Avtomobil yo’llarini loyihalash

---

1-mavzu: O’zbekiston Respublikasi avtomobil yo’llari tarmog’ining
rivojlanish istiqbollari. “Avtomobil yo’llarini loyihalash” fanining mazmuni, 
predmeti va metodi. 
 
Reja: 
1.
O’zbekiston Respublikasi avtomobil yo’lini rivojlanishi,
2.
Avtomobil yo`llari to`g`risidagi Qonun.
3.
Avtomobil yo’llarini ta’sniflanishi. 
4.
Hisobiy tezliklar.
 
 
Tayanch so’z va iboralar: avtomobil yo’llari, SHNQ 2.05.02-07, hisobiy 
tezliklar, harakat jadalligi,
yo’llarini ta’sniflanishi. 
 
Bundan necha yuz yillar avval xalqlarni bir - biri bilan bog’lagan karvon 
yo’llari bugun magistral yo’llarga aylandi. Shunday yo’llardan biri Buyuk Ipak 
yo’lidir. Mag’ribu, mashriqni bog’lagan, xalqlar tarixi va taraqqiyotining eng kuchli 
xalqalaridan biri bo’lgan Buyuk Ipak yo’li dunyoga mashhur Buxoro, Samarqand, 
qo’qon va O’sh shaharlari orqali qashqardan o’tib, yo’nalishini davom ettirgan. 
Bu yo’nalish Yevropo qit'asini Osiyoning okean sarhadlari bilan bog’laydigan 
va xalqaro miq'yosda oltin kamar vazifasini bajaruvchi muhim arteriya hisoblanadi. 
hozirda esa " Transkontinental yo’nalishi" deb nom olgan " Buyuk Ipak yo’li" ni 
tiklash to’g’risidagi qonunni qabul qilinishidan, transport yo’lagi bo’yicha xalqaro 
anjumanlarda qatnashib, shartnomalar, bitimlar tuzilishi, ayniqsa "Evropa -Kavkaz- 
Osiyo" transport yo’lagi (TRASEKA)ni rivojlantirish bo’yicha olib borilayotgan 
ishlardan maqsad portlarga, dengizlarga, jahon bozoriga chiqish va O’zbekistonning 
rivojiga rivoj qo’shishdir. 
Respublikamiz bo’yicha barcha turdagi transportlarda tashilayotgan 
yo’lovchilarning 96,6% , yuklarni esa 81,3% aynan avtomobil transporti qissasiga 
to’g’ri keladi. Demak, mamlakatimizda bu transport vositasiga talab katta. Yo’l 
tarmog’ini umumiy uzunligi respublika bo’yicha 183,000 km dan ortiq. 
O’zbekiston Respublikasi umum foydalanuvdagi avtomobil yo’llari "O’zavtoyo’l" 
DAK bo’yicha umumiy uzunligi 42654 km, shundan xalqaro 3626 km, davlat16909 
km, viloyat-11668km va maxalliy ahamiyatdagi 10327 kmga ega. Keyingi 2005-
2010 yillar ichida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar maxkamasi 
tomonidan chiqarilgan qarorlar, farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar avtomobil 
yo’llarini yanada yaxshilashni maqsad qilib qo’ygan. 2009-2014 yillar ichida 23 ta 
kemping, 28ta motel, 75ta avtomobillarga gaz quyish siansiyasi, 73ta texnik xizmat 
va tibbiy yordam stansiyalari, 47 ta avtomobillar qisqa vaqtga to’xtash 
maydonchalari qurildi. 
Prezident tomonidan chiqarilgan "2009-2014 yillarda O’zbekiston milliy 
avtomagistralini rekonstruksiya qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida" 
gi PQ-1103 qaroriga asosan O’zbekiston milliy avtomagistralini yo’nalishlarini 
nomi va unga kiradigan avtomobil yo’llari bo’yicha 2009-2014 yillar ichida 
ko’riladigan transport yechimlari, ko’poiklar, yo’l o’tkazgichlar va yo’lni 
parametrlarini oshirilishi hamda 4 palosali sementbeton qoplamali yo’lni uzunligi-

---

400km, 4 polosali asfaltobeton qoplamali yo’lini uzunligi 813 km, 2 polosali 
asfaltobeton yo’li 288 km larga yo’l poyini 1026 1488 km bo’lgan ko’prik va yo’l 
o’tkazgichni qurish va rekonstruksiya qilish hamda 7 ta transport razvyazkani qurish 
rejalashtirilgan va amalga oshirilgan. 
Yo`llarni loyihalashda harakat yil davomida yo`l qismidan sutka mobaynida 
o`tadigan avtomobillarning o`rtacha soni bilan tavsiflanadi. Avtomobillarning 
bunday o`rtacha soni o`rtacha yillik sutkalik harakatlanish intensivligi deb ataladi. 
qishloq xo`jalik mahsulotlari (paxta, g`alla) tashiladigan ba’zi yo`llarda 
harakatlanish intensivligi mahsulot topshirish davrida o`zining o`rtacha yillik 
qiymatidan ortib ketadi. Bunday transport ishlarining xalq xo`jaligi uchun katta 
ahamiyatga ega ekanligini hisobga olib, yo`lning plandagi va bo`ylama profildagi 
elementlari uchun me’yorlar ishlab chiqishda (yilning eng tig`iz oyida o`rtacha oylik 
harakatlanish intensivligi o`rtacha yillik qiymatidan 2 marta ortiq bo`lsa) hisobiy 
harakatlanish intensivligini o`rtacha yillik qiymatidan 1,5 marta ortiq qabul qilish 
ruxsat etiladi. 
Har qanday muhandislik inshooti kabi yo`l ham, uni loyihalashda 
mo`ljallangan turdagi va miqdordagi yukni o`tkazishni ta’minlashi mumkin. 
Avtomobilsozlik 
sanoati 
taraqiy 
etib, 
avtomobil 
turlarini 
uzluksiz 
takomillashtirmoqda va o`zgartirmoqda. Avtomobillarning yuk ko`tarish kuchini 
oshirish va avtopoyezdlardan keng foydalanish doimiy an’ana bo`lib qolgan.
Har qaysi yo`l o`nlab yillar xizmat qiladi va shuning uchun bu yo`llardan kelajakda 
yuradigan avtomobillarni ko`rsatkichlarini aniq bilish qiyin. Ayni bir vaqtda yo`lni 
bir necha yil oldinga hisoblangan ortiqcha mustahkamlik zahirasi bilan qurish 
iqtisodiy jixatdan maqsadga nomuvofiqdir. Shuning uchun avtomobil gabaritlariga 
va ulardan tushadigan og`irliklarga standartlar ishlab chiqariladi. Avtomobil sanoati 
bu standartlarga rioya qilishi va avtomobil yo`llarining elementlariga belgilangan 
me’yorlar moslashtirilishi shart.
Umumiy foydalanuvdagi avtomobil yo`llari o`zlarining xalq xo`jaligidagi 
ma’muriy va madaniy ahamiyatiga ko`ra bir nechta guruhlarga bo`linadi. 
Umumdavlat ahamiyatiga ega bo`lgan yo`llar MDX davlatlarining 
poytaxtlarini o`zaro bog`laydi, shuningdek, eng muhim sanoat va madaniyat 
markazlarini bog`laydi, qo`shni mamlakatlar bilan transport va sayyoxlik aloqalarini 
ta’minlaydi, avtonom respublikalar poytaxti va qo`shni viloyatlarning yirik 
markazlari bilan bog`laydi, I va II klass aeroportlariga, I va II guruh daryo va dengiz 
portlariga, oromgohlarga va qo`riqxonalarga, mamlakat ahamiyatiga ega bo`lgan 
tarixiy va madaniy yodgorliklarga kelish yo`llari bo`lib xizmat qiladi. 
Respublika ahamiyatiga ega bo`lgan yo`llar respublika poytaxtlarini aholisi 
100 mingdan 500 minggacha bo`lgan shaharlar bilan, bu shaharlarni esa 
tumanlarning ma’muriy markazlari bilan bog`laydi. 
Viloyat ahamiyatiga ega bo`lgan yo`llar avtonom viloyatlarning markazlari, 
o`lka va viloyatlarning ma’muriy markazlari va viloyatlarni aholisi 10 mingdan 100 
minggacha bo`lgan tuman markazlari va punktlar bilan birlashtiradi, qisqa kelish 
yoqllarini umumdavlat va respublika ahamiyatiga ega bo`lgan yo`llarga, viloyat 
ahamiyatiga ega bo`lgan ob’ektlarga bog`laydi. 

---

Mahalliy ahamiyatga ega bo`lgan yo`llar aholisi 10 mingdan ortiq tuman 
markazlarini, aholi yashaydigan punktlarni o`zaro bog`laydi, qishloq kengashlari 
joylashgan yerni va jamoalarning markaziy hovlilari bilan bog`laydi. 
Jamoa xo`jaliklarining va boshqa qishloq xo`jalik korxonalarining ichki 
yo`llari markaziy hovlilarini ularning bo`limlari, brigadalari, fermalari, dala 
shiyponlari va boshqa qishloq xo`jalik ob’ektlari bilan bog`laydi. 
Yo`lning toifasi uning belgilangan vazifasiga va kelajakdagi harakat jadalligiga 
qarab SHNQ 2.05.02-07ga asosan qabul qilinadi.