|
|
səhifə | 58/73 | tarix | 06.02.2017 | ölçüsü | 1,31 Mb. | | #7736 |
|
97) O, qurunun və dənizin qaranlıqlarında özləri ilə yolu tapınasınız deyə
sizin üçün ulduzları yaradandır...
Bu ayədə nəzərdə tutulan məna son dərəcə açıqdır. Ayələrin geniş geniş
452 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7
açıqlanmasından məqsəd isə, universal yaradılış nizamı baxımından detallandırılması
və ya şifahi izahat baxımından açıqlanması nəzərdə tutulmuşdur.
İnsanın dünya həyatındakı həyatında lazımlı olan məsləhətlərinin
bu böyük cisimlərə və bir-birini çəkən bu göy cisimlərinə bağlı olmasını
diləməklə, bu cisimlərin hər birinin müstəqil ilahi bir iradənin
istiqamətində hərəkət edər olmaları, özüylə əlin idili olan,
şəxsinə xas qılınan bir diləməklə yaradılmış olmaları arasında bir ziddiyyət
yoxdur. Çünki bu iki alan/sahə, mövqe etibarilə bir-birlərindən fərqlidir.
Bu sahələrdən birinə bağlı bəzi inkişafların yaşanması,
digər sahələrdə bəzi inkişafların meydana gəlməsinə maneə
meydana gətirməz. Çünki kainatın bütün cüzləri arasında bütünlük və bağlılıq
suverendir. [Bu səbəbdən kainatın cüzləri arasındakı bağlılıq, bu
cüzlərin hər birinin müstəqil və özünə xas bir iradəylə bədənə
gəlməsinə maneə təşkil etməz.]
98) O, sizi bir tək nəfsdən (Adəmdən) yaradandır. Kiminiz sabitliyə qovuşmuş,
qalma yerinə (dünyaya) yerləşmişdir; kiminiz də əmanət olaraq
(sulplere və rəhmlərə) qoyulmuşdur...
Ayənin orijinalında keçən "müstakarr" spikeri, "müstakırr" şəklində
də oxunmuşdur. İlk okuyuşa görə, adı məkan (yer/yeyər adı), bu səbəbdən
sabitlik qazanılan, qalınan yer/yeyər mənasını ifadə edər. Bu vəziyyətdə,
"müstevda'" da yer/yeyər adı olaraq qəbul edilər, yəni əmanət buraxılan yer/yeyər
mənasını ifadə edər. Bir şeyin əmanət buraxıldığı yer/yeyər yəni. "Müstekarr"
və "müstevda'" sözləri başqa bir ayədə də keçmişdir: "Yer/yeyər üzündə
heç bir canlı yoxdur ki, ruzis(n)i Allaha aid olmasın. Allah onun
söykən/dözdüyü və əmanət buraxıldığı yeri bilər. Bunların hamısı açıq-aşkar bir kitabdadır."
(Hud, 6)
İfadədə hazf və xülasə bir izahat əsas alınmışdır. Bu vəziyyətdə ayənin
bucaqlımı belədir: "Kiminiz söykən/dözdüyü yerdədir, kiminiz də əmanət buraxıldığı
yerdədir."
İkinci okuyuş tərzini əsas al/götürdüyümüzdə isə, ki bu daha çox seçimə layiqdir,
"müstekırr" adı fail olar. Eyni şəkildə "müstevda'" da zəruri
olaraq adı mef'ul qəbul edilər. Bu vəziyyətdə cümlənin bucaqlımı belə
qəbul edilər: "Kiminiz sabitliyə qovuşmuş, qalıcı olaraq bir yerə yer/yeyər
Ən'am Surəsi / 91-105 .......................................................................................... 453
leşmişdir; kiminiz də hələ sabitliyə qovuşmamış, əmanət olaraq qoyulduğu
yerdədir."
"O, sizi bir tək nəfsdən yaradandır." ifadəsindən aydın olduğu qədəriylə
olanca çoxluğu və məşhurluğuyla insan soyunun Hz. Adəmə gəlib söykən/dözdüyü
nəzərdə tutulmaqdadır. Quran mövcud insan nəsilinin Adəmlə başladığını
ifadə edər. Bu səbəbdən "müstekarr" ifadəsiylə insan soyunun doğum
yoluyla yer/yeyər üzünə gəlmiş olan fərdlərinə işarə edilmişdir.
Çünki bir ayədə yer/yeyər üzü, insan nəsilinin "müstekarr"ı, qalma yeri olaraq
xarakterizə edilmişdir: "Sizin yer/yeyər üzündə qalıb/qəlib bir müddət yaşamanız lazımdır."
(Bəqərə, 36) "Müstevda'" ilə də kişilərin sulbüne və anaların
rəhminə əmanət buraxılan və hələ doğululmayan, amma irəlidə doğulacaq
olan insan fərdləri nəzərdə tutulmaqdadır. Ayənin bütün insan fərdlərinin
bir tək nəfsdən yaradıldıqlarına bağlı şərhinə uyğun olanı da
budur. Kənar yandan "müstekarr" və "müstevda"nın mimli məsdər olaraq
qəbul edilmələri də mümkündür.
Burada yaratma mənasında "xalq" və bənzəri ifadələr yerinə "inşa"
ifadəsi istifadə edilmişdir. Bu ifadə isə bir dəfədə olması izah edər, mərhələliliyi
dəyil. Ayə üçün bizim verdiyimik bu mənas(n)ı az əvvəl təqdim etdiyimik bu
ayə də son dərəcə dəqiq bir şəkildə dəstəkləməkdədir: "Yer/yeyər üzündə
heç bir canlı yoxdur ki, ruzis(n)i Allaha aid olmasın. Allah onun söykən/dözdüyü və
əmanət buraxıldığı yeri bilər." (Hud, 6) Yəni Allah, onlardan həqiqətən meydana gəlmiş
və yer/yeyər üzünə yerləşmiş olanları bilər. Həqiqətən meydana gəlməmiş və yer/yeyər üzünə
yerləşməmiş, bu səbəbdən meydana gəl mərhələsində olanları da bilər.
Bu vəziyyətdə təfsirini təqdim etdiyimik ayənin mənas(n)ı bu şəkildə diqqətə çarpanlaşmaqdadır:
"Ey insanlar birlini, Odur sizi bir tək adamdan yaradan,
sizi müəyyən bir müddət üçün yer/yeyər üzündə yaşadan. Siz top yekun yox edilmədiyiniz
müddətcə yer/yeyər üzü sizinlə dolu olacaq. Hər vaxt bir qisiminiz
orada yerləşmiş olacaq və bir qisiminiz də yer/yeyər üzünə yerləşmə hədəfinə
istiqamətli olaraq kişilərin sulbünde və qadınların rəhmində emaneten
dayanacaq."
Təfsir alimləri ayənin mənasıyla əlaqədar olaraq başqa şərhlər/şərh edər də gətirmişlər.
Bəziləri demişlər ki: İnsanların bir tək nəfsdən yaradılmalarından
məqsəd, onların tək bir nəfs növündən yaradılmış olmalarıdır.
Bu nəfs də insan növünün nəfsidir. Ya da məqsəd, insanların
454 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7
ruhi və bedensel bileşimden ibarət olan/yaranan bir tək növdən yaradılmalarıdır.
O da insan nəfsindən və bədənindən ibarət olan/yaranan insan gerçəyidir.
Bəziləri də demişlər ki: "Müstekarr"dan məqsəd, qadınların rəhmləri,
"müstevda"dan məqsəd də kişilərin sulbüdür. Bəziləri isə belə
demişlər: "Müstekarr" yer/yeyər üzü, "müstevda'" da qəbirdir. Bəziləri
də; "müstekarr" rəhm, "müstevda'" isə, yer/yeyər üzü və ya qəbirdir, demişlər.
Digər bəzilərinə görə isə, "müstekarr" ruh, "müstevda'" isə,
bədəndir. Bunun kimi daha bir çox şərhə yer/yeyər vermişlər ki, bunları
təqdim etmənin çox bir faydas(n)ı yoxdur.
99) O, göydən su endirəndir. Onunla hər növ əldən düşmüşü bitirdik...
Ayədə keçən "əssəmə", yuxarı tərəf deməkdir. Bu səbəbdən insanın
yuxarısında olan və insanı yuxarıdan gölgeleyen hər şey "səma" adıyla
xatırlanar. Bəzilərinin dediyinə görə, "Onunla hər növ əldən düşmüşü bitirdik."
ifadəsindən məqsəd budur: Biz göydən endir idimiz su ilə bitkiləri
və bitkilik (bitki olma) gücü, qabiliyyəti olan bütün inkişaf edənlərdəki inkişafı
gizlilikdən açıqlığa çıxardıq. Yəni inkişafla diqqətə çarpanlaşan hər
şeyi bitirdik; bitki, ağac, insan və digər heyvan növləri kimi.
Ayədə keçən "hazıren" sözü, sanki "əl-hazır" sözünün qısaldılmışı
və "əl-ahzar", yəni yaşıl deməkdir. "Dənələrin bir-birinin üzərinə
minməsi", başaqda olduğu kimi, üst üstə müəyyən bir nizam içində düzülmələri
mənasındadır. "Tal'" sözü, xurma meyvəsinin budaqdakı ibarət olan/yaranan
ilk mərhələsi, yəni tumurcuq deməkdir. "əl-Kınvan", "kunv"un çoxluqdur
və xurma salxımı deməkdir. Üzümün salxımı (ungud) olduğu kimi,
xurmanın da salxımı vardır. "etdəniyə", bir-birinə yaxın deməkdir.
"əl-Müştebih və gayr'il-müteşabih", növ və şəkil olaraq bir-birinə bənzəyən
və bənzəməyən mənasındadır. "Yen'us-semeri", meyvənin yetkinləşməsi
deməkdir.
Burada uca Allah yaratdıqlarından bəzilərini zikr etmişdir ki, görən
gözü və açıq bəsirəti olanlar bunlara baxsınlar, bunlardan hərəkətlə
Allahın birlini gerçəyini qavrasınlar. Bunların bir qisimi yer/yeyər üzündə
olub bitən faktlardır; dənənin və nüvənin yarılması kimi. Bir qisimi
də göksel faktlardır; gecə, səhər, günəş, ay və ulduzlar kimi. Bir qisimi
də insanın özünə istiqamətlidir; insan növünün bir tək nəfsdən inşa
Ən'am Surəsi / 91-105 ................................................................. 455
edilməsi, bir yerə yerləşdirilməsi və ya bir yerdə əmanət olaraq tutulması
yəni. Bəziləri isə, bunların hamısını birdən saxlamaqdadır;
yağmurun göydən yağması, yer/yeyər üzündə bəzi qidaların, dənələrin,
meyvələrin və özündə inkişaf gücü olan bitki, heyvan və insan
kimi növlərin yaşıllaşması, inkişafı kimi.
Art arda gələn bu üç ayə sıralamasında ulduzlar, bilən (alim) bir
birliyə xas bir ayə olaraq təqdim edilmiş, insan nəfslərinin yaradılması,
qavrayan və dərin düşünə bilən (tefekkuh) bir birliyə xas
bir ayə olaraq təqdim edilmiş; bitkilərin yaşıllaşdırılması nizamı üzərində
düşünmə isə, inanan bir birliyə istiqamətli bir ayə olaraq təqdim edilmişdir.
Ayələrlə istiqamətli olduqları qruplar arsındaki münasibət
son dərəcə açıqdır. Çünki bir nizamın işləyişi üzərində söykən/dözüb düşünmək
sadə bir işdir, əlavə bir səyi və mütəxəssisliyi tələb etməz; əksinə
sıravi bir anlayış da/də/dahi bunu qavrayar. Bunun üçün lazımlı olan tək
şərt, zehinin imanın təmin ət idini insaf duyğusuyla işıqlanmasıdır; inad
və tik başlılıq çirklərinə bulaşmamasıdır.
Ulduzlar və səmavi varlıqların hərəkətlərinə suveren olan sistemin işləyişi
üzərində müşahidə etmək isə, ancaq bu işdə mütəxəssisləşən alimlərin
öhdəsindən gələ biləcəkləri xüsusdur. Bunlar bir ölçüyə qədər ulduzları,
orbitlərini və digər göy cisimlərinin hərəkətlərinə suveren
olan sistemi belə bilərlər. Sıravi insanların ümumi anlayışları, ancaq
xüsusi bir səy [və alimlərin şərhləri] nəticəs(n)i bu cür xüsusları qəbul edə bilər.
İnsanların nəfslərində konkretləşən ayəyə gəlincə, bunları və
bunların şəxsində konkretləşən yaradılış sirlərini qəbul edə bilmək üçün
nəzəri müşahidələrə əlavə olaraq içə dönük yoxlamaya (murakabe), güclü
bir dərinləşmə əməliyyatına və iddiamlı bir sıxlaşma fəaliyyətinə
ehtiyac vardır. Bunun adı da tefekkuh (fiqh)dövr, elmdə dərinləşmədiyər.
100) Cinləri Allaha ortaq etdilər. Halbuki onları O yaratmışdır. Bir də
heç bir məlumata söykən/dözmədən ONA oğullar və qızlar yaraşdırdılar. O isə, onların
xarakterizə etdikləri şeylərdən uzaq və ucadır.
Ayədə keçən "əl-cinn" sözü ya "cealu=yaptılar" hərəkətinin mefulüdür
və bu hərəkətin digər mefulü də "şüreka=ortaklar"dır və ya "əl-cinn" sözü,
"şüreka" ifadəsindən əvəzdir. "Halbuki onları O yaratmışdır."
ifadəsi də cümlə içində hal kimidir. Lakin bəzi dilçiləri bunu doğulul-
456 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7
ru tapınmazlar; amma onların da dəlilləri çox dəqiq dəyil. Artıq cümlə
içində gramatik baxımdan hansı funksiyas(n)ı icra edirsə, ifadə onlara
istiqamətli bir cavab xüsusiyyətindədir. Buna görə belə bir məna əldə edirik:
"Tutdular, cinlərdən Allaha ortaqlar qaçdılar. Halbuki cinləri Allah
yaratmışdır. Yaradılan bir şeyin yaradıcısının mövqesinə ortaq olması
doğru dəyil."
Ayələrin Tərcüməs(n)i
114- Allahdan başqa bir hakimmi axtarım? Halbuki sizə Kitabı açıqlanmış
olaraq endirən Odur. Özlərinə kitab verdiklərimiz, onun
gerçək üzrə Rəbbin tərəfindən endirilmiş olduğunu bilərlər. Bu
halda, əsla/çəkin şübhəyə qapılanlardan olma.
115- Rəbbinin sözü (sözü), düzgünlük və ədalət üzərinə tamamlanmışdır.
ONun sözlərini dəyişdirə biləcək heç kim yoxdur. O, eşidəndir,
biləndir.
116- Yer üzündə olan (insan)ların çoxuna uyğun gələcək olsan, səni
Allahın yolundan sapdırarlar. (Çünki) onlar ancaq zənnə uyğunlaşdırar və
yalnız təxmin icra edərlər.
117- Şübhəsiz Rəbbin, öz yolundan sapanı çox yaxşı bilər. O, doğru
yolda olanları da çox yaxşı bilər.
118- Əgər Allahın ayələrinə inanırsınızsa, artıq üzərinə tək ONun
adı xatırlanan (heyvan)lardan yeyin.
119- Üzərinə Allahın adı xatırlanmış olanlardan nə üçün yeməyəsiniz? Halbuki
Allah, çarəsiz yemək məcburiyyətində qaldığınız xaricində, haram şeyləri ayrı
ayrı açıqlamışdır. Doğrusu bir çoxları məlumatsızca öz heva (pis arzu)
larıyla (kimilərini) sapdırırlar. Şübhəsiz ki Rəbbin, həddi aşanları
çox yaxşı bilər.
120- Günahın açığını da, gizlisini də buraxın. Çünki günah qazananlar,
etdiklərinin cəzasını çəkəcəklərdir.
121- Üzərinə Allahın adı xatırlanmayan (heyvan)lardan yeməyin. Çünki
o, fısktır (yoldan çıxmadıyar). Həqiqətən şeytanlar, sizinlə mübarizə
etmələri üçün dostlarına pıçıldayarlar. Əgər onlara xəbərdar etsəniz, şübhəsiz
siz də ortaq qaçanlar olarsınız.
514 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7
AYƏLƏRİN ŞƏRHİ
Ayələr qrupunun, "Allahdan başqa bir hakimmi axtarım?" ifadəsinin
orijinalının başındakı detallandırma bildirən "fa" hərfindən də
aydın olacağı kimi, əvvəlki ayələr qrupuyla əlaqəli olduğu ortadadır.
Amma eyni zamanda -ədədləri səkkizi bulan- ayələrin bir-birləriylə əlaqəli
olduqları da görülməkdədir. Bəzisi bəzisiylə əlaqəli, bəzisi bəzisinə
dönükdür. Çünki ayələrdə kitabında hökmlərini detallı olaraq
açıqlayan Allahdan başqa hakim/idarəçi əldə edilməsi mənfilənir,
eyni zamanda hakimlik və idarəçilik məzmununda insanlara uyğun gəlmə,
onlara itaət etmə də qadağan edilir. Bu vaxt insanların çoxuna
uyğun gəlmənin pozğunluq olduğu, itaət edilən insanların çoxunun zənnə görə
hərəkət etdikləri, idarəçilik edərkən hökmlərini təxminə və qəti
olmayan məlumatlara söykədikləri ifadə edilir.
Ayələr qrupunun sonunda şeytanların yardakçıları, vəliləri olan müşriklərin
möminlərlə murdar olmuş heyvanın edinin məğlub et/yeyilməsi barəsində
mübahisə et/müzakirə etdikləri dilə gətirilir. Bu məzmunda, üzərinə Allahın adı xatırlanaraq
kəsilən heyvanların ətlərinin məğlub et/yeyilməsi əmr edilərkən, üzərinə Allah-
'ın adı xatırlanmadan kəsilən heyvanların ətlərinin məğlub et/yeyilməsi də qadağan edilir
və Allahın kitabında detallı olaraq açıqladığı və qullarının uyğun gəlməsindən
məmnun olduğu hökmünün bu olduğu ifadə edilir.
Bütün bunlar, İbni Abbasdan rəvayət edilən bu sözləri dəstəklər xüsusiyyətdədir:
"Müşriklər, 'Siz öldürdüyünüz heyvanları yerkən Allahın
öldürdüyünümü yemirsiniz?' deyərək Peyğəmbərimizlə (s. a. a)
və möminlərlə mübahisə et/müzakirə edirdilər. Bunun üzərinə mövzuya bağlı ayə endi."
Bu halda bu ayələrin ana hədəfi fərqi açıqlamaq və hökmü
vurğulamaqdır.
114) Allahdan başqa bir hakimmi axtarım? Halbuki sizə Kitabı açıqlanmış
olaraq endirən Odur.
Mecma'ul-Beyan adlı əsərdə deyilir ki: "əl-Hakim və əl-hakim eyni
mənanı verər. Ancaq 'əl-hakim' xüsusiyyətində, tərif ünsürü daha diqqətə çarpandır.
Çünki bu söz yalnız haqqa görə hökm verdiyi üçün hökmünə
müraciət edilməyi haqq edən kimsə mənasını ifadə edər. 'Hakim' isə,
haqqa zidd hökmlər də verə bilər." Mərhum Tabersi davamla
Ən'am Surəsi / 114-121 ........................................................................................ 515
belə deyir: "et/ət-Təfsil; mənanın aydın olmamasına səbəb olacaq və şərhin
məqsədi ifadə etməkdə qeyri-kafi qalmasına gətirib çıxaracaq
qarşılığı ortadan qaldıracaq şəkildə mənaları açıqlamaq deməkdir."
(Mecma'ul-Beyan'dan alınan götürmə burada sona çatdı.)
Dostları ilə paylaş: |
|
|