, energiyasiga bog‟liq. 
Organizmga turli xil nurlar ta‟sir qilganda turlicha biologik effect hosil qiladi. 
Biologik namunalar olgan nurlanishning dozasini aniqlashda namuna tomonidan 
yutilgan energiya miqdori olinadi. Quyida dozimetrik tushunchalar qarab chiqiladi. 
Yutilgan doza. Biologik namunalarning (masalan kishilarning) nurlanish 
ta‟siridan oladigan jaroxatlarining darajasi, chuqurligi, xili biologik namuna 
tomonidan yutilgan nurlanish energiyasiga bog‟liq. Yutilgan energiyani 
xarakterlash uchun yutilgan doza tushunchasi kiritilgan. Yutilgan doza 
nurlanayotgan namunaning birlik massasi yutgan energiyadir, ya‟ni:

---

Bu formulada 
-nurlanayotgan moddaning massa birligida yutilgan 
nurlanish 
energiyasi; 
-energiyani 
yutuvchi 
namunaning 
massasi.
Nurlantirishning yutilgan dozasi birligi sifatida Grey (Gr) qabul qilingan. 
Nurlanayotgan namunaning bir kilogrami 1 joul energiya yutsa, yutilgan doza bir 
Grey (Gr) ga teng bo‟ladi: 
Radiobiologiyada va radiatsion gigienada nurlanishning yutilgan dozasining 
birligi sifatida Rad birligi ishlatiladi. Nurlanayotgan namunaning bir grami 100 erg 
energiya yutsa, yutilgan doza 1 radga teng bo‟ladi, ya‟ni: 
; 
Amalda ishlatilishda milliard rad (m rad), mikrorad (mk rad) birliklar xam 
ishlatiladi. 
CI birliklar sistemasida yutilgan doza birligi sifatida Grey (Gr) qabul qilingan.