Auditorlik nazoratini amalga oshirish mexanzmi Reja: Kirish

Nazoratning zamonaviy shakllarini joriy etish va auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlikni oshirish³

13.	Auditorlik tashkilotlarining xizmatlar sifati hamda ular beradigan xulosalarning haqqoniyligi uchun javobgarligini kuchaytirish, shu jumladan auditorlik tashkiloti auditorlari va rahbarining vakolatini suiiste’mol qilganligi, auditorlik faoliyatini amalga oshirishda litsenziya talablari va shartlarining buzilishiga yo‘l qo‘yganligi uchun ma’muriy javobgarlikni joriy etish.	1. Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun ma’muriy va boshqa turdagi javobgarlik sohasidagi xorijiy mamlakatlarning qonun hujjatlarini tahlil qilish hamda ilg‘or tajribasini o‘rganish. 2. O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi hamda boshqa qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish bo‘yicha qonun loyihasini ishlab chiqish.	2019-yil 1-yanvargacha	Moliya vazirligi (V. Pak), Adliya vazirligi (N. Jo‘rayev), SSP (I. Jasimov), Bosh prokuratura (S. Saidkarimov), manfaatdor vazirlik va idoralar, auditorlarning respublika jamoat birlashmalari
14.	Auditorlik tashkilotlari faoliyati sifati tashqi nazoratining zamonaviy, samarali tizimini yaratsh.	1. Auditorlik faoliyatini nazorat qilish, shu jumladan sifatning tashqi nazorati tizimining xalqaro amaliyotini tahlil qilish va umumlashtirish. 2. Majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazadigan auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati uslubiyotini ishlab chiqish, shuningdek, auditorlik tashkilotlari ishi sifatining tashqi nazorati davomida aniqlanadigan qoidabuzarliklar va kamchiliklarga nisbatan ta’sir choralarini ishlab chiqish hamda keyinchalik sifatning tashqi nazorati natijalarini Moliya vazirligi eb-saytida joylashtirish.	2019-yil yanvar	Moliya vazirligi (V. Pak), auditorlarning respublika jamoat birlashmalari, SSP (I. Jasimov), Bosh prokuratura (S. Saidkarimov)

2020-yil 1-yanvardan hisobot yili yakuni bo‘yicha quyidagi shartlardan bir vaqtning o‘zida ikkitasiga javob bergan tijorat tashkilotlari ham har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim:

aktivlarning balans qiymati bazaviy hisoblash miqdorining 100 ming barobar miqdoridan ortiq bo‘lsa;
mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan tushum bazaviy hisoblash miqdorining 200 ming barobar miqdoridan ortiq bo‘lsa;
xodimlarning o‘rtacha yillik soni 100 kishidan ortiq bo‘lsa;
O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga tegishli o‘zgartirishlar kuchga kiradigan kundan boshlab auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyatini faqat Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi tomonidan nashr etiladigan xalqaro audit standartlari asosida amalga oshiradi;
majburiy auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazuvchi auditorlik tashkilotlari ishi sifatining tashqi nazorati natijalari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining veb-saytida e’lon qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Buxgalteriya hisobi va audit uslubiyoti boshqarmasi tarkibida to‘rtta shtat birligidan iborat professional tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish va auditorlik tashkilotlari ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazish bo‘limi tashkil etilsin, shunga mos ravishda vazirlik markaziy apparati boshqaruv xodimlarining cheklangan soni oshirilsin.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 2019-yilning 1-iyuliga qadar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga buxgalterlar va auditorlar jamoat birlashmalarini Moliya vazirligida akkreditatsiyadan o‘tkazish tartibini joriy etish va auditorlik faoliyatini litsenziyalashni bekor qilgan holda auditorlik tashkilotlarining akkreditatsiyadan o‘tgan jamoat birlashmalariga majburiy a’zoligini belgilash bo‘yicha takliflarni kiritsin.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, auditni rejalashtirish jarayonini yuqorida tavsiya etilgan tartib-qoidalar asosida amalga oshirilishi auditorlik tashkilotlari tomonidan tekshiruvlarni oldindan puxta va aniq belgilangan ketma-ketlik asosida o’z muddatida va sifatli tarzda o’tkazish imkoniyatini yaratadi. Auditorlik tekshiruvni rejalashtirish tekshiriladigan korxona faoliyatini batafsil o’rganishdan boshlanadi. Auditor korxona faoliyatini o’rganishdan ikkita maqsadni ko’zlaydi: a) audit o’tkazishni osonlashtirish va sifatini oshirish; b) tekshiriladigan korxona iqtisodini yaxshilashga qaratilgan amaliy maslahat yordami ko’rsatish.
Buning uchun korxona faoliyatiga ta’sir qiladigan ichki hamda tashqi omillar haqida ma’lumotlarni to’plash zarur.Auditor birinchi navbatda e’tibor berish lozim bo’lgan, korxona iqtisodiga ta’sir qiladigan ichki omillarga quyi-dagilar kiradi: mulkchilik shakli va boshqaruv tuzulmasi, korxonaning qanday maqsadda tashkil etilganligi, korxona faoliyatida amalga oshiriladigan asosiy muomalalar, moliyasi, xodimlari, hisob yuritish siyosati, korxonaning uchinchi shaxslar bilan o’zaro munosabatlari.
Tashqi omillarga mijoz faoliyat qiladigan tarmoq, mamlakatdagi iqtisodiy holat kiritiladi.
Tekshiriladigan korxonaning maqsadlarini tahlil qilish, uning muomalalarini yaxshi tushunishga imkon berib, tekshiriladigan hisobot haqida to’g’ri fikr shaklllantirilishi uchun zarurdir. Chunonchi, agar auditor ishini rejalashtirish chog’ida mulk egalarining korxonani tugatmoqchi ekanliklari aniqlansa, bunda u korxona hisobotiga nisbatan faoliyat qilayotgan korxona printsipini qo’llamasligi haqida auditorlik hisobotiga izoh kiritishga tayyorlanishi zarur.
Mijozning muomalalari haqidagi ma’lumotlar auditorga o’zining xatarli holatlarini to’g’ri baholash, samarali tekshirish dasturi tuzish va uni o’tkazishga ketadigan vaqtni tejashda yordam beradi.Korxonaning moliyaviy tuzilmasini bilish auditorga korxonaning mablag’larga bo’lgan talabi va ularning kelish manbalarini, korxonaning haqiqiy to’lov qobiliyatini aniqlash va shu bilan birga u kelgusida o’z muomalalarini amalga oshira olishini aniqlashda yordam beradi.
Tekshiriladigan korxonaning hisob yuritish siyosatini bilish auditorga har xil schyotlarni tekshirishning samarali metodlarini ishlab chiqish imkonini beradi. Hisob yuritish siyosatini tushunish uchun quyidagilarni ko’rib chiqish zarur: hisob yuritish siyosatini qabul qilish tartibi; hisob yuritish siyosatiga o’zgartirishlar kiritish; talab etishi mumkin bo’lgan, korxona faoliyatida ruy berishi kutilayotgan o’zgarishlar; hisob yuritish siyosatining amaldagi qonunchilikka mosligi, hisob yuritish siyosatining mazkur tarmoq uchun xosligi. (hisob yuritish siyosatini tekshirish tartibi 3, 4-mavzuda batafsil bayon qilingan).
Korxonaning uchinchi shaxslar bilan o’zaro munosabatlarini ko’rib chiqishda quyidagilarni tahlil qilish zarur: korxona da’vosi, shuningdek unga qarshi qo’zg’atilgan da’vo bo’yicha mavjud va bo’lishi mumkin bo’lgan sudlashuvlar; korxonaning mulklari va mas’uliyatlari sug’urta qilinganligi; korxonaning soliq maqomi (soliqlar bo’yicha imtiyozlar va sh. o’.).
Auditor tarmoqda qanday xatarli holatlar bilan to’qnashishi va mazkur tarmoqning o’ziga xos muammolarini hal qilishga layoqatliligini, unga notanish va o’ziga xos murakkab masalalarni xal etish uchun tegishli mutaxassislar jalb qilish talab qilinishini tasavvur qila olishi lozim. Buning uchun u mazkur tarmoqdagi raqobatchilik shart-sharoitlarini (asosiy raqobatchilarning ro’yxatini tuzishi lozim); baholarning o’zgarishini, tarmoqda ishlab chiqarishning pasayishiga olib keladigan sharoitlarni o’rganadi.