Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

ei: yeib, xeir, saxleib, deir, işdeib, görmeib (Cəl.) və s.
Yüksələn diftonqlarda birinci səs zəif, ikinci səs dolğun, 
tələffüz olunur. Birinci səs dodaqlanan qapalı saitlərdən (
u, ü), 
ikinci səs dodaqlanmayan açıq (
a, ə) saitlərdən ibarət olur. Bəzi 
hallarda birinci sait dodaqlanan açıq saitlərdən ibarət ola bilir: 
ua: yua, suamax ( Ş.,Qaz.), duar, gualı (B.), yuaş (Qar.), suax 
(Ş,), suar, çual, quat “ qüvvət”, suab “savab” (Qub.), duax, suax, 
çual, dua (Ş.), sua, malua, başua, quatdu (L.), cuab, yuan “ya-
van” (Zən.), cuaf “cavab”, quatdı, Cuanşir (Cəb.) və s.
üə: düə (B., Qaz), nüə, üəlix` “əvəlik”, güəli, tüəng (Qaz.), 
güəli (Çən.), güərçin, nüə (Göy.),
güərti, güərçin, üəc “öyəc” 
(Qub.), güə (L.), yerüə, əlüə, gözüə, işüə (Cəl.), yüən (Cəb.) və s. 
oa: boat, boana “boyana”, oanmax (Qub.), oa “ova” (Ş., 
Cəl.), nənoa, baloa (L.), atoa, baboa, oa “ona” (Cəl.) və s.

---

62
63
qanşar, qassab, qahraman (Təb.); 
sözün sonunda: miyva, tika 
(Qb.), meyva, taza, çara (Dər.), kira, kirva, xonça (Çən.), ciyar, 
qismat, xançal, callat, cafa (Ərd.) və s. 
Bu səs keçidi digər türk dilləri ilə müqayisədə çuvaş dili üçün 
xarakterikdir; məs.: tan “tən”, kas “kəs”, sap “səp” və s.
i>ı keçidi qərb ləhcəsi üçün səciyyəvidir. Bu hadisə əsasən sö-
zün əvvəlində və ortasında, qismən də sonunda müşahidə olunur: 
sözün əvvəlində: ılxı, ılıx, ılan, ışıx, ıldırım, ışqırax, ınnaf (Qar., 
Qaz.), ışdah, ısdammax, ıraxlaş “iraqlaş> uzaqlaş”, ışıldamax 
(Çən.); 
sözün ortasında: bıldırçın, qıymat, fırnı (Qaz.), hırs, sır, 
dıvar, zamın, xayın (Meğ.), əzazıl, kesıx, qıymat, tarıx, cıns, təsdıx 
(Ş.), sıçan, hasıl, qısmat, mısqal (Təb.), xamır, qısmət, mısmar 
(L.); 
sözün sonunda: dahı (Dər.), karantı, binalı (Çən.) və s.
ö>o keçidi şivələrdə məhdud areala malikdir. Ayrı-ayrı şivələr-
də sözün ortasında qeydə alınmışdır; məs.: to:la, ko:hna, no:bə, 
mo:hur, mo:zu (Təb.), kusov “kosöv”, xorak, bilov, bitov, noxsan 
(Dər.), konul, nokər (Qaz.), tovla, köso, pito, çol (Ş.), koməy, no-
bət, toybə, soyməg “sönmək” (L.), ordəg, hormeg, xorəg, doşəmə 
(Lən.) və s. Bu hadisəyə Təbriz şivəsində söz əvvəlində o:lad 
“övlad” sözündə rast gəlinmişdir. 
ü>u keçidinə əsasən alınma sözlərdə Qazax, Muğan, Qax və 
Zaqatala şivələrində rast gəlmək mümkündür; məs.: yuŋul, quv-
valı, surfa, tuşman, qunc, cuma (Qaz.), sut, sumbul, supra “süfrə”, 
yuqən, yuq “yük”, yunqul, duğu, uç (Zaq.,Q.), mohur, mumkin, 
ğurbət, subut (Təb.) və s.
Dodaqlanan saitlərin dodaqlanmayan saitlərə keçidi:
o>a keçidi cənub ləhcəsinin xarakterik xüsusiyyətidir. Bu ha-
disə sözün əvvəlində və ortasında meydana çıxır: 
sözün əvvəlin-
də: av, avçı, avıc, avdıx (Nax.), av, avçı (Təb.); sözün ortasında: 
qavın, qavırma, qahım, qavmax, tavla, savırmax, davğa, davşan 
(Nax.), malla, tavlamax, xaca, qapmax “qopmaq”, simavər, qavın 
(Təb.), bizav, cilav, pılav, bıxav, qavğa, oxlav (Ord.) və s. Bu ha-
disə digər dialektlərdə, o cümlədən də Ağcabədin (Kəbirli, Əfşar, 
Bəzi dialektlərdə sözün ilk hecasında