Axborot tizimlari
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Freymlar.
Freymlar nazariyasini, bilimlarni freymlar bilan tasvirlash ROYASINI va «freym» termi-nini 1975 yilda M. Minski degan olim taqlif kilgan. «Freym» so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib, ramka, deraza, reshyotka, ichki skelet kabi mazmunlarda ishlatiladi. Freymlar nazariyasining moxiyati quyidagicha. Inson yangi xolatga tushib kolgan paytda, u uzining xotirasi-dagi freymlar deb nomlanuvchi asosiy strukturani tuzi- lishiga murojaat qiladi. YA’ni bunday xolatda to’g’ri echimni qabul qilish uchun nimalar qilish keraqligini eslaydi. Freym — bu oldin eslab kolingan bilimlarni tasvirlash birligi. Bu birlikning detallari davr va talab takozosi bilan uzgarishi mumkin. Freym — ma’lu-motlar tuzilishini ifodalaydi, uning yordamida, masa-lan, sizning xonangizdagi xolatni tasvirlash mumkin. Xar bir freym xar xil axborotlar bilan tuldirilishi mumkin. Agar okibat kutilgan natijani bermasa, bu ax-borot — kurilayotgan freymning qo’llanish usullariga aloqador bo’lishi mumkin. Freym kup jixatdan uzining tuzilishiga kura semantiq tarmoqka uxshash bo’ladi. Freym — ierarxik tuzilgan, tugun va munosabat (aloqa) lar tarmogidir. Bu erda yuqori tugunlar umumiy tushun-chalarni ifodalasa, pastki tugunlar esa bu tushuncha-larning xususiy xollaridir. Semantiq tarmoqlardan farkli ularok, freym tizimlarda xar bir tugundagi tarmoqlar tushunchasi atributlar tuplami (masalan, ism, rang, ulcham, shaql) va bu atributlarning kiymatlari (masalan, Rustam, kuk, kichkina, dumalok) bilan beri-ladi. Atributlarni esa slotlar (tirkishlar) deyiladi. Slotlar freym ichida axborotning aniq joyini kursata-di. Masalani echish uchun axborot etarlimi yoki qaysi-lari etishmaydi, agar etarli bo’lmasa ularni freymning qaeridan olishi kerak? 164 Bu kabi vazifalarni slotlar bajaradi. Atributlar uzgaruvchan xarakterga ega bo’lgan xolatda slotlar shpats (oralik)larni uz ichiga oladi. Bu shpatslarga slotlarning hozirgi axamiyati (kiyma-ti)ni tasvirlovchi ayrim ob’ektlar joylashadi. Munosabat (aloqa)lardan tashkil toptan freymlar tuplamini yigib freymlar tizimsini kurish mumkin. Bilimlarni freymlar yordamida tasvirlanishining matematik tuzilishini quyidagi ko’rinishida yozish mumkin: { i , g 1 > , g 2 > ... < v k , g k >} bu erda i freymlarning nomlari, v j — slotlarning nomlari, g j — slotlarning kiymati. Slotlarning kiymati sifatida boshqa freymlarning nomlari xam bo’lishi mumkin, ular freymlar orasidagi munosabat (aloqa)larni ta’minlaydi. Agar boshqa freymlarga murojaat kilinayotganda, slotlar nomlari xisobga olin-masa, u xolda bir jinsdagi freymlar tarmori xosil bo’ladi. Aks xolda, borlanishlar qaysi slotlardan xosil bo’lgan bulsa shu slotlarning nomlari bilan ataladi va freymlar bir jinsli bo’lmaydi. Bundan ko’rinadiki, freymlar tarmoridan biror bir semantik tarmoqqa o’tish va teskarisiga o’tish xech kiyin emas. Freym: Ism Sinf: Xayvon Struktura Bosh, buyin, elementi qo’llar, oyoklar... Buy: 30:220 sm Massa: 1:200 kG Dum: Yo’q Til: Uzbek, rus, ingliz Freym analogi (uxshashi): Maymun Bunday freymlar bilimlar ko’rinishida yig’ildi. Biz biror ob’ektni aniqlashni xoxlaymiz, deb faraz qilaylik. Buning uchun birnechta berilgan «odam» freymidagi slotlar va bu slotlarga tegishli atributlarni ko’rib chiqamiz. Muvofiklashtirish protseduralaridan boshlaymiz. Buning uchun xotiradan odam xarakteristikalarini tasvirlovchi «odam» freymini chakiramiz. Xamma slotlarning shartlarini kanoatlantiradigan ma’lumotlar olinganda, ob’ekt odam sifatida aynan tenglashtiriladi (identifikatsiyalanadi). Agar kompyuterga kiradigan ma’lumotlar «odam» freymida berilgan shartlarga mos kelmasa, masalan ob’ekt (sub’ekt)ning massasi 300 kg va ob’ektning dumi bor deyilsa, bu ma’lumotlardan xulosa shuki, ko’rilayotgan ob’ekt odam emas. SHundan so’ng o’xshashlik freymining ko’rsatkichidan foydalanib va xotiradan «maymun» freymini chakirib, shunga uxshash muvofiklashtirish utkaziladi. Bunday usul, xatto axborotlar tulik berilmagan xolda xam xolatning mazmunini tushunishga imkon beradi. Freymlar yordamida bilimlarni tasvirlashning afzalliklari shundan iboratki, freym xar qanday ma’lumotlar tuzilishini-(qanchalik murakkab bo’lmasin) tasvirlashi mumkin. Lekin ikkinchi tomondan, xattoki oldindan ma’lum bo’lgan predmet sohasi uchun xam freymlarni ajratib olish kiyin. Freymlar shaqli va tuzilishi qanday bo’lishi kerak, nechta freymlarni ajratish kerak, freymlarni bir-biri bilan qanday bog’lash kerak, 165 freymlarni bir-biri bilan bog’lashda ularning xususiyatlari, xossalari sak,lanadimi va shunga uxshash muxim masalalar hozirgi vaqtda umumiy echimga ega emas. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|