Atrofimizdagi olam tabiatshunoslik

Amir Temur “Haqiqat yo`lidan,haq yo`lidan boringlar”

Alisher Navoiy “Harf o`rgatgan o`qituvchingni hurmat qilib,haqini uzmoqchi bo`lsang,xazinalardagi barcha oltinlar bilan ham uzolmaysan”


Rivoyatlar-“Bobur va kabutar”,”Ilmning omonati”,”Ibn Sinoning shogirdlari”,”Baxilning yomonligi”,”Qush ini”,”Tabiat bilan suhbat”,”Beminnat yordam” 7 ta

Masal-“Bolari bilan Pashsha”,”Lol bo`lgan tulki” 2 ta
4-sinf Ona tili 160 bet 2020-yil

O`rganiladi:so`zlarning ma`no turlariga ko`ra o`zaro ma`nodosh,shakldosh va zid ma`nolari otlarning egalik va kelishik qo`shimchalari bilan qo`llanilishi,ot yasovchi qo`shimchalar,sifatlarning ma`no turlari,ma`no munosabatlari,sifat yasovchi qo`shimchalar,kishilik olmoshlarining kelishik qo`shimchalari bilan qo`llanilishi,fe`l zamonlari,fe`llarning shaxs-son qo`shimchalari bilan qo`llanilishi,fe`l yasovchi qo`shimchalar.

So`zlar ma`nosi:tug`ro-gerb,qopqa-darvoza,shon-dovrug`,dong,shuhrat,nishon-belgi,iz,naql-hikmatli gap,boy bermaslik-yutqzmaslik,mesh-suv solib qo`yiladigan ,tashiladigan idish,meshkobchi-meshda suv tashuvchi,mahalliy aholi-o`sha joyda yashaydigan xalq,salohiyat-qobiliyat,iqtidor,mashshoq-sozanda,tuman-o`n ming,og`och-daraxt,qal`a-qasr,qo`rg`on,nashtarsimon-o`tkir sanchiladiladigan,sersharbat-sharbatli,shirasi ko`p,matrap-bedana,kaptar tutish uchun ishlatiladigan asbob,to`r,haykal-yodgorlik,zaxmsiz-ozorsiz,jarohatsiz,boqiy-abadiy,mangu,o`lmas,daromad-sof foyda,mablag`,maosh-xizmat,ish uchun beriladigan pul,savanna-cho`l,biyobonlar,uquv-idrok-fahm,did,zakovat-o`tkir aql-idrok,zehn,voris-ota-bobolar ishini davom ettiruvchi,alp-bahodir,pahlavon,xarsang-katta tosh,iqbol-baxtli taqdir,baxt,omad,olqish-maqtash,ulug`lash,garmsel-issiq,yoqimsiz,zararli shamol,Konstitutsiya-Davlatning asosiy qonuni,

Mahqdagi ma`lumotlar :Amir Temurning o`z farzandlariga vasiyatida:”Men aql-u ehson bilan olamni obod etibmen”- degan ekan.Braziliyada bir daraxtda,bir vaqtning o`zida ham olma,ham yong`oq pishadi,mahalliy aholi uning bargi bilan tishlarini tozalaydi.Amir Temurning 4-o`g`li Shohruh Samarqandda kutubxona qurdirgan,dunyoning turli burchaklaridan kitoblar keltirgan.Ulug`bekning onasi Gavharshodbegim bilimdon ayol bo`lgan.Ulug`bek 1924-yilda rasadxona qurdirib,unda sayyoralar sirini o`rgangan.Hozir ishlatilayotgan qog`oz 2000 yil ilgari Xitoyda ixtiro qilingan,keyinchalik Yaponiya va Osiyo mamlakatlari qog`oz ishlab chiqarishga erishgan,hozirgi kunda qog`ozning 600 dan turi bor.Zafar Diyor 1912-yilda Chust tumanining Samsoqtepa qishlog`ida tug`ilgan.Shoir 38 yoshida og`ir kasallikdan vafot etgan.Toshkent,Samarqand,Buxoro,Xiva shaharlari juda qadimdan duyoga mashhur bo`lib,Xitoydan
Ispaniyagacha,Yevropadan Hind okeanigacha aloqada bo`lgan.Zog`cha kuzda 40 tacha yong`oqni yerga ko`mib qo`yadi va xohlagan vaqtida olib yeydi,38-39 tasini yeb hisobdan adashadi,qolgani bahorda unib chiqadi.Amerikada Braziliyada saayohlar daraxti bor,uning shoxi bo`lmaydi,katta yelpig`ichga o`xshagan barglarining tanaga tutashgan joyida chuquqrcha bo`lib bu yerda hamisha suv turadi,chanqab kelgan sayyohlar shu suvdan ichadilar.O`zbekistonda eng ulkan palov 2017-yil 17-avgustda 50 nafar oshpaz 6 soat vaqt ajratgan,2 m kapgir,3 tonnalik o`choq,8000 litrli qozon Olmaliq kon metallurgiya korxonasida tayyorlangan.Palovga 1500 kg mol go`shti,400 kg qo`y go`shti,220 kg quyruq yog`I,1000 kg guruch,2700 kg sabzi,220 kg piyoz,440 litr o`simlik yog`i,57 kg tuz,100 kg no`xat,190 kg mayiz,5 kg zira,2 kg murch,1 kg zarchava,350 litr suv ketgan,tayyorlangan 7360 kg palov Ginnes rekordlar kitobiga kiritilgan.Shaxmat o`yini 1500 yil oldin Hindistonda paydo bo`lgan,dastlab “Chaturanga” deyilgan 4 kishi ishtirok etgan( “Chatur”-to`rt degani) keyinchalik 2 kishi qatnashgan “Shatranj”(2 kishi) deb o`zgartirilgan.Shaxmat nomi Eronda vujudga kelgan 1986-yilda shaxmat bo`yicha jahon birinchiligi 100 yilligi nishonlandi.XVIII asrda futbol keng tus oldi,ba`zan o`yinda har bir tomondan 500 kishi maydonga tushardi,to`pni

ma`lum joyga eltga komanda g`olib hisoblangan,To`p qo`y terisidan tikilib,ichi lattalar bilan to`ldirilgan,XIX asrda futbol sport turiga kiritildi va 13 ta o`yin qoidasi ishlab chiqildi.Fil xartumlilar oilasiga kiradi,Osiyo,Afrikada yashaydi,bo`yi 4 metr,vazni 5-8 tonna,bir kunda 100 km yo`l yurishi mumkin,70-80 yil yashaydi.Beysbol Amerikada rivojlangan1999-yil O`zbekistonda beysbol federatsiyasi tuzildi,beysbolchilarimiz2001-yil xalqaro maydonga chiqishdi,Toshkentning Rohat ko`li bo`yida beysbolchilar shaharchasi qurilgan.

Egalik qo`shimchalari—m,-im,-ng,-ing,si,-i,-miz,-imiz,ingiz,( lar)i.

Egalik qo`shimchalari shaxs va narsa-buyumlarning qaysi shaxsga qarshliligini bildiradi.Tilda 3 ta shaxs bor: I shaxs-so`zlovchi - -m,-im,-miz,-imiz

II shaxs-tinglovchi –ng,ing,-ngiz,-ingiz III shaxs-o`zga—i ,-si,-( lar ) i Egalik qo`shimchalari gapda so`zlarni bir-biriga bog`laydi.
Ba`zi otlarga egalik qo`shimchasi qo`shilganda asosda quyidagicha tovush o`zgarishi yuz beradi:

- Unli tovush tushib qoladi - Undosh tovush almashadi

- Otlarga qo`shiladigan –ning,-ni,-ga,-da,-dan qo`shimchalari kelishik qo`shimchalaridir.Otlarda oltita kelishik bor.

Bosh k.kim? nima? qayer? qo`shimchasi yo`q Qaratqich kelishigi -ning Tushum kelishigi-ni Jo`nalish—ga,(-ka,-qa) O`rin-payt-da Chiqish-dan