Axborot tizimlari

Katta biznes uchun IT infratuzilmasi.
Odatda yirik 
kompaniyalar malakali IT-mutaxassislarni jalb qiladilar, ammo bu 
o‘zlarining AT bo‘limiga qo‘shimcha sifatida AT-autsorsingdan 

---

143 
foydalanishni istisno etmaydi. Bu erda motivatsiya haqiqatan ham 
yuqori darajada ishonchli va samarali axborot infratuzilmasiga 
intilishdir. 
Butun jahonda zamonaviy axborot texnologiyalarini rivojlanishi 
barcha sohalarni tubdan o‘zgarishlarga olib keldi, shu jumladan 
iqtisodiyot sohasida ham turli xil ish yuritish faoliyatlari rivojlana 
boshladi. 
Internet 
tarmog‘ining 
rivojlanishi 
bizga 
web 
texnologiyalarini, avtomatlashtirilgan ish joylarini, ekspert tizimlarini, 
intellektual tizimlarini va bir qancha boshqa tizimlarni kirib kelishiga 
sabab bo‘lmoqda. German Gref o‘zining ochiq ma’ruzasida ―2015 yil 
– bu axborot texnologiyalari asridan raqam lashtirish asriga o‘tish 
yilidir‖. Shuning uchun ham hozirgi kunda internet iqtisodiyot 
tushunchasi raqamli iqisodiyot deb kirib kelmoqda. 
Raqamli iqtisodiyot (elektron, raqamli, web, Internet-iqtisodiyot) 
- bu sohani samaradorligini oshirish va rivojlantirishda intellektual va 
axborot tizimlarni ham ohang foydalanishdir. Bunga korxonalarni 
boshqaruv faoliyatlarini internet orqali amalga oshirishi va elektron 
tijorat bilan bog‘liq raqamli texnologiyalarga asoslanishi, elektron 
mahsulotlar va xizmatlar bilan ishlab chiqarilgan va sotadigan xo‘jalik 
faolityatini kiritish mumkin. 
Raqamli iqtisodiyotning shakllanishi mamlakatimiz strategik 
rivojlanishining asosiy maqsadlaridan biridir. Bu alohida, qo‘shimcha 
sanoatni yaratish emas, balki u hayot tarzidagi tub o‘zgarishdir, 
Rossiyada biznesni va ijtimoiy sohani yanada rivojlantirish uchun yangi 
mustahkam poydevorni barpo etishdir. 
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator 
mamlakatlarning iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo‘ldi. Bu 
raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob 
va iqtisodiyotning globallashuv jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib 
turdi. Ulardan foydalanish samaradorligi ortib borayotgan bilimga 
aylantirildi va ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora kengayib bormoqda. 
Bozor sub’ektlarining faoliyatida raqamli transformatsiyalarning asosiy 
omili raqamli madaniyatni rivojlantirishdan iborat. Jamiyatni ijtimoiy 
va iqtisodiy isloh qilishning hozirgi bosqichida atrof-muhit jamiyatning 
institutsional tuzilishiga xos xususiyatlarini keltirib chiqarmoqda va bu 
asosda yangi tushunchalar va yondashuvlarni shakllantirishga zarurat 
tug‘diradi.

---

144 
Iqtisodiyot va jamiyatning "raqamlashtirish" jarayoni (ingliz tilida 
– digitization ya’ni, raqamlashtirish, ba’zan esa digitalization ya’ni 
raqamlashtirilishi ma’nosini bildiradi.) haqida gapirganda, birinchi 
navbatda, terminologiyaga aniqlik kiritish kerak. Eng keng ma’noda 
"raqamlashtirish" jarayoni odatda raqamli texnologiyalarni keng 
qo‘llash va assimilyasiya qilish tashabbusi bilan boshlangan ijtimoiy-
iqtisodiy o‘zgarishni anglatadi. axborotni yaratish, qayta ishlash, 
almashish va uzatish texnologiyalaridir. 
Raqamli iqtisodiyot tushunchasiga bir qator ta’riflar berilgan. 
Jumladan, iqtisodiyot fanlari doktori, Rossiya Fanlar akademiyasining 
muxbir a’zosi V. Ivanov “Raqamli iqtisod 

haqiqatimizni to‘ldiradigan 
virtual muhit” 

deb ta’rif bergan. 
Tomsk davlat universitetining professori, R. Meshcheryakovning 
fikricha “raqamli iqtisod” atamasiga ikkita yondashish mavjud deb 
hisoblaydi. Raqamli texnologiyalar asosida iqtisodiyotning va elektron 
tovar va xizmatlar eksklyuziv domen tavsiflovchi raqamli iqtisodiyot: 
birinchi yondashuv “klassik” deb nomlanib, klassik misollar 

teletibbiyot, masofaviy ta’lim, dori-darmonlarni sotish (filmlar, 
televizorlar, kitoblar va boshqalar). Ikkinchi yondashuv: “raqamli 
iqtisod” ilg‘or raqamli texnologiyalardan foydalangan holda iqtisodiy 
ishlab chiqarishdir.
M.L. Kalujskiy raqamli iqtisodiyot, iqtisodiy internet faoliyati, 
shuningdek, shakllari, usullari, vositalari va uni amalga oshirish aloqa 
muhitidir deb ta’riflagan. 
Manbalarda keltirilishicha 

Raqamli iqtisodiyot‖ iqtisodiyotning 
bunday turi ma’lum darajada amalda ishlaydigan turdagi model 
hisoblanadi. Raqamli iqtisod 

bu ishlab chiqarish kompleksi, inson 
uchun hayot va qulaylikni ta’minlaydigan mahsulot va xizmatlarni 
yaratadigan ishlab chiqarish tizimi bo‘lib, u erda ma’lum bir kiber-
jismoniy(kiberfizicheskaya) tizim paydo bo‘ladi. 
Yuqorida keltirilgan fikirlardan kelib chiqqan holda raqamli 
iqtisodiyotga quyidagicha ta’rif berish mumkin. 
Raqamli iqtisodiyot 

bu ishlab chiqarish kompleksi insonlar 
uchun qulayliklarni ta’minlaydigan mahsulot va xizmatlarni 
yaratadigan 
virtual 
muhit 
bo‘lib, 
raqamli 
texnologiyalardan 
foydalangan holda iqtisodiy ishlab chiqarish tizimidir. 

---

145 
Shuningdek, raqamli iqtisod rasmiylashtirilishi mumkin bo‘lgan 
barcha narsani qamrab olishi mumkin, ya’ni mantiqiy sxemalarda 
namoyon bo‘ladi. Hayotning o‘zi esa bu "narsalarni" ishlab chiqarish, 
tarqatish, almashtirish va iste’mol qilish tizimiga aylantirishga 
imkoniyat yaratadi. Xaqiqatdan ham insonning ruhiy haqiqatida 
joylashgan dunyoning virtual qismidan oldin ishlab chiqarish kuchi 
bo‘lmagan, yangi g‘oyalar va mahsulotlar yaratilgan muhit emas edi. 
Raqamli iqtisodiyot eng avvalo elektron tijorat tizimida qo‘rib 
chiqishimiz mumkin, keyinchalik internet texnologilari rivojlanishi 
bilan iqtisodiyotni raqamlashtirishga korxona va tashkilotlarni ish 
faoliyatlarini internet orqali amalga oshirish jarayonlari kiritamiz. 
Chunki korxonalar nafaqat xizmatini balki boshqaruv tizimlarini ham 
internet orqali amalga oshiradi. Raqamli tovarlarni rivojlantirish 
ulardan samarali foyda olish, elektron, raqamli pul o‘tkazmalarini 
amalga oshirish tizimlarini tadbiq qilish jarayonlari ham raqamli 
iqtisodiyotni asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Xozirgi kunda 
jahonda kriptovalyuta to‘lov tizimlari rivojlanmoqda. Rossiya, MDH 
davlatlari, shu jumladan, bizning mamlakatimizda kriptovalyutalarni 
o‘rganish davr talabi ekanligi aytilib o‘tilmoqda. Yaponiya, AQSH va 
ko‘pchilik Yevropa davlatlari kriptovalyutani blokcheynlari bilan 
faoliyat 
yuritishadi. 
Iqtisodiyotni 
va 
zamonaviy 
axborot 
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlanishi elektron tijorat tizimini 
yanada rivojlantirishga olib keladi. 
Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlanishidagi iqtisodiy 
statistik ko‘rsatkichlari tahlil qilindi. Raqamli iqtisodiyot faoliyati 
yaqindan o‘rganildi va ma’lumotlar bazasi yig‘ildi. To‘plangan 
ma’lumotlar asosida kuzatish va iqtisodiy tahlilni qiyoslash, tizimli 
yondashuv hamda mantiqiy yondashuv kabi uslublardan samarali 
foydalanildi.