Axborot tizimlari va raqamli texnologiyalar

Kurs ishidan maqsad:

1. 
   Dasturlashning O’zbekistondagi o’rni haqida izlanish va o’rganish.
   
2. 
   Dasturiy ta’minot ishlab chiqish modellar va texnologiyalari haqida bilimga ega bo’lish.
   
3. 
   Dasturiy ta’minot ishlab chiqish modellar va texnologiyalar dasturlashdagi o’rni.
   
4. 
   Dasturiy ta’minot ishlab chiqish jarayonini o’rganish
   

Masalaning qo’yilishi
Dastavval dasturlash tillaridagi moddelar ,ularning turlarini o’rganish uning ishlashi tizimini haqida qisqacha ma’lumotlar beramiz ,keyin esa aynan dasturlash tillaridagi Dasturiy ta’minot ishlab chiqish modellar va texnologiyalar ularning turlari boshqa modellardan farqi,afzalliklari,kamchiliklarini,uning ishlash tizimini va dasturlash tillaaridagi qulayliklarini ko’rib chiqamiz.
I BOB.Dasturiy ta'minot ishlab chiqish modellari va texnologiyalari haqda izlanish va o’rganish

1. 
   Dasturiy ta'minot ishlab chiqarishda ishlatiladigan turli xil dasturlash tillari .
   

Dasturiy ta'minot ishlab chiqarish bugungi jamiyatda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki korxonalar va jismoniy shaxslar kundalik faoliyatlarini osonlashtirish uchun dasturiy ta'minot texnologiyalariga tayanadilar. Dasturiy ta'minot yaratishning muhim jihatlaridan biri ko'pincha turli dasturlash tillari yordamida yaratilgan dasturiy ta'minot tizimlarini ishlab chiqishdir. Bu tillar xilma-xil bo‘lib, murakkabligi, sintaksisi va maqsadiga ko‘ra farqlanadi. Dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishda foydalaniladigan ba'zi umumiy dasturlash tillariga Java, Python, C++ va Ruby kabilar kiradi. Har bir dasturlash tilining kuchli va zaif tomonlari bor, ishlab chiquvchilar loyiha uchun foydalanish uchun tilni tanlashda e'tiborga olishlari kerak. Tanlangan til loyihada foydalaniladigan apparat va dasturiy ta’minot tizimlariga mos kelishi kerak. Bundan tashqari, til raqamli infratuzilmani yaratishda zarur bo'lgan murakkab vazifalarni, masalan, ma'lumotlarni qayta ishlash foydalanuvchi interfeysi dizaynini bajarishga qodir bo'lishi kerak. Dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishda eng ko'p qo'llaniladigan dasturlash tillaridan biri Java hisoblanadi. Java ko'p qirrali va keng qo'llaniladigan ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash tilidir. Uning mashhurligi turli dasturiy ta'minot tizimlari bilan mosligi bilan bog'liq bo'lib, bu uni ishlab chiquvchilar uchun jozibali variantga aylantiradi. Bundan tashqari, Java-ning xavfsizlik xususiyatlari uni raqamli infratuzilma uchun dasturiy tizimlarni yaratishda ishonchli dasturlash tiliga aylantiradi. Python dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishda qo'llaniladigan yana bir mashhur dasturlash tilidir. Python - bu ko'p qirrali va o'rganish oson bo'lgan yuqori darajadagi dasturlash tili. Uning soddaligi uni dasturlashda yangi boshlanuvchilar uchun eng maqul variantga aylantiradi. Python odatda veb ilovalar va ma'lumotlarni tahlil qilish vositalari kabi dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishda qo'llaniladi. C++ bu kompyuter o'yinlari va operatsion tizimlar kabi yuqori unumdorlikni talab qiluvchi dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishda keng qo'llaniladigan dasturlash tili. C++ past darajadagi dasturlash tili boʻlib, ishlab chiquvchilarga apparat resurslaridan past darajadagi foydalanish imkonini beradi, bu esa aniq nazoratni talab qiluvchi dasturiy tizimlarni yaratish uchun ajoyib tanlovdir. Dasturlash tillari dasturiy ta'minot ishlab chiqish uchun hal qiluvchi rol o'ynaydi. Loyiha uchun dasturlash tilini tanlashda loyiha talablarini, foydalaniladigan dasturiy ta’minot tizimlarini hamda bajariladigan vazifaning murakkabligini hisobga olgan holda diqqat bilan ko‘rib chiqish kerak. Java, Python va C++ raqamli infratuzilma uchun dasturiy taʼminot tizimlarini yaratishda keng qoʻllaniladigan dasturlash tillari qatoriga kiradi.

Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish zamonaviy dunyoning muhim qismiga aylandi va shu bilan birga samarali va ishonchli dasturiy ta'minotga ehtiyoj ortdi. So'nggi yillarda dasturiy ta'minotni ishlab chiqishni tez va samaraliroq qilgan innovatsion texnologiyalar paydo bo'ldi. Masalan, Visual Studio, Eclipse va NetBeans kabi zamonaviy Integrated Development Environments (IDE) ishlab chiquvchilar uchun keng qamrovli vositalar to'plamini taqdim etish orqali dasturiy ta'minotni ishlab chiqishni tezroq va samaraliroq amalga oshirishda katta yordam beradi. Ushbu vositalar ishlab chiquvchilarga o'z kodlarini yozish, sinab ko'rish va disk raskadrovka qilishni osonlashtiradi. Bundan tashqari, Agile ishlab chiqish metodologiyalarining qabul qilinishi dasturiy ta'minotni ishlab chiqishni yanada samaraliroq qildi. Agile metodologiyalari ishlab chiquvchilar, testerlar va boshqa manfaatdor tomonlar o'rtasidagi hamkorlikni rag'batlantiradi. Bu hamkorlik tezroq ishlab chiqishni, sifatli dasturiy ta'minotni va yuqori mijozlar ehtiyojini qondirishga olib keladi. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda zamonaviy texnologiyalarning yana bir muhim afzalligi bulutli hisoblardan foydalanishdir. Bulutli hisoblar ishlab chiquvchilarga dunyoning istalgan nuqtasidan dasturiy ta'minotni ishlab chiqish loyihalari ustida ishlash imkonini berdi. Bu dasturiy ta'minotni ishlab chiqish loyihalarida hamkorlik qila oladigan virtual guruhlarni yaratishga olib keldi. Microsoft Azure, Amazon Web Services va Google Cloud kabi bulutga asoslangan ishlab chiqish platformalari ishlab chiquvchilarga kod almashish, loyihalarda hamkorlik qilish va bulutda dasturiy ta'minotni joylashtirish imkonini berdi. Zamonaviy texnologiyalar dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda inqilob qildi. Zamonaviy IDE, Agile metodologiyalari va bulutli hisoblarning qabul qilinishi dasturiy ta'minotni ishlab chiqishni tezroq, samaraliroq bo'lishida katta hissa qo'shdi. Dunyoning raqam texnologiyalardan unumli foydalanishni boshlashi bilan dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning ahamiyatli o'sishda davom etadi va dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda zamonaviy texnologiyalarga bo'lgan ehtiyoj yanada muhimroq bo'ladi.
Turli texnologik sohalarda dasturiy ta'minotning integratsiyasi inson hayotining barcha jabhalarida inqilob qildi. Robototexnika, texnologiya, hunarmandchilik, tibbiyot va boshqa texnologik sohalar dasturiy ta'minotni ta'minlashdan sezilarli foyda ko'rsatdi.
Robot texnikasida dasturiy ta'minotning paydo bo'lishi bilan mashinalarning imkoniyatlari an'anaviy mexanik funktsiyalardan tashqari murakkab va aqlli vazifalarga o'tdi. Robototexnika ishlab chiqarish jarayonlarining muhim jihatiga aylandi, robotlar takrorlanadigan vazifalarni o'z zimmasiga oldi va odamlarga yanada murakkab jarayonlarda ishlashga imkon berdi. Dasturiy ta'minot robotlarga o'z muhitidan o'rganish, qaror qabul qilish va bir-biri bilan muloqot qilish imkonini berdi, bu esa ishlab chiqarish jarayonini yanada samaraliroq qiladi. Texnologiyada dasturiy ta'minot bizning qurilmalar bilan o'zaro munosabatimizni o'zgartirdi. Oddiy aloqa qurilmalaridan tortib, smartfon va kompyuterlar kabi murakkab gadjetlargacha dasturiy ta’minot ularni yanada aqlli va foydalanuvchilarga qulayroq qildi. Dasturiy ta'minot qurilmalarga inson buyruqlarini tushunish, faoliyatimizdan o'rganish va ehtiyojlarimizni qondirsh imkonini berdi va hayotimizni osonlashtirdi. Hunarmandchilikda dasturiy ta'minot hunarmandlarga osonlik bilan murakkab va unumdor dizaynlarni yaratishga imkon berdi. Kompyuter yordamida loyihalash (SAPR) dasturlari hunarmandlarga tezlik va aniqlik bilan murakkab dizaynlarni yaratishga imkon berdi. Bundan tashqari, dasturiy ta'minot hunarmandlarga dizaynlarni simulyatsiya qilish va ularni ishlab chiqarishdan oldin sinab ko'rish imkonini berdi, bu esa vaqt va resurslarni tejash imkonini berdi. Tibbiyotda dasturiy ta'minot sog'liqni saqlash sohasini inqilob qilib, uni yanada samarali va aniqroq qildi. Elektron sog'liqni saqlash yozuvlari (EHR) an'anaviy qog'ozga asoslangan yozuvlar o'rnini bosdi, bu esa tibbiyot xodimlariga bemor ma'lumotlariga kirish va almashishni osonlashtirdi. Bundan tashqari, dasturiy ta'minot tibbiyot amaliyotchilariga kasalliklarni aniqroq tashxislash va davolash imkonini berdi, noto'g'ri tashxis qo'yish xavfini kamaytiradi va bemorning natijalarini yaxshilaydi. Boshqa texnologik sohalarda dasturiy ta'minot samaradorlik va aniqlikni oshirishda muhim rol o'ynadi. Masalan, aviatsiya sanoatida dasturiy ta'minot yanada ilg'or samolyotlarni loyihalash, yoqilg'i sarfini kamaytirish va xavfsizlikni oshirish imkonini berdi. Moliyaviy sektorda dasturiy ta'minot onlayn tranzaktsiyalarni osonlashtirdi, bu esa odamlarga dunyoning istalgan nuqtasidan biznes yuritishni osonlashtirdi. Dasturiy ta'minot robototexnika, texnologiya, hunarmandchilik, tibbiyot va boshqa texnologik sohalarda katta yordam berib kelmoqda. Uning ta'siri keng qamrovli bo'lib, inson hayotining barcha jabhalarini o'zgartirdi. Texnologiyaning uzluksiz rivojlanishi bilan dasturiy ta'minot ushbu sohalarning muhim jihatida yordamchi bo'lib qoladi, samaradorlik, aniqlik va umumiy inson tajribasini oshiradi.
Yuqorida aytilganidek bugungi raqamli asrda dasturiy ta'minotni ishlab chiqish turli sohalardagi biznes muvaffaqiyatida muhim rol o'ynaydi. Texnologiya va innovatsiyalarga bo'lgan talab tobora ortib borayotgan bir paytda, kompaniyalar o'zlarining dasturiy ilovalarini qo'llab-quvvatlash uchun zarur IT infratuzilmasiga ega bo'lishini ta'minlashyabdi.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish va texnik xizmat ko'rsatish jarayoni so'nggi yillarda istagan korxonalar uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Biroq, dasturiy ta'minotning muvaffaqiyati ularni qo'llab-quvvatlaydigan IT infratuzilmasiga bog'liq. Tegishli infratuzilma mavjud bo'lmasa, dasturiy ta'minot ilovalari mo'ljallangan tarzda ishlamasligi mumkin, bu yomon ishlashga, hatto ishlamay qolishiga olib keladi.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda IT infratuzilmasining ahamiyatini ortiqcha baholab bo'lmaydi
1.2. Dasturiy jihozlarning dasturiy ta'minot ishlab chiqarish uchun ko'plab modellar va texnologiyalar mavjud.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish - bu kompyuter dasturlarini ishlab chiquvchi mutaxassislarni birlashtiradigan soha. Ba'zilar kompyuter yoki kompyuter boshqariladigan qurilmada vazifalarni boshqaradigan ilovalarni ishlab chiqadi, boshqalari esa tarmoqlar yoki kengroq ilovalarni boshqaradigan asosiy tizim dasturlarini ishlab chiqadi. Ular kompyuter o'yinlari, biznes ilovalari yoki tibbiy asboblar uchun dasturiy ta'minot ishlab chiqishda ishtirok etishlari mumkin. Ushbu martaba yo'lida ishlaydiganlar tizim nazariyasi bilan ishlashda va ular nazorat qilish uchun dasturiy ta'minotni ishlab chiqayotgan apparatning texnik cheklovlarini tushunishda mohir. Mutaxassislar guruhlari kattaroq sa'y-harakatlarda birgalikda ishlaydi va dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari odatda kompyuter dasturchilari bilan yaqin hamkorlik qiladilar. Ba'zi hollarda ishlab chiquvchilar dasturchilarga ko'rsatmalar berish . Dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning hayot tsikli (SDLC) modellari dasturiy ta'minotni yaratishning murakkab va talabchan jarayoni bo'ylab harakatlanish yo'llarini ko'rsatadi. Loyihaning sifati, muddatlari, byudjeti va manfaatdor tomonlarning talablarini qondirish qobiliyati ko'p jihatdan tanlangan modelga bog'liq.

Bugungi kunda 50 dan ortiq taniqli SDLC modellari qo'llanilmoqda. Ularning hech biri mukammal emas va har biri ma'lum bir dasturiy ta'minotni ishlab chiqish loyihasi yoki jamoa uchun o'zining ijobiy tomonlari va kamchiliklarini keltirib chiqaradi. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqishdagi 33 yillik tajribamizga ko'ra, biz ularning mohiyatini o'rganish va asosiy xususiyatlarni solishtirish uchun 8 ta eng mashhur modelni tanladik.

Mashhur SDLC modellarining konturi

Barcha SDLC modellari ish oqimini tashkil etishga qanday yondashishiga qarab bir necha guruhlarga tuzilishi mumkin - chiziqli yoki iterativ - va ishlab chiqish guruhi va mijoz o'rtasida qanday munosabatlar o'rnatilgan.