Az Book Library Filosof Fikri

baya yalvarırdım, bizi İrana aparsın ki, Con Ueynlə görüşək. Baba traktor
mühərrikinin gurultusundan o qədər də fərqli olmayan səslə ürəkdən qəhqəhə
çəkdi, sakitləşəndən sonra isə bizə film dublyajının sirrini başa saldı. Həsənlə mən
mat-məəttəl qalmışdıq. Çaşqınlıq içində idik. Necə yəni? Con Ueyn əslində farsca
danışmırmış və heç iranlı da deyilmiş. O, amerikalı imiş, həmin o, Kabilin
küçələrində gördüyümüz, nimdaş açıq rəngli köynəklər geyən xoşüzlü, uzun saçlı
adamlar kimi. Rio Bravoya üç dəfə baxmışdıq. Amma sevimli vesternimiz
“Möhtəşəm yeddilik” filmi idi – ona nə az, nə çox, on üç dəfə baxmışdıq. Hər
dəfəsində də filmin son səhnələrindən birində meksikalı uşaqlar Çarlz Bronsonu
basdıranda gözümüzün yaşını saxlaya bilməzdik. Yeri gəlmişkən, belə məlum oldu
ki, heç Bronson da iranlı deyilmiş.

Biz Kabilin Vəzir Əkbər Xan rayonunun qərbində Şəhr-e-No, yaxud yeni şəhər
deyilən yerdə kif iyi verən bazarlarda başmaqseyrinə çıxardıq. Ən son baxdığımız
filmi müzakirə edər və ora-bura vurnuxan bazar əhlinin içində gəzişərdik. Tacir və
dilənçilərin arasından sivişib çıxar, xırda, malla dolu piştaxta sıralarının daha da da-
raltdığı dar dalanlarda ilişib qalardıq. Baba hər birimizə həftəlik cibxərcliyi – 10
əfqani verərdi, biz də onu isti koka-kola və üstünə püstə əzməsi qoyulmuş qızılgül
dondurmasına xərcləyərdik.
Məktəb ili ərzində bizim gündəlik qayğılarımız var idi. Özümü yataqdan
qaldırıb, hamama çatdırana qədər Həsən yuxudan qalxmış, dəstəmazını almış, Əli
ilə birgə namazını qılmış olurdu və artıq mənim səhər yeməyimi hazırlayırdı: üç
qənd parçası ilə isti çay, sevdiyim albalı marmeladı ilə qızarmış çörək səliqə ilə
nahar masasının üstünə düzülərdi. Yeyə-yeyə ev tapşırıqlarının çoxluğundan
şikayət edəndə Həsən yatağımı yığışdırar, ayaqqabılarımı parıldadar, həmin gün
geyəcəyim paltarı ütüləyər, kitab və karandaşlarımı yığardı. Foyedə paltar ütü-
ləyəndə həmişə nəsə zümzümə edərdi, burnunda oxuduğu köhnə Həzara
mahnısının səsini mən də eşidərdim. Sonra Baba ilə onun qara Ford Mustanqına
minib gedərdik. Bu maşın yerli kinoteatrlardan birində düz altı ay sərasər
göstərilən Bullitt filminin qəhrəmanı Stiv Makkuinin sürdüyünün tam eynisi oldu-
ğundan, paxıllıq, həsəd dolu nəzərlər üzərindən əskik olmazdı. Biz gedərdik, Həsən
isə evdə qalıb Əliyə gündəlik işləri görməkdə kömək olardı – əllə çirkli paltarları
yumaq, onları həyətdə sərmək, döşəməni silmək, bazardan təzə çörək almaq,
axşam yeməyi üçün ətdən basdırma düzəltmək, çəmənliyi sulamaq – bu kimi işlərə
Həsən baxardı.
Məktəbdən sonra Həsənlə görüşər, bir kitab götürüb atamın Vəzir Əkbər Xan
mülkündən azca şimalda, çevrilmiş qazana bənzəyən təpəyə dırmaşardıq. Təpənin
başındakı köhnə atılmış qəbiristanlıqda üzərində yazı olmayan başdaşı sıralarının
arasını kol-kos basmış olardı. İllər boyu yağan yağış və qar dəmir darvazanı paslat-
mış, qəbiristanlığın ağ daşdan hörülmüş alçaq divarını yuyub aparmışdı. Məzarlığın
lap girişində nar ağacı var idi. Bir yay günü Əlinin mətbəx bıçaqlarından birini
götürüb, ağacın üstündə adlarımızı cızdım: “Əmir və Həsən, Kabilin sultanları”. Bu
sözlərlə biz mülkiyyət hüququmuzu rəsmiləşdirmiş olduq: ağac bizimki idi.
Məktəbdən sonra Həsənlə mən onun budaqlarına dırmaşıb al qırmızı narlara
daraşardıq. Meyvəni yeyib, əllərimizi ota sürtüb təmizləyəndən sonra mən Həsən
üçün kitab oxumağa başlardım.
Günəşin şüaları və nar yarpaqlarının kölgəsi ağacın altında bardaş qurmuş
Həsənin üzündə rəqs edərdi. Mən onun oxuya bilmədiyi hekayələri oxuduqca
Həsən özündən xəbərsiz, yerdən otları yolardı. Həsənin də Əli və başqa Həzaralar
kimi savadsız böyüyəcəyinə o doğulan anda, bəlkə də, Sənubərin istəksiz bətninə
düşdüyü anda qərar verilmişdi – enində sonunda oxuyub-yazmaq xidmətçinin
nəyinə lazım idi ki? Amma savadsızlığına baxmayaraq, ya bəlkə də, elə buna görə –
onun üçün qadağan olunmuş dünyanın cazibəsi ilə Həsən sözün sehrinə

düşmüşdü. Mən ona şeir və hekayələr, bəzən hətta tapmacalar oxuyardım – amma
bu tapmacaları məndən daha tez tapdığını görüb tezliklə bundan vaz keçdim.
Əsasən, Molla Nəsrəddin və onun eşşəyinin macəraları kimi bəsit şeylər
oxuyardım. Biz saatlarla o ağacın altında oturar və yalnız günəş qüruba doğru
hərəkət edəndə qalxardıq. Amma hətta onda da Həsən gün işığının daha bir heka-
yəyə, daha bir səhifəyə bəs edəcəyini deyib, təkidlə bir az da oxumağımı istərdi.
Həsənə kitab oxuyarkən ən məzəli məqamlar onun tanımadığı uzun bir sözə
tuş gəldiyimiz anlar olurdu. Mən onun savadsızlığını lağa qoyardım. Bir dəfə Molla
Nəsrəddini oxuyanda o məni dayandırdı.
– Bu söz nə deməkdir?
– Hansı?
– Gerizəkalı.
– Sən bilmirsən bu nə deməkdir? – deyib, irişdim.
– Yox, Əmir ağa.
– Amma bu çox işlək sözdür!
– Ancaq mən bilmirəm. – O mənim istehzamı hiss etsə də, üzünün ifadəsi
bunu göstərmirdi.
– Axı mənim məktəb yoldaşlarımın hamısı bunun nə olduğunu bilir, – dedim. –
Yaxşı, baxaq, görək. “Gerizəkalı” ağıllı, savadlı deməkdir. Gəl, indi bu sözü cümlədə
işlədək. Söz anlama sahəsində Həsən, sadəcə, gerizəkalıdır.
– Aha... – deyə o, başını tərpətdi.
Sonralar mən belə şeylərə görə vicdan əzabı çəkərdim. Bunun əvəzini çıxmaq
üçün ona köhnə köynəklərimdən birini, yaxud sınıq oyuncağımı verərdim. Özümü
inandırardım ki, bunlar ziyansız zarafatın cəzasını yumaq üçün kifayətdi.
Həsənin sevimli kitabı “Şahnamə” idi. O, qədim fars qəhrəmanlarından bəhs
edən onuncu əsr eposunun bütün fəsillərini, qədim şahları – Fəridunu, Zalı, Rüda-
bəni bəyənirdi. Amma ən sevimli hekayəsi “Rüstəm və Söhrab” idi. Böyük sərkərdə
Rüstəm və onun itiayaqlı atı Rəxş barədə nağılı, mən də sevə-sevə oxuyurdum.
Rüstəm döyüşdə öz qanlı düşməni Söhrabı yaralayır və yalnız sonra öyrənir ki,
Söhrab onun çoxdan bəri axtardığı oğludur. Dərddən sarsılmış Rüstəm oğlunun
ölüm ayağında can verərkən söylədiyi sözləri eşidir:
Dedi: – Söylə sən, barı Rüstəmmisən,
Xəyanətlə öz oğlunu öldürmüsən?!
Bacardıqca verdim işarə sənə
Məhəbbət izi düşmədi qəlbinə!
O gün ki, qapında vuruldu təbil,
Anam gəldi ağlar, mənə açdı dil,
Fərağımda öz canını dağladı,
Qoluma bu qolbağı o bağladı.
Dedi: yadigardır atandan, apar,
Elə gün gələr ki, dadına çatar!

Budur, gəldi, çatdı elə bir zaman,
Ata qarşısında oğul verdi can!
6
“Orasını bir də oxu, Əmir ağa”, – Həsən bu hissəni təkrar-təkrar oxumağı xahiş
edərdi. Hərdən bu misraları oxuyanda Həsənin gözləri yaşla dolardı. Mən isə onun
göz yaşlarının kimin üçün axdığını düşünərdim – dərddən sarsılmış, üzünü, pal-
paltarını cırıb, başına kül tökən Rüstəm üçünmü, yoxsa ölərkən də, sadəcə, ata-
sının məhəbbətinə ehtiyacı olan Söhrabdan ötrümü ağlayırdı? Şəxsən mən
Rüstəmin taleyində faciəni görə bilmirdim. Bütün atalar qəlbinin dərinliyində öz
oğullarını öldürmək arzusunu yaşatmırdılarmı məgər?
Günlərin bir günü, 1973-cü ilin iyulunda Həsənə bir dəfə də kələk gəldim. Yenə
kitab oxuyurdum və birdən ona oxuduğum kitabda yazılanları yox, özümün ağlıma
gələnləri danışmağa başladım. Guya oxuyurdum, kitaba baxır, səhifələri çevirirdim.
Amma kitabdakı mətnlə danışdığım arasında heç bir əlaqə yox idi. Öz qoşduğum
mətni söyləyirdim. Həsən, əlbəttə ki, bundan xəbərsiz idi. Onun üçün səhifələrdəki
sözlər mistik, deşifrəsi mümkün olmayan kodlar yığını idi. Sözlər sirli qapılar idi və
onların açarı məndə idi. Bitirəndən sonra mən içimdəki gülüşü boğaraq, ondan
hekayəni bəyənib-bəyənmədiyini soruşacaqdım ki, Həsən əl çalmağa başladı.
– Neynirsən? – soruşdum.
– Çoxdan belə yaxşı hekayə oxumamışdın, – dedi. Hələ də əl çalırdı.
Mən güldüm:
– Doğrudan?
– Doğrudan.
– Qəribədir, – pıçıldadım. Mən doğrudan da Həsənin reaksiyasına
heyrətlənmişdim. Bu... tamamilə gözlənilməz idi.
– Əminsən, Həsən?
Həsən hələ də əl çalırdı.
– Əla idi, Əmir ağa. Sabah bunlardan yenə oxuyarsan?
– Heyrət, – deyə təkrar edirdim. Nəfəsim çatmırdı, özümü evinin həyətində
xəzinə tapmış adam kimi hiss edirdim. Təpədən aşağı düşəndə beynimdə sanki,
fikir atəşfəşanlığı var idi. O, “mənə çoxdan bəri belə yaxşı hekayə oxumamışdın”
dedi. Mən ona çox hekayə oxumuşdum amma. Həsən nə isə soruşurdu.
– Nə? – mən ona boylandım.
– Heyrət nə deməkdir?
Güldüm. Həsəni qucaqlayıb yanağından öpdüm.
– Nəyə görə? – üzü qızarmış Həsən mat-məəttəl qalmışdı.
Ona dostcasına dürtmə vurdum. Gülümsədim.
– Sən şahzadəsən, Həsən, şahzadə. Mən də səni çox istəyirəm.
Həmin gecə mən ilk qısa hekayəmi yazdım. Cəmi otuz dəqiqəyə. Bu, balaca,
bədbin nağıl idi. Bir kişi sehrli bir cam tapır. Bu camın içinə düşən göz yaşları
mirvariyə çevrilirmiş. Həmişə kasıb olmasına baxmayaraq, o çox xoşbəxt idi və
nadir hallarda göz yaşı axıdardı. Odur ki, kişi varlanmaq üçün kədərlənməyin

yolunu tapmaq qərarına gəlir. Mirvarilər üst-üstə toplandıqca, onun tamahı da
artır. Hekayə mirvari təpələrinin üstündə oturmuş kişinin əlində bıçaq, sevimli
arvadının doğranmış bədəninin üstündə camın içinə göz yaşları axıtması ilə bitir.
Həmin axşam pilləkənləri qalxıb, hekayəni köçürdüyüm qoşa vərəq əlimdə
Babanın qəlyan otağına getdim. Mən içəri girəndə Baba və Rəhim Xan qəlyan çəkir,
brendi içirdilər.
– Nə olub, Əmir, – deyə Baba divana yayxanıb, əllərini başının arxasında
daraqladı. Mavi duman sifətinin ətrafında burulurdu. Baxışı boğazımı qurutdu.
Boğazımı arıtlayıb, ona hekayə yazdığımı dedim.
Baba başını tərpədib, zorla maraq göstərməli imiş kimi yüngülcə gülümsədi.
– Hmm, bu çox yaxşıdır, – dedi. Vəssalam. O, tüstü dumanının içindən mənə
baxır, qımıldanmırdı.
Orda dayandığım bir dəqiqəyə yaxın vaxt bu günə kimi həyatımda yaşadığım
ən uzun dəqiqələrdən biri idi. Yavaş-yavaş irəliləyən saniyələrin arasında sonsuzluq
qədər fasilə vardı. Hava get-gedə ağırlaşır, sanki, ağır bir daş kimi ciyərlərimə
çökürdü. Hər nəfəsim bir kərpicə dönmüşdü. Baba yuxarıdan aşağı mənə baxır,
amma hekayəni oxumağı təklif eləmirdi.
Hər zamankı kimi Rəhim Xan dadımıza çatdı. O, əlini uzadıb, zərrə qədər də
saxtalıq və məcburiyyət hiss etdirməyən təbəssümlə mənə müraciət etdi.
– Baxa bilərəm, Əmir can? Mən oxumaq istərdim. Olarmı?
Baba mənə heç vaxt can deməzdi.
Baba çiyinlərini çəkib, ayağa qalxdı. Sanki, çiynindən yük götürülmüşdü. Rəhim
Xan onun da canını qurtarmışdı.
– Hə, onu Kaka
7
Rəhimə ver. Mən gedim, yola hazırlaşım, – deyib, otaqdan
çıxdı.
Babaya pərəstişim çox zaman az qala dini sitayiş dərəcəsinə çatırdı. Amma
həmin anda yeganə arzum venalarımı açıb onun lənətə gəlmiş qanını bədənimdən
çıxarmaq idi.
Bir saat sonra, axşam səması qaralmağa başlayanda ikisi də atamın maşınına
minib qonaqlığa getdilər. Çıxmamışdan əvvəl Rəhim xan mənim qarşımda yerə
çömbəlib, hekayəmi və bir başqa bükülmüş vərəqi mənə verdi. Gülümsəyib, göz
vurdu.
– Sənin üçündür, sonra oxuyarsan. – Bunu deyib qısa ara verdikdən sonra
bircə söz dedi. Amma bu söz bundan sonrakı ömrüm boyu redaktorlarımın
təriflərindən daha çox yazıb-yaratmaq həvəsi verdi mənə. – Bravo.
Onlar gedəndən sonra yatağıma oturub, atam Rəhim Xan olsaydı, daha
xoşbəxt olacağımı düşündüm. Sonra Babanın enli kürəyi gözümün önünə gəldi.
Onun sinəsinə qısılmağı necə sevdiyimi, səhərlər ondan gələn Brut ətrini,
saqqalının üzümü dalamasını düşündüm. Məni ağuşuna alan sevgi və günah
hisslərindən halım qarışdı, özümü hamama çatdırıb əlüzyuyanın içinə qusdum.

Həmin gecə, yatağımda qıvrılıb uzananda Rəhim Xanın yazdığını təkrar-təkrar
oxudum:
Əmircan,
Hekayən mənə ləzzət elədi. Maşallah, Allah sənə xüsusi istedad verib. İndi
sənin üzərinə həmin istedadı inkişaf etdirmək məsuliyyəti düşür, çünki Allahın
verdiyi istedadı boşuna xərcləmək eşşəklikdir. Sən hekayəni səlis qrammatika ilə və
maraqlı üslubda yazmısan. Amma sənin əsərində məni ən çox heyran qoyan onun
içindəki ironiyadır. Sən, bəlkə də, o sözün mənasını bilmirsən, amma bir gün
öyrənəcəksən. Bəzi yazıçılar bütün yaradıcılıqları boyu onu kəşf etməyə çalışırlar
və sona qədər bunu edə bilmirlər. Sən isə buna ilk hekayəndəcə nail olmusan.
Mənim qapım həmişə sənin üzünə açıqdır. Bu, hər zaman belə olacaq,
Əmircan. Söyləyəcəyin bütün hekayələri eşitmək istəyirəm. Bravo.
Sənin dostun,
Rəhim
Rəhim Xanın məktubu məni əməlli-başlı qanadlandırmışdı. Hekayəni götürüb,
aşağı, foyedə yerdə döşək salıb yatmış Əli ilə Həsənin yanına qaçdım. Baba evdə
olmayanda Əli məndən göz-qulaq olmaq üçün evin içində yatardı. Həsəni silkələyib
oyatdım və ondan hekayə dinləmək istəyib-istəmədiyini soruşdum.
O, yuxulu gözlərini ovuşdurub, gərnəşdi.
– İndi? Saat neçədi?
– Saatı neynirsən? Bu xüsusi hekayədir. Bunu özüm yazmışam.
Əlini oyatmamaq üçün pıçıldayırdım. Həsənin üzü işıqlandı.
– Onda mən ona qulaq asmalıyam, – Həsən artıq yorğanı üstündən atmışdı.
Hekayəni ona qonaq otağında, mərmər buxarının yanında oxudum. Bu dəfə
mən sözlərlə oynamır, Həsəni dolaşdırmırdım; bu, mənim hekayəm idi. Həsən bir
çox hallarda mükəmməl dinləyici idi – tamamilə nağılın təsiri altına düşmüşdü,
hekayədə tonlar dəyişdikcə, onun da üzünün ifadəsi dəyişirdi. Mən son cümləni
oxuyanda, o əllərini səssizcə bir-birinə vurdu.
– Maşallah, Əmir ağa. Bravo! – Həsən işıq saçırdı.
– Xoşuna gəldi? –Hekayəm haqda artıq ikinci müsbət rəyin dadını çıxarırdım.
– Günlərin bir günü, inşallah, sən böyük yazıçı olacaqsan, – Həsən dedi. –
Dünyanın dörd bir tərəfində sənin hekayələrini oxuyacaqlar.
– Sən şişirdirsən, Həsən, – desəm də, mənə söylədiklərinə görə çox minnətdar
idim.
– Yox, sən böyük və məşhur yazıçı olacaqsan. – Həsən təkidlə dedi. Sonra o,
sanki, nəsə vacib bir şey əlavə edəcəkmiş kimi dayandı, bir az düşünüb, boğazını
arıtladı. Çəkingən səslə soruşdu:
– Olar, səndən hekayən barədə bir şey soruşum?
– Əlbəttə.
– Bilirsən..., – deyə sözə başladı və dayandı.

– De görüm, Həsən. – Tənqid eşitməyə o qədər də hazır deyildim, amma yenə
də təkid etdim.
– Bu kişi arvadını niyə öldürdü? O göz yaşı tökmək üçün niyə kədərlənməli idi
ki? Sadəcə, soğan iyləyə bilməzdimi?
Mən şokda idim. Bu heç ağlıma da gəlməmişdi. Bu çatışmazlıq o qədər aşkar
və eyni zamanda o qədər axmaq idi ki. Mən səssizcə dodaqlarımı büzdüm. Bir ge-
cənin içində iki mühüm şeyi öyrənmişdim. Birincisi, yazıçının axtardığı şeylərdən
biri – ironiyadır. Öyrəndiyim ikinci şey isə qüsurlardan biri idi – Süjetdəki boşluq.
Və bunu mənə heç kim yox, Həsən öyrətmişdi. Oxumağı bacarmayan və həyatında
bir kəlməni belə yazmamış Həsən. Birdən-birə qulağımın dibində soyuq və bədxah
bir pıçıltı eşitdim – bu savadsız Həzara nə bilir axı? O həyatında aşpazlıqdan uzağa
getməyəcək. Nə haqla səni tənqid edir?
– Bilirsən, – deyə sözə başladım. Amma cümləni bitirə bilmədim. Çünki həmin
anda Əfqanıstan həmişəlik dəyişdi.
6 Tərcümə Mübariz Əlizadənindir.
7 Kaka – puştuca dayı, əmi sözlərinin əvəzində işlənən ifadə
BEŞ
Sanki, ildırım çaxdı. Yer yüngülcə silkələndi və biz pulemyotun rat-a-tat
atmasını eşitdik.
– Ata! – Həsən qışqırdı. Biz ayağa atılıb, qonaq otağına şığıdıq. Orda Əlini
foyenin o başından bu başına qaçan gördük.
– Ata! Bu nə səsdir? – Həsən əllərini Əliyə uzadıb ağlamsındı. Əli qollarını
boynumuza doladı. Səmada ağ işıq parıldayıb qaranlığı gümüşü rəngə boyadı. Daha
bir işıq partlayışından sonra pulemyot atışmasının stakkatosu səsləndi.
– Ördək ovlayırlar, – deyib, bizi sakitləşdirmək istəsə də, Əlinin səsi batmışdı. –
Axşamlar ördək ovlayırlar, siz bilirsiz axı. Qorxmayın.

Aralıdan sirena səsi gəldi. Hardasa şüşə qırıldı, başqa bir yerdə adamlar
qışqırırdı. Küçədə səsləri eşidilən adamları təsəvvürümə gətirdim, yəqin ki,
yuxudan dik atılıb, elə gecə paltarında küçəyə çıxmış, saçları qarışıq, gözləri şişmiş
halda ora-bura qaçışırdılar. Həsən ağlayırdı. Əli onu özünə tərəf çəkib, ehmalca
bağrına basdı. Yox, o an Həsənə paxıllığım tutmamışdı. Zərrə qədər də.
Ertəsi günün ilk saatlarınadək elə o vəziyyətdə, büzüşmüş halda qaldıq. Atışma
və partlayışlar bir saatdan az çəkdi, amma biz əməlli-başlı qorxmuşduq, çünki o
vaxta qədər küçədə atışma səsi eşitməmişdik. Bu, bizim üçün tamamilə özgə səslər
idi. Əfqanıstanda qulaqları bomba və pulemyot səslərindən başqa bir şeyə
alışmamış nəsil hələ doğulmamışdı. Qonaq otağında bir küncə qısılıb günəşin
çıxmasını gözləyəndə bizim heç birimiz hələ anlamamışdıq ki, bu, həyatın sonu idi.
Bizim yaşadığımız həyatın sonu. Ola bilsin ki, hələ çatmamışdı. Amma artıq sonun
başlanğıcı idi. Son 1978-ci ilin aprelində kommunist çevrilişi ilə ilk dəfə rəsmilə-
şəcək və sonra 1979-cu ilin dekabrında rus texnikası Həsənlə birgə oynadığımız kü-
çələrə girəndə mənim tanıdığım Əfqanıstan tankların tırtılları altında məhv olacaq
və yeni, qan-qada erası başlayacaqdı.
Günəşin çıxmasına bir az qalmış Babanın maşını darvazadan içəri girdi.
Maşının qapısı çırpıldı və onun qaçaraq addımları pilləkənlərdə səsləndi. Atam
qapının ağzında görünəndə mən onun simasında tanış olmayan, indiyə qədər
görmədiyim yeni bir ifadə gördüm: qorxu.
– Əmir! Həsən! – O içəri girib, qollarını bizə açdı. – Bütün yollar bağlı idi,
telefonlar da işləmirdi. Elə narahat olmuşdum ki!
Biz onun qucağına atıldıq və həmin anın dəli məşumluğunda atamla ilk dəfə
hiss elədiyim yaxınlığa görə bu gecə baş verənlərə bir minnətdarlıq hissi keçdi
içimdən.
AMMA ONLARIN VURDUĞU ÖRDƏK DEYİLDİ. Sonra məlum oldu ki, həmin
gecə, 1973-cü ilin 17 iyul gecəsi güllələrin bəlli bir hədəfi də yox idi. Səhər yuxudan
oyananda Kabil öyrəndi ki, monarxiya artıq keçmişdə qalıb. Kral Zahir Şah İtaliyada
idi. O xaricdə ikən qohumu Davud xan qansız çevrilişlə kralın qırx illik hökmran-
lığına son qoymuşdu.
Yadımdadır, ertəsi günün səhəri Baba ilə Rəhim xan kabinetdə çay içə-içə Kabil
radiosundakı son xəbərlərdən çevriliş barədə məlumatı dinləyəndə Həsənlə mən
də qapının ağzında yerdə oturmuşduq.
– Əmir ağa? – Həsən pıçıldadı.
– Nə var?
– Respublika nədir?
Mən çiyinlərimi çəkdim.
– Bilmirəm.
Babanın radiosunda bu sözü elə hey təkrar edirdilər – “respublika”,
“respublika”.

– Əmir ağa?
– Nədir?
– Respublika o deməkdir ki, mən və atam burdan köçməliyik?
– Məncə, yox, – deyə pıçıldadım.
Həsən bir az düşünüb yenə səsləndi:
– Əmir ağa?
– Nə deyirsən?
– Mən istəmirəm ki, atamla məni başqa yerə köçürsünlər.
– Bəsdir görək, uzunqulaq. Heç kim sizi köçürməyəcək.
– Əmir ağa?
– Həə?
– İstəyirsən, gedib, ağacımıza dırmaşaq?
Gülümsədim. Həsən həmişə belə idi. O lazım olan sözü lazım olan məqamda
söyləməyi bacarırdı – xəbərlər get-gedə daha da darıxdırıcı olmağa başlamışdı. Hə-
sən öz daxmasına, əynini dəyişməyə getdi, mən isə kitab götürməkçün yuxarı
qalxdım. Sonra mətbəxə getdim, cibimi ləbləbi ilə doldurub həyətə, Həsənin məni
gözlədiyi yerə qaçdım. Darvazadan güllə kimi çıxıb təpənin üstünə doğru qaçdıq.
Küçəmizi keçib, qonşu məhəllələrin arxasında açılan boş sahə ilə təpələrə
doğru qaçırdıq. Birdən Həsənin kürəyinə daş dəydi. Biz çevrildik və ürəyim düşdü.
Asif və onun iki dostu – Vəli ilə Kamal bizə yaxınlaşırdı.
Asif atamın hava yollarında pilot işləyən dostu Mahmudun oğlu idi. Onlar
bizim evimizdən bir neçə məhəllə cənubda hündür divarlar arxasında gizlənən
palmalı həyətdəki malikanədə yaşayırdılar. Kabilin Vəzir Əkbər Xan rayonunda
yaşayıb da Asif və onun məşhur paslanmayan dəmirlə latun qarışığından tökülmüş
beşbarmağından xəbərsiz olmaq mümkün deyildi. Bəxtiniz gətirdisə, bu barədə
başqalarının sözlərindən eşidəcəkdiz. Anası alman, atası əfqan olan göygöz, sarışın
Asif uşaqlara ağalıq edirdi. Onun vəhşiliyi barədə söz-söhbət artıq ətrafa
yayılmışdı. Yanında ona qul kimi tabe olan dostları ilə birgə o, məhəllələri yaltaq
əyanları ilə mülklərini gəzməyə çıxmış xan kimi gəzirdi. Onun hər sözü qanun idi və
əgər qanunlardan xəbəriniz yoxdursa, onun metal beşbarmağı əla dərs vəsaiti ola
bilərdi. Mən onun Karte-Çahar rayonundan gəlmiş bir oğlana necə “dərs”
verdiyinin şahidi olmuşdum. Gözlərinin vəhşətdən parıldaması, yazıq oğlanı huşsuz
vəziyyətə gətirənə qədər əzişdirməsi, yumruqlarını yalnız yerdəki qurban süst
vəziyyətdə qalanda dayandırması ömrüm boyu yadımdan çıxmaz. Vəzir Əkbər Xan
rayonunda uşaqlardan bəziləri ona Qoşxor Asif, yəni qulaq yeyən Asif adı
qoymuşdular. Əlbəttə, onların heç biri ürək edib bunu Asifin üzünə deyə bilməzdi.
Əks halda onları da bu təxəllüsə səbəb olan hekayənin qəhrəmanının taleyi
gözləyə bilərdi. Asiflə çərpələng üstündə dava edən bu biçarə sonra qulağını çirkli
gölməçənin içindən çıxarmalı olmuşdu. İllər keçəndən sonra Asifkimilərinə
mütəxəssislərin verdiyi adı da öyrəndim – sosiopat.

Əliyə lağlağısı ilə işgəncə verən qonşu uşaqların ən amansızı Asif idi. Əslində
“Babalu” – quleybanı ayamasını da Asif uydurmuşdu. “Babalu, ay Babalu, bu gün
kimi yemisən, söylə görüm? Babalu, ay Babalu, bir gülümsə görüm!” oxuyub, çəpik
çalan da o idi. Asifə xüsusi ilham gələndə o bu sataşmalarına bir az da istiot
qatardı: “Ay yastıburun Babalu, bu gün kimi yemisən? Söylə görüm, ay qıyıqgöz
eşşək, kimi yemisən?!”
İndi isə həmin bu Asif əlləri belində ayağındakı snikerlərlə
8
toz qaldıra-qaldıra
bizə tərəf gəlirdi.
– Götlərə salam, – Asif bizə baxıb, əlini yelləyirdi.
“Götverən” – bu söz də onun sevimli söyüşlərindən idi. Üç oğlan bizə
yaxınlaşdıqca, Həsən mənim arxama keçdi. Budur, üç hündürboylu oğlan
qarşımızda dayanmışdı. Əyinlərində cins şalvar və t-shirt
9
vardı. Hamımızdan
hündür olan Asif qalın qollarını köksündə çarpazlamışdı. Dodaqlarında vəhşi bir
təbəssüm oynayırdı. Artıq neçənci dəfə Asifin tam sağlam olmadığını düşünməyə
başladım. Həm də düşündüm ki, Babanın mənim atam olması qanımın arasına
girmişdi. Bu, Asifi məni çox incitməkdən çəkindirirdi.
O, üzünü Həsənə tutub, çağırdı:
– Ey, yastıburun, Babalu hardadır?
Həsən bir söz deməyib, mənim arxama tərəf bir addım da atdı.
– Xəbərləri eşitmisiz, uşaqlar? – Asif sualı verəndə də üzündəki vəhşi ifadə yox
olmurdu. – Kral getdi. Yaxşı canımızı qurtardıq. Yaşasın prezident. Mənim atam Da-
vud Xanı tanıyır, bunu bilirdin, Əmir?
– Mənim də atam tanıyır, – dedim. Amma, əslində, bunun həqiqət olub-
olmadığından xəbərim yox idi.
– Mənim də atam tanıyır, – Asif mızıltılı səslə məni yamsıladı. Kamalla Vəli ikisi
birdən hırıldamağa başladı. Kaş ki, Baba burda olaydı.
– Hər halda Davud xan keçən il bizim evdə qonaq olub, – Asif davam edirdi. –
Necədir, xoşuna gəlir, Əmir?
Mənsə beynimdə, “qışqırsaq, harayımızı eşidən olacaqmı” deyə götür-qoy
edirdim. Çölün ortasında idik. Evdən ən azı bir kilometr aralanmışdıq. Kaş ki, evdə