1
Az
ərbaycan Respublikası Sə
hiyy
ə
Nazirliyi
Kollegiyasının
3 fevral 2009-cu il tarixli
3
saylı qərarı ilə
t
əsdiq edilmişdir
ARTERİAL HİPERTENZİYANIN
DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ
KLİNİK PROTOKOL
Bakı
- 2009
2
54.10
A 86
A 86
Arterial hipertenziyanin diaqnostika və müalicəsi üzrə
klinik protokol – 64 səh.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai
səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı
əsasında tərtib və çap edilmişdir.
3
Klinik protokolun redaktoru:
C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin direktoru
Klinik protokolun tərtibçilər heyəti:
F.Quliyev – Səhiyyə Nazirliyinin baş kardioloqu, Ə.Əliyev ad.
ADHTİ-nin I Daxili xəstəliklər kafedrasının müdiri, t.e.d.,
professor
İ.Mustafayev – Ə.Əliyev ad. ADHTİ-nin II Daxili xəstəliklər
kafedrası, t.e.d., professor
İ.Ələkbərov – ET Tibbi Bərpa İnstitutu, terapiya şöbəsinin
böyük elmi işçisi, t.e.d.
R.Daşdəmirov – ET Kardiologiya İnstitutunun direktor
müavini, böyük elmi işçi, t.e.n.
Z.Musayev – Respublika Kardioloqlar Cəmiyyətinin məsul
katibi, t.e.n.
R.Qabulova – ATU-nun Daxili xəstəliklərin propedevtikası
kafedrasının assistenti, t.e.n.
F.İbrahimov – Mərkəzi Klinik Xəstəxananın kardiologiya
şöbəsi, həkim-kardioloq
N.Əzizova – ET Kardiologiya İnstitutunun reanimasiya şöbəsi,
həkim-reanimatoloq
N.Mövsümova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi,
səhiyyə iqtisadiyyatı və tibbi sığorta şöbəsinin həkimi
Səhiyyə Nazirliyinin Tibbi yardımın təşkili şöbəsi tərəfindən
rəy verilmişdir.
Protokolun tərtib olunmasında göstərdiyi ekspert dəstəyinə görə
Seçenov ad. 1-ci Moskva Tibb Akademiyasının professoru,
Tibbi Xidmətlərin Keyfiyyətinin Menecmenti və Sübutlu
Təbabət üzrə tədqiqat bölməsinin müdiri, M.V. Avksentyevaya
təşəkkür edilir.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi
və elmi tədqiqatların tipləri
Sübutların
etibarlılıq
dərəcəsi
Sübutların mənbələri
(elmi tədqiqatların tipləri)
Ia
Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya
randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT)
alınmışdır
Ib
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır
IIa
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət
edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan
alınmışdır
IIb
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-
eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
III
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli,
korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların
öyrənilməsi) alınmışdır
IV
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə
əsaslanmışdır
5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası
Tövsiyənin
etibarlılıq
səviyyəsi
Tövsiyənin əsaslandığı sübutların
etibarlılıq dərəcəsi
A
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi,
sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun
populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv
ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.
B
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların
yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli
tədqiqat, yaxud
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
C
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və
ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan
və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
D
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
Ekspertlərin rəyi.
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının
göstəricisidir.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
6
İxtisarların siyahısı:
AB
- alfa-blokatorlar
AÇFİ
- angiotenzin çevirici fermentin inhibitorları
AH
- arterial hipertenziya
AKTH
- adrenokortikotrop hormon
ASLP
- aşağı sıxlıqlı lipoproteidlər
ARB
- angiotenzin reseptorlarının blokatorları
AT
- arterial təzyiq
AV
- atrio-ventrikulyar
BB
- beta-blokatorlar
BÇ
- bədən çəkisi
BXSM
- böyrək xəstəliklərinin son mərhələsi, böyrək çatışmazlığı
DAT
- diastolik arterial təzyiq
ExoKQ SMH - exokardioqrafik sol mədəciyin hipertrofiyası
XBÇ
- xronik böyrək çatışmazlığı
XS
- xolesterin
İMQ
- intima-media qalınlığı
K
- kişi
KA
- kalsium antaqonistləri
KT
- kompüter tomoqrafiyası
Q
- qadın
QZK
- qan zərdabında kreatinin
MS
- metabolik sindrom
MRT
- maqnit-rezonans tomoqrafiyası
NMR
- nüvə-maqnit rezonansı
OZ
- orqanın zədələnməsi
SAT
- sistolik arterial təzyiq
SM
- sol mədəcik
SMH
- sol mədəciyin hipertrofiyası
SMKİ
- sol mədəciyin kütlə indeksi
ŞD
- şəkərli diabet
TD
- tiazid diuretikləri
TQ
- triqliseridlər
TOSH
- təcrid olunmuş sistolik hipertenziya
TTH
- tireotrop hormon
USM
- ultrasəs müayinəsi
ÜD
- ürək-damar
ÜXS
- ümumi xolesterin
ÜST
- Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
YSLP
- yüksək sıxlıqlı lipoproteidlər
YFS
- yumaqcıq filtrasiya sürəti
7
Protokol ümumi praktika həkimləri, terapevtlər, kardioloqlar və
arterial hipertenziyanın idarə olunmasına cəlb olunmuş bütün həkimlər
üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Pasiyent qrupu: arterial hipertenziyası olan böyük yaşlı şəxslər.
Protokolun məqsədləri:
►
AH-nin müasir diaqnostika və müalicə üsullarını təqdim etmək
►
Müasir müalicə üsullarını tətbiq etməklə hipertenziyanın fəsadlarını
azaltmaq
TƏRİF VƏ TƏSNİFAT
Sistolik arterial təzyiq 140 mm c.s. və daha çox və/və ya diastolik
arterial təzyiq 90 mm c.s. və daha çox olan hala arterial hipertenziya
deyilir, lakin aşağıdakı şərtlər nəzərə alınmalıdır:
1) arterial təzyiq (AT) müxtəlif vaxtlarda, sakit şəraitdə, ən azı üç dəfə
ölçülməlidir;
2) həmin müddətdə xəstə AT-yə təsir göstərən dərman vasitəsi qəbul
etməməlidir.
Arterial hipertenziya (AH) termini gündəlik təcrübədə istifadə olunur.
Bəzən “yüksək qan təzyiqi” termini də işlədilir. Lakin “yüksək qan təzyiqi”
termininə tərif vermək çətindir, çünki ürək-damar (ÜD) sistemindəki riski
nəzərə aldıqda arterial təzyiqin müəyyən səviyyəsi bəzi şəxslər üçün
yuxarı, bəzi şəxslər üçün aşağı hesab edilə bilər (B). Qan təzyiqinin
səviyyəsinə görə pasiyentlər aşağıdakı kateqoriyalara bölünürlər (Cədvəl 1).
8
Cədvəl 1. Qan təzyiqi səviyyələrinin təyini
və təsnifatı (mm c.s.) (D)
Qeyd:
sistolik arterial təzyiq (SAH) bir dərəcədə, diastolik arterial
təzyiq
(DAH)
digər
dərəcədə
olarsa,
risk
qrupu
formalaşdırılarkən yüksək göstərici götürülür.
Təcrid olunmuş sistolik hipertenziya (TOSH) qeyd olunan dərəcələrə
uyğun olaraq I, II, III kimi təsniflənməlidir, bu zaman diastolik təzyiq 90
mm c.s.-dan aşağı olmalıdır.
TOSH – I – SAT – 140-159 mm c.s., DAT <90 mm c.s.
TOSH – II – SAT – 160-179 mm c.s., DAT <90 mm c.s.
TOSH – III – SAT – ≥180 mm c.s., DAT <90 mm c.s.
Kateqoriyalar
sistolik
diastolik
Optimal
<120
və
<80
Normal
120-129
və/ya
80-84
Yüksək normal
130-139
və/ya
85-89
I – Hipertenziya
140-159
və/ya
90-99
II – Hipertenziya
160-179
və/ya
100-109
III – Hipertenziya
≥180
və/ya
≥110
Təcrid olunmuş
sistolik hipertenziya
≥140
və
<90
9
XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFATI
I
10
Essensial (birincili) hipertenziya
I
11
Başlıca olaraq ürəyin zədələnməsi ilə gedən hipertoniya
xəstəliyi
I
11.0
(Durğunluq) ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan,
başlıca olaraq ürəyin zədələnməsi ilə gedən hipertoniya
xəstəliyi
I
11.9
(Durğunluq) ürək çatışmazlığı olmadan başlıca olaraq
ürəyin zədələnməsi ilə gedən hipertoniya xəstəliyi
I
12
Başlıca olaraq böyrəklərin zədələnməsi ilə gedən
hipertoniya xəstəliyi
I
12.0
Böyrək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan, başlıca olaraq
böyrəklərin zədələnməsi ilə gedən hipertoniya xəstəliyi
I
12.9
Böyrək çatışmazlığı olmadan, başlıca olaraq böyrəklərin
zədələnməsi ilə gedən hipertoniya xəstəliyi
I
13
Başlıca olaraq ürəyin və böyrəklərin zədələnməsi ilə
gedən hipertoniya xəstəliyi
I
13.0
(Durğunluq) ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan,
başlıca olaraq ürəyin və böyrəklərin zədələnməsi ilə
gedən hipertoniya xəstəliyi
I
13.1
Böyrək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan, başlıca olaraq
böyrəklərin zədələnməsi ilə gedən hipertoniya xəstəliyi
I
13.2
Başlıca olaraq ürəyin və böyrəyin zədələnməsi ilə gedən,
(durğunluq) ürək çatışmazlığı və böyrək çatışmazlığı ilə
müşayiət olunan hipertoniya xəstəliyi
I
13.9
Başlıca olaraq ürəyin və böyrəyin zədələnməsi ilə gedən
dəqiqləşdirilməmiş hipertoniya xəstəliyi
I
15
İkincili hipertenziya
I
15.0
Renovaskulyar hipertenziya
I
15.1
Böyrəyin digər zədələnmələri nəticəsində baş verən
ikincili hipertenziya
10
Epidemiologiya
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) verdiyi məlumata görə orta
inkişaf etmiş ölkələrdə hipertoniya xəstəliyi ölüm səbəbləri arasında 8-ci
yeri tutur və 2,5% təşkil edir (2004).
Arterial hipertenziya əhali arasında geniş yayılmaqla bərabər, ÜD
xəstəliklərində başlıca risk amilidir.
ÜMUMİ ÜRƏK-DAMAR RİSKLƏRİ (D)
►
Bütün xəstələr təkcə AH-nin dərəcələrinə görə deyil, həm də müxtəlif
risk amillərinin olmasına, orqanların zədələnməsinə və yanaşı
xəstəliklərin mövcudluğuna görə və bunlardan asılı olan ÜD riskinin
olmasına görə müxtəlif siniflərə bölünürlər.
►
Müalicə strategiyaları haqqında qərarların verilməsi əhəmiyyətli
dərəcədə ilkin risk səviyyəsindən asılıdır. Müalicə strategiyaları
dedikdə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: dərmanla müalicənin başlanması,
qan təzyiqinin səviyyəsi, müalicə nəticəsində qan təzyiqinin müəyyən
hədəf səviyyəsinə endirilməsi, kombinə olunmuş müalicədən istifadə
olunması, statinlərin və antihipertenziv təsiri olmayan başqa
dərmanların istifadəsi.
►
ÜD riskini qiymətləndirmək üçün bir neçə üsul mövcuddur. Bu
üsulların hər birinin həm üstünlükləri, həm də məhdudiyyətləri vardır.
Ümumi ÜD risklərinin aşağı, orta, yüksək və çox yüksək dərəcəli
kateqoriyalara bölünməsi məsləhət görülür. “Əlavə risk” termini orta
götürülən riskə əlavə olan risk deməkdir.
►
Ümumi risk dedikdə, 10 il ərzində mütləq olaraq ÜD patologiyasının
baş verə biləcəyi ehtimalı nəzərdə tutur. Mütləq ÜD riski yaşdan çox
asılıdır. Gənc xəstələrdə, hətta yüksək AT və əlavə risk amilləri
mövcud olduğu halda belə ümumi risk aşağı ola bilər. Lakin bu
vəziyyət kifayət qədər müalicə edilməzsə, bir neçə ildən sonra qismən
geridönməyən yüksək riskli hal baş verə bilər. Daha gənc şəxslərdə
müalicəyə dair qərarlar nisbi riskin hesablanması ilə daha yaxşı
müəyyən edilə bilər, bu da riskin populyasiyada orta hesablanmış
səviyyəsinə nisbətən artmasına əsaslanır.
►
Müalicə barədə qərarın qəbul olunmasında mütləq riskin qəti
göstəricilərindən (məsələn 10 il ərzində 20 %-dən çox) istifadə etmək
məsləhət görülmür.
11
Ümumi ürək-damar riskinin kateqoriyalara bölünməsi
Şəkil 1-də ümumi ÜD riskinin kateqoriyalara bölünməsi göstərilmişdir.
Aşağı, orta, yüksək və çox yüksək dərəcəli risk dedikdə 10 il ərzində
ölümlə nəticələnən və nəticələnməyən ÜD patologiyasının baş vermə
ehtimalı nəzərdə tutulur. Risk kateqoriyalarına “əlavə” sözü də
qoşulmuşdur. Bu söz onu göstərir ki, bütün kateqoriyalarda risk orta
səviyyədən yuxarıdır.
AH-nin müəyyən edilməsi və beləliklə də müalicənin başlanması
barədə qərarın verilməsi dəyişkəndir və ÜD riskinin səviyyəsindən asılıdır
(şəkil 1-də punktirli xətt ilə göstərilmişdir).
Ümumi ÜD riskinin aşağıdakı dərəcələri ayırd edilir:
risk – 0 – əhəmiyyət kəsb etməyən risk;
risk – I – aşağı dərəcəli əlavə risk;
risk – II – orta dərəcəli əlavə risk;
risk – III – yüksək dərəcəli əlavə risk;
risk – IV – çox yüksək dərəcəli əlavə risk.
Risklərin dərəcələri müəyyən edilərkən iki əsas göstərici nəzərə
alınmalıdır:
1) sistolik və diastolik AT səviyyəsi;
2) risk amillərinin olması.
Risk – 0 – əhəmiyyət kəsb etməyən risk:
1) SAT – 120-129, DAT – 80-84 mm c.s. (normal təzyiq). Risk
amilləri yoxdur.
2) SAT – 130-139, DAT – 85-89 mm c.s. (yüksək normal təzyiq).
Risk amilləri yoxdur.
Risk – I – aşağı dərəcəli əlavə risk:
1) SAT – 140-159, DAT – 90-99 mm c.s. (I dərəcə AH). Risk amilləri
yoxdur.
2) SAT – 120-129, DAT – 80-84 mm c.s. (normal təzyiq). 1-2 risk
amili vardır.
3) SAT – 130-139, DAT – 85-89 mm c.s. (yüksək normal təzyiq). 1-2
risk amili vardır.
Risk – II – orta dərəcəli əlavə risk:
1) SAT – 160-179, DAT – 100-109 mm c.s. (II dərəcə AH). Risk
amilləri yoxdur.
2) SAT – 140-159, DAT – 90-99 mm c.s. (I dərəcə AH). 1-2 risk
amili vardır.
3) SAT – 160-179, DAT – 100-109 mm c.s. (II dərəcə AH). 1-2 risk
amili vardır.
12
4) SAT – 120-129, DAT – 80-84 mm c.s. (normal təzyiq). 3 və daha
çox risk amili vardır (metabolik sindrom, orqanların simptomsuz
zədələnməsi və ya diabet).
Risk – III – yüksək dərəcəli əlavə risk:
1) SAT – 130-139, DAT – 85-89 mm c.s. (yüksək normal təzyiq). 3
və daha çox risk amili vardır (metabolik sindrom, orqanların
simptomsuz zədələnməsi və ya diabet).
2) SAT – 140-159, DAT – 90-99 mm c.s. (I dərəcə AH). 3 və daha
çox risk amili vardır (metabolik sindrom, orqanların simptomsuz
zədələnməsi və ya diabet).
3) SAT – 160-179, DAT – 100-109 mm c.s. (II dərəcə AH). 3 və daha
çox risk amili vardır (metabolik sindrom, orqanların simptomsuz
zədələnməsi və ya diabet).
Risk – IV – çox yüksək dərəcəli əlavə risk:
1) SAT ≥ 180, DAT ≥ 110 mm c.s. (III dərəcə AH). 1-2 risk amili
vardır.
2) SAT ≥ 180, DAT ≥ 110 mm c.s. (III dərəcə AH). 3 və daha çox
risk amili vardır (metabolik sindrom, orqanların simptomsuz
zədələnməsi və ya diabet).
3) SAT – 120-129, DAT – 80-84 mm c.s. (normal təzyiq). Təsdiq
olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri vardır.
4) SAT – 130-139, DAT – 85-89 mm c.s. (yüksək normal təzyiq).
Təsdiq olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri vardır.
5) SAT – 140-159, DAT – 90-99 mm c.s. (I dərəcə AH). Təsdiq
olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri vardır.
6) SAT – 160-179, DAT – 100-109 mm c.s. (II dərəcə AH). Təsdiq
olunmuş ÜD və ya böyrək xəstəlikləri vardır.
7) SAT ≥ 180, DAT ≥ 110 mm c.s. (III dərəcə AH). Təsdiq olunmuş
ÜD və ya böyrək xəstəlikləri vardır.
Diaqnozun formalaşdırılması nümunəsi:
Xəstənin AT 160/95 mm c.s. səviyyəsindədir. Anamnezdə xəstənin
miokard infarktı keçirdiyi aydınlaşır.
Diaqnoz: Arterial hipertenziya II dərəcə, əlavə risk IV
13
Şəkil 1. Ürək-damar riskinin 4 əlavə risk kateqoriyasına bölünməsi
Arterial təzyiqin səviyyəsi, mm c.s.
Digər risk amilləri,
OZ (orqanların
simptomsuz
zədələnməsi) və ya
digər xəstəliklər
Normal AT
SAT 120-129
və ya
DAT 80-84
Yüksək normal AT
SAT 130-139
və ya
DAT 85-89
I AH
SAT 140-159
və ya
DAT 90-99
II AH
SAT 160-179
və ya
DAT 100-109
III AH
SAT≥180
və ya
DAT≥110
Risk amillərinin
olması
Əhəmiyyət kəsb
etməyən risk
Risk - 0
Əhəmiyyət kəsb
etməyən risk
Risk - 0
Aşağı əlavə risk
Risk - I
Orta əlavə risk
Risk – II
Yüksək əlavə risk
Risk - III
1-2 risk amili
Aşağı əlavə risk
Risk – I
Aşağı əlavə risk
Risk - I
Orta əlavə risk
Risk - II
Orta əlavə risk
Risk – II
Çox yüksək əlavə risk
Risk - IV
3 və daha çox risk
amilləri, metabolik
sindrom, OZ və ya
diabet
Orta əlavə risk
90>80>120>90>90>90>
Dostları ilə paylaş: |