Axborotnomasi

113 
YANGI OʻZBEKISTON PEDAGOGLARI 
AXBOROTNOMASI 
www.in-academy.uz 
1-JILD, 3-SON (YOʻPA) 
ijtimoiy-maishiy turmush bilan chambarchas bog‘liq. To‘g‘ri, yozuvchi badiiy shartlilik 
talabiga muvofiq biroz oshirib yuborgan yoki biroz kamaytirib tasvirlagan bo‘lishi mumkin. 
Nima bo‘lganda ham, yozuvchi badiiylik mezonlaridan kelib chiqib, shaxsan o‘zi ko‘rgan-
kuzatgan voqealar va kishilar taqdiri, muammolarini professional yozuvchilik qalami bilan 
tarixga muhrladi. 
Abdulla Qahhor hayotda ham, badiiy ijodda ham oʻz haqiqatlarini topgan, shu 
haqiqatlar uchun sabot bilan kurashgan sanʼatkordir. Bu haqiqatlar uni qattiq qiynagan, 
qalbida ogʻir-ogʻir tebranish va tortishuvlar paydo qilgan. Ammo u ongli hayoti va isteʼdod 
quvvatini aynan shu haqiqatlarga bagʻishlagan. Koʻnglini nurafshon aylagan shu haqiqatlarga 
suyanib, Abdulla Qahhor maʼnan ulgʻaygan, maʼnan ulgʻaygan sayin esa shu haqiqatlarning 
boqiyligidan ilhomlangan. Abdulla Qahhorning choʻng mehnat va zargarlik bilan yaratilgan 
har bir asarida boqiy haqiqat muhri va shukuhi bor. Abdulla Qahhorning ijodiy shaxsiyati 
behad boy va favqulodda saxovatli. Shuning uchun, rus olimasi I. Barolina toʻgʻri qayd 
etganidek, “Abdulla Qahhor ijodiga qiziqish uning shaxsiyatiga, insoniy mohiyatiga qiziqish 
bilan bevosita bogʻlangan. Uning shaxsiy fazilatlari – fikrlash tarzi, xarakteri, gʻayrat-shijoati, 
maʼnaviy dunyosi asarlarida shu qadar yorqin aks etganki, yozuvchi Abdulla Qahhor bilan 
uning shaxsi ichdan ajralmas aloqada boʻlib koʻrinadi”. Bu hammaga nasib etadigan va hamma 
yozuvchidan talab qilsa boʻladigan xususiyat emas. Barcha buyuk yozuvchilardek, Abdulla 
Qahhorning ham shaxsi – ijodiga, ijodi – shaxsiga bir koʻzgudir. Adib ijodini sevganlar albatta 
uning shaxsiga maftun boʻladi, shaxsini bilganlar esa – uning ijodidan ayri yashayolmaydi. 
Olamning oʻzgarishi – odamning oʻzgarishiga bogʻliq. Odamning ongi, fikr-qarashlari 
yangilanmas ekan, hech qachon olam yangilanmaydi. Abdulla Qahhor mustabid xonlar, 
sultonlar hukmronlik qilgan eski zamon insonning qoʻl-oyogʻi bilan birga ongi, aqli va qalbini 
ham kishanlab tashlaganini bolaligidayoq koʻrgan, oʻsha chirkin qullik muhitida yashab 
ulgʻaygan edi. Abdulla Qahhorning oʻnlab asarlari, xususan, “Oʻtmishdan ertaklar” qissasida 
tasvirlangan voqea-hodisa va ijtimoiy manzaralar – asrlar mobaynida xalqni yanchib, taʼqib 
etib kelgan musibat, gʻam-anduh va fojialarning oʻziga xos haqqoniy talqinidir.
Abdulla Qahhor odamning Odam boʻlib kun kechirishini, inson oʻz ahvolini bilishda 
adashmasligini, tosh chaynasa ham haqiqatga xiyonat qilmasligini istagan. Agar oʻtmishda 
qullik, qaramlik, zabunlik hukm surgan boʻlsa, kelajakda erkinlik, tenglik, baxtiyorlik qaror 
topadi, deb umid qilgan Abdulla Qahhor. Agar moziyda mehnatkash xalq koʻzidan qonli 
yoshlar oqib, ajdodlarimizning boshi musibat va kulfatdan chiqmagan boʻlsa, shoʻro zamonida 
yigʻi – shodlikka, kulfat – quvonch va xotirjamlikka oʻrin boʻshatar deb ishongan Abdulla 
Qahhor. Vaqt oʻtishi bilan buyuk adib bu ishonch aslida ulkan adashish, aldanish ekanini 
bilgan, shirin orzu va umidlar bagʻridan umidsizlik va dilni choʻktirguvchi ishtibohlar 
ulgʻayayotganiga iqror boʻlgan. Abdulla Qahhorning oʻttizinchi yillarda yozilgan “Bemor”, 
“Oʻgʻri”, “Anor”, “Millatchilar” kabi hikoyalari menga yoqqan. Ularni oʻqib, “Xayriyat, 
shafqatsiz, adolatsiz, oʻsha tengsizlik zamonlari barham topgan. Xayriyat, xalqimiz oʻsha 
kulfat, musibat, son-sanoqsiz baxtsizliklardan xalos boʻlgan”, deb oʻylaganman. Ammo bir kun 
kelib, “Nainki, hoʻkizidan ayrilgan musibatdiyda bir moʻysafidga hech kim rahm qilmasa, axir 
amaldor ham odam-ku!.. Nainki, bemor xotinga goʻdakning saharlari qiladigan duosidan 
boshqa davo topilmasa; nainki, sogʻ-salomat yigit boshqorongʻi xotiniga ikki donagina anor 
olib berolmasa…” qabilidagi eʼtirozlar menda ham paydo boʻlishini oʻylamaganman. Ammo 
shunda ham negadir Qahhorni oʻqishdan oʻzimni toʻxtatolmaganman. Abdulla Qahhor oʻtmish 

---