Az ərbaycan Respublikası Sə hiyy ə Nazirliyi Kollegiyasının
Arterial təzyiqin səviyyəsi, mm c.s
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Digər risk amilləri, OZ (orqanların simptomsuz zədələnməsi) və ya digər xəstəliklər Normal AT SAT 120-129 və ya DAT 80-84 Yüksək normal AT SAT 130-139 və ya DAT 85-89 I AH SAT 140-159 və ya DAT 90-99 II AH
SAT 160-179 və ya DAT 100-109 III AH SAT≥180 və ya DAT≥110 Risk amillərinin olması Əhəmiyyət kəsb etməyən risk Risk - 0 Əhəmiyyət kəsb etməyən risk
Aşağı əlavə risk
Orta əlavə risk Risk – II Yüksək əlavə risk
1-2 risk amili Aşağı əlavə risk
Aşağı əlavə risk Risk - I Orta əlavə risk Risk - II Orta əlavə risk Risk – II Çox yüksək əlavə risk Risk - IV 3 və daha çox risk amilləri, metabolik sindrom, OZ və ya diabet Orta əlavə risk Risk - II Yüksək əlavə risk Risk - III Yüksək əlavə risk Risk - III Yüksək əlavə risk Risk – III Çox yüksək əlavə risk Risk – IV Təsdiq olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri Çox yüksək əlavə risk
Risk - IV Çox yüksək əlavə risk
Çox yüksək əlavə risk
Çox yüksək əlavə risk
Çox yüksək əlavə risk
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
Məqsədlər ►
AT səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi ►
İkincili AH səbəblərinin müəyyənləşdirilməsi ►
Aşağıdakı halların araşdırılması:
digər risk amilləri orqanların subklinik zədələnmələri
yanaşı xəstəliklərin mövcudluğu müşayiət olunan ÜD və böyrək fəsadları
►
Arterial təzyiqin təkrar ölçülməsi (AT-nin düzgün ölçülməsi qaydaları Əlavə 1-də təsvir olunub) ►
►
Fizikal müayinənin aparılması ►
Laborator və instrumental müayinələrin aparılması Anamnez və fizikal müayinə (D) Ailə anamnezi və klinik anamnez vasitəsilə aşağıdakılar müəyyənləşdirilir: 1. Yüksək AT-nin davam etdiyi müddət və əvvəlki səviyyəsi 2. İkincili AT-nin əlamətlərinin mövcud olub-olmaması 3. Risk amillərinin olması 4. Orqanların zədələnməsi simptomlarının olması 5. Əvvəllər aparılan antihipertenziv müalicənin effektivliyi və dərman preparatlarının əlavə mənfi təsirləri 6. Şəxsi amillər 7. Ailə amilləri 8. Ekoloji amillər
1. İkincili AH-nin olmasına şübhə doğuran əlamətlərin olması 2. Orqanların zədələnməsinə şübhə doğuran əlamətlərin olması 3. Visseral piylənmənin olub-olmaması Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
15
►
Qanın ümumi analizi ►
Sidiyin ümumi analizi ►
Qanın biokimyəvi analizi (kalium, natrium, sidik cövhəri, kreatinin və qlükoza) ►
►
Elektrokardioqrafiya ►
Exokardioqrafiya ►
Böyrəklərin və böyrəküstü vəzlərin USM-i ►
Fundoskopiya (göz dibinin yoxlanması) Əlavə müayinələr ►
Kreatinin klirensinin hesablanması (Cockroft-Gault formulunun köməyi ilə) ►
►
Mikroalbuminuriyanın təyini ►
Qan zərdabında kalsiumun və sidik turşusunun təyini ►
Qan zərdabında aşağı sıxlıqlı lipoproteidlərin və triqliseridlərin təyini ►
Qan zərdabında qlikolizə olunmuş hemoqlobinin təyini ►
Qan zərdabında TTH təyini ►
Topuq-bazu indeksi ►
AT-nin 24-saatlıq monitorinqi ►
Nəbz dalğasının yayılma sürətinin ölçülməsi (imkan varsa) ►
Plazmada və/və ya sidikdə reninin, aldosteronun, kortikosteroidlərin, katexolaminlərin miqdarının təyin edilməsi ►
Qan damarlarının rəngli Doppler USM-i ►
Kompüter tomoqrafiyası ►
Maqnit-rezonans tomoqrafiyası ►
Arterioqrafiya
Orqanların subklinik zədələnmələri müvafiq diaqnostik üsullarla diqqətlə araşdırılmalıdır. Bunun ümumi ÜD riskinin təyin edilməsində və damar xəstəlikləri inkişafının aralıq mərhələsində aşkar olunmasında əhəmiyyəti vardır. Böyük damarların sərtliyini müəyyən etmək üçün nəbz dalğasının sürətini təyin etmək məsləhət görülür. Qeyd etmək lazımdır ki, damarların sərtliyinin artması yaşlılarda TOSH-nin baş verməsinə səbəb olan amildir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
16
Periferik arteriyaların zədələnməsini öyrənmək üçün topuq-bazu arterial indeksi təyin edilməlidir. Bu indeksin normadan aşağı olması periferik arteriyaların xeyli zədələnməsindən xəbər verir. AH ilə əlaqədar böyrək zədələnməsinin olması aşağıdakı üsullarla təyin edilir: 1. Böyrəklərin funksiyasının azalmasının aşkar edilməsi 2. Sidikdə albumin ekskresiyasının artmasının təyini
Böyrək funksiyasının azalmasını aşkar etmək üçün aşağıdakı üsuldan istifadə edilir:
Cockroft-Gault formulundan istifadə etməklə kreatinin klirensi hesablanır, bu zaman xəstənin bədən kütləsi də ölçülməlidir.
xəstələrdə yoxlanılmalıdır. Belə xəstələrdə albumin/kreatinin əmsalı da hesablanmalıdır. Mikroalbuminuriyanın erkən aşkar edilməsi və albumin/kreatinin əmsalının hesablanması çox vacibdir. Torlu qişada mötədil dəyişikliklər, gənc xəstələr istisna olmaqla, AH üçün spesifik deyil. Göz dibinin müayinəsi – fundoskopiya AH olan ağır xəstələrdə aparılmalıdır. Onlarda hemorragiya, ekssudasiya və görmə sinirinin ödeminin olması aşkarlanır və bu artan ümumi ÜD riski ilə müşayiət olunur. AH olan yaşlı xəstələrdə müvafiq testlər (koqnitiv testlər) erkən beyin pozuntularını təyin etməkdə kömək edə bilər.
Yüksək AT olan xəstələrdə işemiya, aritmiya, SMH və SM yüklənməsini aşkar etmək üçün EKQ müayinəsi aparılmalıdır. SMH və SM sistolik funksiyasının pozulmasını aşkar etmək üçün exokardioqrafiya müayinəsi aparılmalıdır. Bu üsul SMH-nin həndəsi formalarını da təyin etməyə imkan verir. Konsentrik hipertrofiyanın olması proqnozun pis olmasına dəlalət edir. SM diastolik disfunksiyası transmitral Doppler ExoKQ üsulu ilə dəyərləndirilə bilər.
USM qeyri-invaziv müayinə üsulu olub, böyrək və böyrəküstü vəzlərin ölçüləri, forması, sidik yollarının obstruksiyası, böyrək daşlarının aşkar olunmasında (böyrəklərin polikistozu, feoxromositoma, Konn sindromu, böyrək daşı xəstəliyi, böyrək büzüşməsinin və s. diaqnostikasında) istifadə olunur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 17
Damarlarda hipertrofiya və simptomsuz aterosklerozun olmasını təyin etmək üçün renal arteriyaların və yuxu arteriyalarının ekstrakranial Doppler müayinəsi məsləhət görülür.
Kompüter tomoqrafiyası və maqnit-rezonans tomoqrafiyası zamanı AH olan xəstələrdə çox zaman aşağıdakı dəyişikliklər aşkar edilir: gizli beyin infarktları, lakunar infarktlar, kiçik qansızmalar və beynin ağ maddəsinin zədələnməsi.
renal arteriyaların aterosklerotik zədələnməsi (əksərən yaşlılarda) və fibromuskulyar displaziyanın diaqnostikasında istifadə olunur.
istifadə olunan göstəricilər Risk amilləri Subklinik orqan zədələnmələri Sistolik və diastolik AT-nin səviyyələri Nəbz təzyiqinin səviyyələri (yaşlılarda) Yaş (K 55 yaş; Q 65 yaş) Tütün çəkmək Dislipidemiya
ÜXS 5,0 mmol (190mq/dl) və ya;
ASLP-XS 3,0 mmol/l (115 mq/dl) və ya;
YSL-XS: K 1,0 mmol/l (40 mq/dl)
Q 1,2 mmol/l (46 mq/dl) və ya; TQ 1,7 mmol/l (150 mq/dl) Acqarına qan plazmasında qlükoza 5,6-6,9 mmol/l (102-125 mq/dl) Qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulması Elektrokardioqrafik SMH
Sokolov-Lion göstəricisi 38 mm və ya Kornell göstəricisi 2440 mm/ms
və ya
Exokardioqrafik SMH (4) : sol mədəciyin kütlə indeksi (SMKİ) K≥125 q/m² Q≥110 q/m² Yuxu arteriyalarının divar qalınlığı (intra-media qalınlığı (İMQ)): İMQ 0,9 Yuxu və bud arteriyalarında nəbz dalğasının sürəti 12 m/s Topuq-bazu AT indeksi 0,9 Qan plazmasında kreatinin səviyyəsinin mülayim artması K – 115-133 mkmol/l (1,3-1,5 mq/dl) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 18
Abdominal piylənmə K – bel çevrəsi 102 sm
Q – bel çevrəsi 88 sm Ailə anamnezində erkən ÜD xəstəlikləri K 55 yaş Q 65 yaş Q – 107-124 mkmol/l (1,2-1,4 mq/dl) Kreatinin klirensinin
azalması: 60 ml/dəq və aşağı Mikroalbuminuriya: 30-300 mq/24 saat və ya albumin-kreatinin nisbəti: K – 22 mq/q və çox Q – 31 m q/q və çox Şəkərli diabet Təsdiq olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri Təkrar ölçülmələrdə acqarına qan plazmasında qlükoza ≥7 mmol/l (126 mq/dl və çox) Şəkər yüklənməsindən sonra qan plazmasında qlükoza ≥11,0 mmol/l (198 mq/dl və çox) Qeyd:
aşağıda göstərilən 5 risk amilindən üçünün mövcud olması metabolik sindromun olmasını göstərir
abdominal piylənmə acqarına qan plazmasında qlükozanın artması
arterial təzyiq 135/85 mm c.s. və yuxarı
yüksək sıxlıqlı lipoproteidlər (YSLP) xolesterinin aşağı olması
triqliseridlərin (TQ) səviyyəsinin artması
Beyin-damar xəstəlikləri keçici kəskin işemik pozulma
işemik insult beyinə qansızma Ürək xəstəlikləri
stenokardiya miokard infarktı
koronar
revaskulyarizasiya
ürək çatışmazlığı Böyrək xəstəlikləri
diabetik nefropatiya böyrək çatışmazlığı (qan zərdabında kreatininin artması) K – 133 mkmol/ və çox Q – 124 mkmol/l və çox
proteinuriya ≥300 mq/24 saat Periferik arteriyaların xəstəlikləri Ağır retinopatiya
hemorragiya və ya ekssudatlar
görmə sinirinin ödemi Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 19
(140 - yaş) x BÇ (kq) x 0.85 814 x QZK (mmol/l) (140 - yaş) x BÇ (kq) 814 x QZK (mmol/l) Qeydlər: (1)
Sokolov-Lion göstəricisi: Rv5+SV 1 və ya V 2 38 mm; (2) Kornell göstəricisi (Kornell voltajı): kişilərdə = Ravl+SV 3 28 mm (2,8 mv) qadınlarda =Ravl+SV 3 20 mm (2,0 mv) (3) Kornell indeksi: QRS davamı x Kornell voltajı 2440 msan x mv (4) SMH exokardioqrafiya üsulu ilə təyin edilərkən konsentrik SMH aşkarlanarsa, risk maksimaldır (5)
Kreatinin klirensi Cockroft-Gault formulu ilə təyin edilir: Qadınlarda: YFS =
YFS =
DİFERENSİAL DİAQNOSTİKA İkincili AH-nin səbəbləri: ►
Böyrək mənşəli: renoparenximatoz (kəskin qlomerulonefrit, xronik nefrit, polikistoz, diabetik nefropatiya, hidronefroz), renovaskulyar (böyrək arteriyalarının stenozu, fibromuskulyar displaziyası), renin ifraz edən şişlər, natriumun birincili ləngiməsi (Liddl sindromu, Qordon sindromu) ►
Endokrin mənşəli: akromeqaliya, hipotireoidizm, hipertireoidizm, hiperparatireoidizm, İtsenko- Kuşinq sindromu, birincili hiperaldesteronizm, feoxromositoma ►
ÜD sistemi xəstəlikləri ilə əlaqədar meydana gələn (aorta koarktasiyası, aortanın aterosklerozu, qeyri-spesifik aortoarterit, aortal qapağın çatışmazlığı) ►
Mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi ilə əlaqədar meydana gələn (şişlər, travmalar, ensefalit, poliomielit) ►
əlaqədar meydana gələn (estrogenlər, qlükokortikoidlər, mineralokortikoidlər, simpatomimetiklər, monoaminoksidaza inhibitorları, kokain, qeyri-steroid iltihab əleyhinə maddələr, tsiklosporin, eritropoetin) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 20
İlk dəfə aşkar olunmuş AH-li xəstələrin 95%-də hipertoniya xəstəliyi, 4%-də böyrək mənşəli AH, 1%-də digər mənşəli hipertenziyalar müəyyən olunur. Simptomatik hipertenziyanın olması haqqında aşağıdakı hallarda düşünmək olar:
Xəstəliyin erkən başlanması
Qəflətən başlanması
Yaşlı şəxslərdə tez proqressivləşən AH
Çox yüksək AH (Konn sindromundan başqa)
Antihipertenziv müalicəyə rezistentlik
İrsi meylliliyin olmaması
Laborator-instrumental müayinələrdə dəyişikliklərin aşkar olunması (sidiyin ümumi analizi, qan zərdabında kalium, kreatinin, ExoKQ-də SMH)
edir
AT adi medikamentoz müalicəyə davamlıdır
Xəstələrdə arteriyaların aterosklerotik zədələnməsinin klinik əlamətləri (məs. keçici axsaqlıq) vardır
olunan hipertenziyanın gedişinin ağırlaşması müşahidə olunur
Tez proqressivləşən və ya bəd xassəli hipertenziya
Qarnın yuxarı nahiyəsində böyrək arteriyalarının proyeksiyasında küy aşkar olunur (xəstələrin 1/3-də)
Renoparenximatoz hipertenziya
Böyrəklərin kəskin xəstəliyi (kəskin qlomerulonefrit): hematuriya, proteinuriya. Periorbital ödemlər, ayaqlarda ödemlər. USM zamanı böyrəklərin ölçülərinin artması
Böyrəklərin xronik xəstəlikləri (xronik pielonefrit, diabetik nefropatiya, amiloidoz və s.): kreatinin klirensinin azalması, Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 21
proteinuriya, hematuriya, həmçinin bakteriuriya, leykosituriya. USM-də böyrək ölçülərinin azalması, exogenliyin artması
1.
kontraseptivlərin qəbul edilib-edilməməsini aydınlaşdırmaq lazımdır 2.
Birincili hiperaldosteronizm (Konn xəstəliyi)
Spontan hipokaliemiya (3,5 mekv/l-dən az)
Sidikqovucularla provokasiya edilən hipokaliemiya (3 mekv/l-dən az)
Ailə anamnezi (hipokaliemiya)
Tez yorulma
Səbəbsiz paresteziyalar
Poliuriya
Spironolaktonun qəbulunun yaxşı effekt verməsi 3.
Hiperparatireoz Böyrək funksiyasının pozulması, tez-tez sınıqların olması, bağırsaq sancıları, psixi pozulmalar (yaşlı qadınlar üçün səciyyəvidir) 4.
İtsenko- Kuşinq sindromu
Çəkinin sürətlə artması, xəstəliyə səciyyəvi olan görünüş, qlükozaya tolerantlığın pozulması, oliqomenoreya, amenoreya; xəstənin qlükokortikoidlər qəbul edib-etməməsi aydınlaşdırılmalıdır 5.
Klassik simptomlar triadası: güclü başağrıları, tərləmə və ürəkdöyünmə. Həmçinin, çətin nəzarət olunan AH, ortostatik hipotenziya, beta-blokatorlara pressor effekt, ailə anamnezi
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 22
istifadə olunan müayinələr Patologiya Laborator-diaqnostik müayinələr Böyrəklərin xəstəliyi Sidiyin ümumi analizi, Neçiporenko, Addis- Kakovskiy, Amburje üsulları ilə sidiyin analizi, Zimnitskiy sınağı; qan zərdabında kreatinin səviyyəsi, kreatinin klirensi, sutkalıq sidikdə proteinuriya səviyyəsi, qan zərdabında renin; mütləq ortovəziyyətdə aparılan rentgenoqram ilə ekskretor uroqrafiya, böyrək angioqrafiyası, radioizotop rentgenoqrafiya; dinamik ssintiqrafiya; böyrəklərin USM-i.
Ürək-damar xəstəlikləri Ürəyin və damarların Doppler ExoKQ müayinəsi, angioqrafiya. Qalxanvari vəzin xəstəliyi Qan zərdabında TTH, T 3 (sərbəst), T 4 (sərbəst) səviyyəsi; tireoqlobulinə və mikrosomal fraksiyaya qarşı anticisimlər. İtsenko-Kuşinq sindromu Qan zərdabında AKTH və kortizol, sutkalıq sidikdə sərbəst kortizolun səviyyəsi; deksametazon ilə sınaq; beynin və böyrəküstü vəzlərin MRT. Birincili hiperaldosteronizm Kaliumun qan zərdabında, renin və aldosteronun plazmada səviyyəsi, sağ və sol böyrək və böyrəküstü damarlarda ayrı-ayrılıqda renin və aldosteronun qanda müayinəsi; deksametazon ilə sınaq. Hiperparatireoidizm Kalsiumun və parathormonun qan zərdabında səviyyəsi; əlin rentgenoqrafiyası. Feoxromositoma Metanefrinin sutkalıq sidikdə səviyyəsi, katexolaminlərin (adrenalin, noradrenalin, normetanefrin), həmçinin qanın plazmasında dopamin miqdarının yüksəlməsi (xəstə arxası üstə, qanın götürülməsindən əvvəl ən azı 20 dəqiqə ərzində sakit vəziyyətdə qalmalıdır), KT, NMR Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|