Azərbaycan dili- test tapşırıqları a variantı
Yüklə 4,22 Mb.
|
|
28 I Azərbaycan dili / Test tapşırıqları II. DİL HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT A variantı 1. Azərbaycan dilinin geniş yayıldığı ölkələr: A) İran, İraq, Türkiyə B) İran, Əfqanıstan, Almaniya C) İraq, Suriya, Rusiya D) Fransa, İspaniya, İtaliya E) İran, Pakistan, Misir 2. Özbək dili türk dillərinin hansı qrupuna daxildir? A)oğuz B)qarluq C) aralıq D) qıpçaq E) uyğur 3. Azərbaycan dilinin öz şəkilçilərinin yeri haqqında hansı fikir düzgündür? A) Həmişə sözün önünə əlavə olunur. B) Kökə daxildən (içəridən) əlavə olunur. C) Sözün müxtəlif yerlərində işlənir. D) Kökdən sonra gəlir. E) Həm söz önünə, həm də kökdən sonra əlavə olunur. 4. Hansı sözlərdəki ön şəkilçiləri Azərbaycan dilinin özünə məxsus şəkilçilərlə əvəz etmək olar? l.Laməkan 2. Bietina 3. Baməzə 4. Bilavasitə 5. Binəsib 6. Nadürüst 7. Naməlum 8. Antihumanist A) 4, 7, 8 B) 1, 3, 5, 7 C) 2, 6, 8 D) 5, 6, 7, 8 E) 1, 2, 3, 4 5. Ahəng qanununun ən ardıcıl, müntəzəm yeri: A) sözün əvvəli B) şəkilçilər C) sözün kökü D) köklə şəkilçinin qovuşağı E) kökün son hecası _X sinif I 29 5. Düimizin əsas lüğət fondu, qrammatik quruluşu və fonetik sistemi nə vaxt formalaşmışdır? A) bızım eradan əvvəl B) XIV əsrdə C) XIX əsrdə D) XVI əsrin sonu, XVII əsrin əvvəllərində E) I minilliyin sonunda 7. Misrada işlənmiş ərəb-fars sözlərinin saymı göstərin. Məndə tovfiq olsa, bu düşvarı asan eylərəm. (M.Füzuli) A)l B)2 C)3 D)4 E) yoxdur 8. Dilin bölünməsi nə vaxta qədər davam edir? A) xalq danışıq dili yaranana qədər B) dilçilik elmi formalaşana qədər C) milli dillər yaranana qədər D) dövlət dili haqqında qanun verilənə qədər E) dilin lüğət fondu təşəkkül tapana qədər ■ ■ 9. Bu dil tipində sözün kökü içəridən dəyişir, şəkilçi sözün müxtəlif yerlərində gəlir: A) iltisaqi B) kök dillər C) flektiv D) həm iltisaqi, həm flektiv E) həm kök, həm flektiv 10. Ahəng qanununun Azərbaycan dili quruluşunda yeri: A) sırf fonetik hadisədir B) morfoloji hadisədir C) sintaktik hadisədir D) morf onoloji hadisədir E) söz yaradıcılığı hadisəsidir 30 | Azərbaycan dili / Test tapşırıqları B variantı 1. Azərbaycan dilinin saflığı uğrunda daha çox mübarizə aparmış ədəbiyyatxadimləri: A) Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, H.Cavid B) M.P.Vaqif, M.V.Vidadi, S.Ə.Şirvani C) C.Məmmədquluzadə, N.Nərimanov, F.Köçərli D) M.Füzuli, S.Təbrizi, M.F.Axundzadə E) M.Ş.Vazeh, A.Bakıxanov, A.Səhhət 2. Uyğur dilinə nisbətən türk dilinin Azərbaycan dilinə yaxmlığı ilk növbədə nə ilə bağlıdır? A) eyni siyasi quruluş B) eyni tarixə malik olması C) siyasi-mədəni əlaqə yaxmlığı D) eyni dil qrupundan olması E) ticarət əlaqələrinin sıxlığı 3. İltisaqilik xüsusiyyətinə (prinsipinə) uyğun olmayan sözlər hansılardır? A) dostluq, qoruq B) namərd, baməzə C) düzgün, süzgün D) bağlı, dinclik E) doğruluq, yaxşılıq 4. Dilimizdə hansı leksik şəkilçilərin başqa dillərdən alınmasına təsadüf olunmurl A) isim və fel düzəldən şəkilçilərin B) bütün leksik şəkilçilərin C) zərf düzəldən şəkilçilərin D) sifət düzəldən şəkilçilərin E) fel düzəldən şəkilçilərin 5. Bir-birlərini daha yaxşı başa düşürlər: A) eyni regionda yaşayan qonşu xalqlar. B) bir qrupdan olan dillərdə danışanlar C) eyni dil ailəsinə daxil olan bütün xalqlar. D) qrammatik quruluşu yaxın olan dillərdə danışanlar. E) ən qədim dillərdə danışanlar. X sinif 1 31 6. Milli dil adlanır: A) aydın, anlaşıqlı dil B) alınma sözlər olmayan dil C) müasir normaya, qrammatik quruluşa uyğun dil D) orfoepiya qaydalarma tam uyğun dil E) orfoqrafiya qaydalarına uyğunlaşmış dil 7. Mətndə Avropa-rus mənşəli neçə söz (ifadə) işlənib? Gündə bir gətirir zakoni-tazə; Fikri budur xəlqi verə güdazə. Bizdən də məhrəmdir biri kiniyazə, Nə məhrəm, füzulü heyvərə yanşaq. (Q.Zakir) A)l B)2 C)3 D)4 E) belə söz yoxdur 8. Hal-hazırda Cənubi Azərbaycanda ədəbi dilin inkişafma, normaca səlisləşməsinə əngəl törədən başlıca amil: A) ədəbiyyatın nəsr qolunun zəif inkişafı B) Şimali Azərbaycanla əlaqələrin bir elə güclü olmaması C) xalqm öz dilinə laqeyd münasibəti D) ana dilində bədii ədəbiyyatm olmaması E) ana dilində məktəblərin olmaması, mətbuatm məhdudluğu 9. Bir ismə hal, mənsubiyyət, xəbərlik (şəxs) və cəm şəkilçisi artırılmışdır. Düzgün sıralanmanı göstərin. A) hal, mənsubiyyət, cəm, xəbərlik B) cəm, mənsubiyyət, hal, xəbərlik C) xəbərlik, cəm, hal, mənsubiyyət D) mənsubiyyət, hal, xəbərlik, cəm E) cəm, mənsubiyyət, xəbərlik, hal 10. Azərbaycan dilinin ilk elmi qrammatikasınm müəllifi, rus şərqşünaslığmm atası sayılan türkoloq: A) N.İ.Aşmarin B) M.Kazım bəy C) A.N.Kononov D) V.V.Radlov E) P.M.Melioranski 32 | Azərbaycan dili / Test tapşınqlan C variantı 1. Sözlərdən hansı oğuz qrupundan olan dillərə aid deyil? A)nasıl B) yigid Qbulundu D) məktəb E) torpaq 2. Oğuz qrupundan olan dillərin formalaşması başa çatıb: A) XI-XII əsrlərdə B) XVIII-XIX əsrlərdə C) eramızdan əvvəl V-III əsrlərdə D) eramızm I minilliyində E) XX əsrin əvvəllərində Hansı sözləri düzəltmə hesab etmək olmaz? A) böyük, soyuq B) dairəvi, kütləvi C) əxlaqi, səmavi D) elmi, tarixi E) lüğəvi, xəlqi "Nəzm, nazim, nizam, mənzum" sözləri haqqında hansı fikir düzgündür? A) İltisaqi dillərdə də bu cür formalara rast gəlmək olur. B) Kök dillərə aid söz yaradıcılığı üsuludur. C) Bu sözlərin bir-biri ilə heç bir məna yaxmlığı yoxdur. D) Flektiv dillərə məxsus daxili fleksiyadan yaranmış sözlərdir. E) Əsl Azərbaycan sözləridir. 5. Azərbaycan dilinin I inkişaf mərhələsində dövlət və beynəlxalq yazışmalar dili kimi fəaliyyəti dövrü: A) XII əsr B) XVII əsr C) XIX əsr D) XVI əsr E) XVIII əsr X sinif | 33 6. Ədəbi dilin xəlqiləşməsi hansı əsrdən daha da güclənir? A) XVII əsrdən B) XIII əsrdən C) XV əsrdən D) XVI əsrdən E) XIV əsrdən 7. Ədəbi dilin xəlqiləşməsi dedikdə nə nəzərdə tutulur? A) ədəbi dilin sadələşməsi, xalq üçün daha anlaşıqlı olması B) ərəb-fars söz və ifadələrindən tamam imtina edilməsi C) yalnız Azərbaycan mənşəli sözlərin işlədilməsi D) əsərlərin yalnız xalq kütləsi üçün nəzərdə tutulması E) bədiiliyə, obrazlılığa meylin güclənməsi 8. Dialekt təzahürləri müşahidə olunmur. A) Şimali Azərbaycan ədəbi nümunələrində B) klassik poeziyada C) müasir dramaturgiyada D) Cənubi Azərbaycan ədəbi dili nümunələrində E) XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında 9. Aşağıdakı dillərdən yalnız biri Azərbaycan dilinin də daxil olduğu türk dillərinin oğuz qrupuna aiddir: A) tatar B) qazax C) qırğız D) türkmən E) özbək 10. Aşağıdakılardan biri Azərbaycan dilinin iltisaqi quruluşu baxımından yanlış sayılmalıdır: A) Sözləri bir-biri ilə əlaqələndirən əsas vasitə şəkilçilərdir. B) Şəkilçilər sözün sonuna artırılır. C) Sözün kökü dəyişmir və müəyyən leksik məna bildirir. D) Bir neçə leksik (sözdüzəldici) şəkilçi bir-birinin dalınca gələ bilər. E) Söz yalnız bir qrammatik şəkilçi qəbul edə bilər. 34 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları D variantı 1. Qohum dillər sayılır: A) eyni coğrafi məkanda fəaliyyətdə olan dillər B) qonşu dillər C) eyni bir kökdən törəyən dillər D) bir-biri ilə əlaqəsi olan dillər E) bir-birindən söz alan dillər 2. Dillərin tipoloji bölgüsündə əsas nə götürülür? A) dilin leksik zənginliyi B) dillərin qohumluğu C) dilin əlaqələri D) dillərin qonşuluğu E) sözlərin morfoloji quruluşu 3. Sadə sözlər hansılardır? A) coşqun, basqm, asqı B) kiçik, alçaq, ayıq C) əzik, sökük, çürük D) dolğun, dalğm, qırğm E) yaraşıq, göndəriş, çökək 4. Şəkilçilərin 2 və ya 4 cür yazılması nə ilə şərtlənir? A) şəkilçilərin vəzifəsi ilə B) şəkilçilərin növü ilə C) şəkilçilərin mənşəyi ilə D) ahəng qanunu ilə E) burada heç bir qanunauyğunluq yoxdur 5. Qövsi Təbrizidən (XVII əsr) verilmiş aşağıdakı beytdə bu gün üçün köhnəlmiş olan dil xüsusiyyətlərini göstərin. Mən istəmənəm, dərdimi cananə desinlər, Əhvalımı ol zülfi-pərişanə desinlər. 1. Əmr şəklinin işlənməsində 2. Ərəb-fars izafətinin olmasmda 3. Qeyri-qəti gələcək zamanın işlənməsində 4. Hal şəkilçilərinin işlənməsində 5. İşarə əvəzliyinin "ol" şəklində işlənməsində A)2,4,5 B)l,5 C)2,3,5 D) 1,4 E) 3,4 _X sinif 1 35 6. XVII- XVIII ədəbi dilin xəlqiləşməsi daha çox nə ilə bağlı idi? A) nəsr dilinin tədricən inkişafı ilə B) sənətkarlarm Azərbaycan türkcəsini daha yaxşı mənimsəmələri ilə C) divan ədəbiyyatımn fəaliyyət dairəsinin daralması ilə D) saray ədəbiyyatınm zəifləməsi və xalq yaradıcılığımn yazılı ədəbiyyata təsirinin artması ilə E) ana dilli şeirə marağın artması ilə . 7. XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq ədəbi dilimizin lüğət tərkibində hansı yenilik baş verir? A) Xəlqiləşmə meylləri zəifləyir. B) Alınma sözlərin lüğət tərkibinə axını azalır. C) Ədəbi dilimizə rus və Avropa mənşəli sözlər daxil olur. D) Ərəb və fars mənşəli sözlərin keçməsi dayanır. E) Elə bir ciddi dəyişiklik baş vermir. 8. Ana dili vahid dövlət dili kimi fəaliyyət göstərmədikdə nə kimi əngəllər meydana çıxa bilər? 1. Başqa xalqlarda, etnik qruplarda çoxluğun dilinə etinasız münasibət yaranar.
2. Bədii ədəbiyyatın nəsr jvə dramaturgiya qolu zəifləyər. 3. Xalq yaradıcılığı sürətli inkişafdan qalar. 4. Dövlətin siyasi, iqtisadi, mədəni fəaliyyətinin geniş kütlələrə çatdırılması və bu fəaliyyətin qavranılması ləngiyər. 5. Ana dilimizin müxtəlif üslubları, xüsusən elmi, rəsmi-dəftərxana və publisistik üslubları irtkişafdan qalar. 6. Dilin fonetik və qrammatik sisteminin inkişafı ləngiyər. A)l,2,4 B)3,5,6 C) 1, 4, 5 D) 5, 6 E) 2, 3, 5 9. Aşağıdakı türk dillərindən biri oğuz qrupuna daxil deyil: A) Azərbaycan dili B) qazax dili C) türk dili D) türkmən dili E) qaqauz dili 10. Azərbaycan dili morfoloji quruluşuna görə hansı dil tipinə aiddir? A) flektiv B) iltisaqi C) kök dillər D) həm iltisaqi, həm flektiv E) həm flektiv, həm kök dillər 36 1 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ E variantı 1. Dil ailəsi deyilir: A) eyni arealda yerləşmiş dillərə B) sözlərinin bəzilərinin eyni olduğu dillərə C) qohum dillərin hamısına birlikdə D) morfoloji cəhətdən uyğun olan dillərə E) sintaktik cəhətdən uyğun olan dillərə 2. Kök dillər deyilir: A) söz sırasının pozulmadığı dillərə B) Avropa xalqlarının dillərinə C) kökü dəyişməyən, şəkilçisi olmayan dillərə D) ön şəkilçilərin daha fəal olduğu dillərə E) söz köklərinin daxildən dəyişdiyi dillərə 3. Azərbaycan dilinin iltisaqiliyi baxımından hansı sözləri tərkib hissələrinə ayırmaq oltnaz? 1. Böyük 2. Sancaq 3. Yüksək 4. Qoruq 5. Yoxuş 6. Güləş 7. Dilək 8. Çalğı A)2,5,7 B)3,5,6 C)4,5,7 D) 1, 2, 4, 5 E) 3, 6, 7, 8 4. Azərbaycan dilində ahəng qanununun ən ardıcıl və müntəzəm yeri haradır? A) sözün kökü B) iki sözün birləşdiyi mövqe C) köklə şəkilçinin qovuşağı D) sözün başlanğıc forması E) belə bir yer yoxdur 5. Altından xətt çəkilmiş sözlər haqqında hansı fikir düzgündür? Görün imdi bənə netdi zəmanə, Əlimi aldı u& atdı yabanə. ("Dastani-Əhməd Hərami"dən) A) çoxmənalı sözlərdir B) alınma sözlərdir C) sinonim sözlərdir D) arxaik sözlərdir E) omonim sözlərdir X sinif 37 6. Verilmiş şeir nümunəsinin dili haqqında hansı fikir səhvdir? Mən aşıq, baxdı yarım, Baxtımın taxtı yarım, Üzündə göz izi var, Sənə kim baxdı, yarım? A) Bütün sözlər yazıldığı kimi tələffiiz olunur. B) Dili sadə, aydın, anlaşıqlıdır. C) Ümumişlək sözlərdən ibarətdir. D) Sözlərin əksəriyyəti xalis Azərbaycan mənşəli sözlərdir. E) Bayatıdır, buradakı aşıq, yar, üz, var sözləri omonim kimi işlənə bilir. 7. Ədəbi dilimizdə publisistik üslub nə vaxt yarandı? A) XIX əsrin əvvəllərində B) yalnız XX əsrin əvvəllərində C) Sovet hakimiyyəti illərində D) XIX əsrin 70-ci illərində E) XVII əsrin sonlarında 8. On şəkilçili sözlərdən biri türk mənşəlidir: A) bietina B) laməkan C) nakişi D) baməzə E) bixəbər 9. Azərbaycan dili respublikamızın dövlət dili kimi Azərbaycan Konstitusiyasımn hansı maddəsində təsbit olunmuşdur? A)ll B)15 C)23 D) 21 E) 30 10. XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq ədəbi dilin təmizlənrnəsi və sadə-ləşməsinə ciddi təsir göstərən yeni bir amil meydana çıxır. Bu hansı idi? A) poeziyanın sürətli inkişafı B) ana dilində tədrisin genişlənməsi, uşaq ədəbiyyatı dilinin formalaş-ması və inkişafı C) dramaturgiyanın dilə güclü təsiri D) mətbuatın meydana çıxması E) aşıq yaradıcılığı 38 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ F variantt 1. Azərbaycan dilinə ən yaxın türk dilləri hansılardır? A) qazax, türkmən, qaraqalpaq B) yakut, uyğur, qırğız C) qaraçay, balkar, noqay D) türk,türkmən, qaqauz E) başqırd, tatar, türkmən 2. Hansı dillər flektiv dillər adlamr? A) kökü dəyişməyən dillər B) kökü içəridən dəyişən, şəkilçinin yeri sərbəst olan dillər C) şəkilçisi yalnız kökdən sonra gələn dillər D) ön şəkilçilərin işləndiyi dillər 3. İltisaqi dillərdə müşahidə olunmur: A) kökə şəkilçi qoşulması B) ahəng qanunu C) mənsubiyyətə görə dəyişmə D) kökün içəridən dəyişməsi E) hallanma 4. Bərabər, münasib, müraciət sözləri ilə bağlı düzgün fikirləri seçin. 1. Bu sözlərdə ahəng qanunu pozulmayıb. 2. Üçü də alınma sözdür. 3. Dodaq ahəngi ilə deyilir. 4. Üçündə də vurğu sonuncu hecaya düşür. 5. Şəkilçisiz sözlərdir. A)2,4,5 B)l,2,5 C)2,3,4 D) 1, 2, 4 E) 1, 3, 5 5. Şeirdə qeyri-türk mənşəli arxaizmlər hansılardır? Quşlar qamusufəğanə düşdü, Eşq odu yenə bu canə düşdü. Sərvin yenə tutdu damənin su, Su üstə oxudufaxtə gu-gu. A) qamusu, eşq, can B) damən, faxtə C) quşlar, qamusu D) sərv, gu-gu, fəğan E) eşq, qamusu, sərv __X sinif [ 39 6. Hansı misra tamamilə almma sözlərdən ibarətdir? A) Adam gərək görsün həqqi aradə. (M.P.Vaqif) B) Mədənisən felin, nazü qəmzənin. (Q.Zakir) C) Bülbül mənim əfqanımə qatlanmadı, uçdu. (Q.Təbrizi) D) Tanrı səni xoş camala yetirmiş. (Qurbani) E) Durna uçuban həvayə düşdü. (Ş.Xətayi) 7. XX əsrin əvvəllərindən ədəbi dilimizin normaca inkişafmda aparıcı rol oynayır: A) nəsr dili və publisistik üslub B) klassik şeir dili C) terminoloji leksika, elmi üslub D) aşıq yaradıcılığı, şifahi ədəbi dil E) rəsmi üslub, rəsmi-işgüzar sənədlərin dili 8. Ana dilinin dövlət dili kimi fəaliyyət göstərməsinin əsas şərti: A) bu haqda dövlət fərmanı olması B) vətəndaşların ana dilinə münasibəti C) ana dilinin sadəliyi, zənginliyi D) müstəqil dövlətin olması E) ana dilinin qədim tarixə malik olması 9. "Türk-tatar dilinin qrammatikası" kitabmın müəllifi: A) Firudin bəy Köçərli B) Mirzə Kazım bəy C) Nəriman Nərimanov D) Bəkir Çobanzadə E) Mirzə Fətəli Axundzadə 10. Aşağıdakı türk dillərindən biri oğuz qrupuna daxil deyil: A) Azərbaycan dili B) qazax dili C) türk dili D) türkmən dili E) qaqauz dili 40 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ G variantı 1. Biri Azərbaycan dili ilə qohum sayıla bilməz: A) özbək B) ərəb C) qazax D) qaqauz E) uyğur 2. Biri türk dilləri ailəsinə aid deyil: A) qırğız B) fars C) tatar D) başqırd E) özbək 3. Aşağıdakı sözlərdə iltisaqiliyin hansı tələbi pozulub? həyətimizdəki, sizinki A) kökündəyişməzliyi B) şəkilçinin kökdən sonra gəlməsi C) kökə əvvəl leksik, sonra qrammatik şəkilçinın artınlması D) ahəng qanununun gözlənilməsi E) bir qrammatik məna üçün daimi olaraq bir qrammatik formanın işlənməsi 4. Damaq ahəngi dedikdə nə nəzərdə tutulur? A) dodaqlanan saitlərin ahəngi B) qalm və ya incə saitlərin ahəngi C) samitlərin ahəngi D) qapalı saitlərin ahəngi E) cingiltili samitlərin ahəngi 5. Beytdə işlənmiş morfoloji arxaizmlər (köhnəlmiş şəkilçilər) nəyə aiddir? Durna uçuban həvayə düşdü, Laçın aluban ovayə düşdü. (Xətayi) A)ismə B)sifətə C) feli bağlamaya D) feli sifətə E) zərfə 6. Təyini əvəzlik hansı cümlədə işlənmişdir? A) Quşlar qamusu fəğana düşdü. (Xətayi) B) Döndü vətəninə cümlə quşlar. (Xətayi) C) İçdi qanlar ol sitəmkər, ta kəbab etdi məni. (Saib Təbrizi) D) Razi deyiləm ki, mənə pərvanə desinlər. (Qövsi Təbrizi) E) Xoş ol ki, qızı həmişə gizlər, Xud gizli gərək həmişə qızlar. (M.Füzuli) X sinif 1 41 7. XIX əsrdə nəsr dilinin və publisistikamn güclənməsi nə ilə bağh idi? A) uşaq ədəbiyyatı dilinin formalaşması ilə B) vətənpərvər ziyalıların fəallıq göstərməsi ilə C) poeziya ənənələrinin zəifləməsi ilə D) ədəbi məclislərin təsiri ilə E) mətbuatın çoxalması, kitab çapının artması ilə 8. Bunlardan biri Dövlət dili haqqında qanunun pozulması faktıdır: A) bütün dövlət orqanlarında, idarələrdə yazılı və şifahi işlərin Azərbaycan dilində aparılması B) milliyyətindən asılı olmayaraq, mühüm dövlət vəzifəsi daşıyan hər bir şəxsdən Azərbaycan dilini bilməyin tələb olunması C) Milli Məclisin başqa millətə məxsus deputatının öz dilində və ya başqa dildə danışması D) Azərbaycan Respublikasımn Silahlı Qüvvələrində başqa bir dildən istifadə olunması E) gömrük xidmətində həm Azərbaycan, həm də beynəlxalq dildən istifadə edilməsi 9. Xalq yaradıcılığının ruhu, dilin xəlqiliyi hansı şairin şeirlərində daha çpx duyulur? A) M.Füzuli B) Həbibi N C) İ.Nəsimi D) Saib.T3brm E) Şah Ismayıl Xətayi 10. Ön şəkilçili sözlərdən birinin kökü türk mənşəlidir: A) naxoş B) nadinc C) narnərd D) nainsaf E) naxələf 42 Azərbaycan dili / Test tapşınqları_ H variantı 1. Dil ailələrinin formalaşmasmın əsas şərti: A) eyni kökdən törəmə B) ərazi eyniliyi C) ticarət əlaqələri D) qonşuluq E) mədəni əlaqələr 2. İltisaqi dillərin başlıca xüsusiyyətləri hansılardır? A) kökün içəridən dəyişməsi, şəkilçisizlik B) kökün dəyişməsi, şəkilçinin sözün müxtəlif yerlərində gəlməsi C) kökün dəyişməsi, şəkilçilərin söz önündə işlənməsi D) kökün sabit qalması, müstəqil lüğəvi məna verməsi, şəkilçinin söz sonuna əlavə olunması E) söz kökünün dəyişməməsi, şəkilçinin olmaması 3. Sözlərdən neçəsini düzəltmə hesab etmək olmazl bioloji, zahiri, soyuqqanlı, yarış, ənənəvi, yaraq, arxeoloji, texniki, çəhrayt A) birini B) üçünü C) dördünü D) beşini E) ikisini 4. Azərbaycan dilində şəkilçilərin səciyyəsi ilə bağlı düzgün fikirləri seçin. 1. Dilimizin öz sözlərində, bir qayda olaraq, ön şəkilçilər işlənmir. 2. Şəkilçilər kökdən sonra əlavə olunur. 3. Qrammatik şəkilçilərin bir qismi ahəng qanununa tabe olmadan bir cür yazılır. 4. Kökə əvvəl leksik, sonra qrammatik şəkilçi artırılır. 5. İsim və sifət düzəldən şəkilçilərin içərisində alınma olanı yoxdur. 6. Kökə eyni zamanda bir neçə leksik və bir neçə qrammatik şəkilçi artırıla bilir. 7. Ahəngin ən çox pozulduğu yer köklə şəkilçinin qovuşağıdır. A)2,4,5 B) 1,3, 5, 7 C) 1,2,4, 6 D)4,5,6,7 E)3,4,5 X sinif 1 43 5. Hansı sözdə morfoloji sabitlik müşahidə olunmur? A)soyuq B) sınaq C) dənizçi D) kiçik E) böyük 6. Atalar sözlərində işlənmiş neçə söz bugünkü ədəbi dilimiz üçün köhnəlmiş sayıla bilər? Tülək tərlan yerinə sar bağlamaq olmaz. Borcludan bir güvəc al, vur yerə sındır. A)l B)2 C)3 ' D)4 E) 5 7. Dram dilində nitq daha çox hansı xüsusiyyəti ilə fərqlənir? A) siyasiliyi ilə B) ictimai xarakteri ilə C) obrazlılığı ilə D) fərdiliyi ilə E) məcaziliyi ilə 8. Şeir parçasmda altmdan xətt çəkilmiş sözlər leksik baxımdan necə adlanır? Dillər tökərəm bülbülü pərvanzyə, Oövsi Ta bir gün olar, halımı cananə desinlər. A) ärxaik sözlər B) sinonim sözlər C) xalis Azərbaycan sözləri D) almma sözlər E) antonim sözlər D) almma sözlər m 9. Göstərilən dillərdən yalnız biri oğuz qrupuna daxildir: A)xakas B) uyğur C) qaqauz D) qazax E) qırğız 10. Hansı dil flektiv dillərdəndir? A)ərəb B)uyğur C) türkmən D) qazax E) qaqauz 44 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları I variantı 1. Nöqtələrin yerində hansı söz yazılmalıdır? Dil insanlar arasında ən mühüm-------vasitəsidir. A) siyasət B) xidmət C) ünsiyyət D) əlaqə E) nitq 2. Yazının yaranması nə ilə bağlı olmuşdur? Ən dəqiq cavabı qeyd edin. A) təbiət haqda daha çox şey bilmək arzusu ilə \ B) səsin yetmədiyi məsafələrlə, hətta gələcək nəsillərlə ünsiyyət saxlamaq, fikri ötürmək niyyəti ilə C) fikri gizli saxlamaq niyyəti ilə D) daha çevik ünsiyyət vasitəsinə ehtiyacm yaranması ilə E) fikrin daha geniş və sərbəst ifadəsinə ehtiyacm yaranması ilə 3. Müasir dünyada ən geniş yayılmış əlifbalar hansılardır? A) yapon heroqlifləri B) kiril və ərəb C) latın, ərəb, kiril D) Çin heroqlifləri E) ərəb və yəhudi 4. M.Kaşğari hansı məşhur türk sülaləsinə (nəslinə) mənsubdur? A) Qəznəvilər B) Qaraxanilər C) Əfşarlar D) Osmanlılar E) Bayatlar 5. Elmi etimologiya haqqında düzgün olmayan fikir hansıdır? A) Etimologiya ayrı-ayrı sözlərin leksik və qrammatik mənalarını, hansı nitq hissəsinə mənsübluğunu öyrənir. B) Ayrı-ayrı sözlərin etimologiyası haqqında bir neçə fikir ola bilər. C) Etimoloji araşdırmada nəticə dəqiq olmaya da bilər. D) Dilin inkişaf tarixini öyrənməkdə etimologiyanm əhəmiyyəti böyükdür. E) Dilçilik elminin sahələrindən biridir. _X sinif | 45 6. Sözlərin düzgün yazılış forması verilmiş lüğət necə adlanır? A) orfoqrafiya lüğəti B) orfoepiya lüğəti C) frazeoloji lüğət D) vurğu lüğəti E) terminoloji lüğət 7. Xüsusiyyətlərdən biri Azərbaycan dilinin iltisaqiliyi ilə bağlı deyil: A) şəkilçilərin kökdən sonra artırılması B) sözdə ön şəkilçilərin işlənməsi C) söz kökünün məna verməsi D) ahəng qanununun gözlənilməsi E) sözə eyni-zamanda bir-birinin dalınca bir neçə leksik və bir neçə qrammatik şəkilçinin artırıla bilməsi 8. Bunlardan biri Dövlət dili haqqmda qanunun pozulması faktıdır: A) azsaylı xalqın, etnik qrupun öz dilində ümumtəhsil məktəbləri açması B) başqa millətdən olan deputatm dövlət dilini bilmədiyi üçün Milli Məclisdə rusca danışması C) Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həm Azərbaycan, həm də rus dilinin işlədilməsi D) Azərbaycan Respublikası vətəndaşınm təhsil dili kimi rus dilini (və ya ingilis dilini) seçməsi E) kütləvi informasiya vasitələrində digər dildən də istifadə olunması 9. Yazı növlərini tarixi ardıcıllığa görə sıralaym.s* 1. Fikri yazı 2. Əşyəvi yazı 3. Şəkli yazı 4. Hərfi yazı A) 1,3, 2,4 B) 1, 2, 4,4 C) 2, 3,1,4 D) 2,1, 3, 4 E) 3,1, 2,4 10. Orxon-Yenisey əlifbası hansı yazı növünə aiddir? A) əşyəvi B) şəkli C) fikri D) hərfi E) mövcud yazı növlərindən heç birinə 46 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ J variantı 1. Dil yaranabilər: A) heç bir şəraitdən asılı olmadan B) ancaq müəyyən şəraitdə, insanların bir-biri ilə əlaqəsi zamanında C) ayrı-ayrı fərdlərin əməyi, fəaliyyəti sayəsində D) təlqinetmə və ya məcburetmə yolu ilə \ E) təbiət qüvvələri qarşısmda acizlikdən \ 2. <-tAf~\: Bu işarələr hansı yazı növünə aiddir? A) hərfi B) şəkli C) fikri D) əşyəvi E) sillabik 3. Günəş şəkli fikri yazıda nə ifadə edir? A) işıq, istilik B) görmək, baxmaq C) səma cisimlərini D) məhəbbət, sədaqət E) xəyal, düşüncə 4. İlk yazılar nə üzərində yazılıb? A) kağız üzərində B) dəri üzərində C) metal üzərində D) gil lövhələr üzərində E) daş, metal, ağac üzərində 5. XIX əsrdə dilçiliyə dair əsərlər yazmış şəxslər: A) M.Ş.Vazeh, S.Ə.Şirvani B) İ.Qutqaşmlı, H.Zərdabi C) N.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev D) A.Bakıxanov, M.Kazım bəy E) M.Ə.Talıbov, Z.Marağayi X sinif I 47 6. Elm üzrə ən hörmətli Demidov mükafatma layiq görülmüş alim: A) A.Bakıxanov B) Mirzə Kazım bəy C) B.Çobanzadə D) M.F.Axundzadə E) F.Köçərli 7. Lüğətçilik tariximizin qədim dövrlərdəki görkəmli simaları hansılardır? A) N.Gəncəvi, M.Füzuli, Əssar Təbrizi B) Qətran Təbrizi, Xətib Təbrizi, İ.Nəsimi C) İbn Mühənna, H. Naxçıvani, H.Təbrizi D) N.Tusi, M.M.Nəvvab, M.Kazım bəy E) Q.Təbrizi, Z.Şirvani, Ə.Naxçıvani 8. Məhəlli sözləri əhatə edən lüğət növü: A) tərcümə lüğəti B) terminoloji lüğət C) ensiklopedik lüğət D) dialektoloji lüğət E) söz yaradıcılığı lüğəti 9. İzahlı lüğət deyilir: A) sözlərin qrammatik mənalarını izah edən lüğətə B) söz və ifadələrin sinonimləri göstərilən lüğətə C) sözlərin mənşəyini izah edən lüğətə D) lüğət tərkibindəki sözlərin leksik-semantik mənalarını şərh edən lüğətə E) sözlərin düzgün yazılış formalarmı göstərən lüğətə 10. Hansı cərgədəki sözlər dialektizmə nümunə sayıla bilər? A) gicitkən, nərdivan, taxça, artırma B) ala-qaranlıq, dümağ, uzunsov, düpbədüz C) xır, anqut, badış, yerpənək D) nəsnə, ayıtmaq, əsən, uçmaq E) divanxana, pristav, kətxuda 48 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ K variantı 1. Dil sayılır: A) fərdi hadisə B) siyasi hadisə C) tarixi hadisə D) ictimai hadisə E) bioloji hadisə 2. İlk yazı ibarət olub: A) hərflərdən B) səslərdən C) şəkillərdən D) əşyalardan E) həm əşyalardan, həm də şəkillərdən 3. Əlifba sözü hansı dilə məxsusdur? A) ərəb B) yunan C) rus D) latm E) Çin 4. Yazıya aid düzgün fikirləri seçin. 1. Yazı dillə olduqca sıx əlaqədardır. 2. Yazı dildən əvvəl yaranmışdır. 3. Yazı şərti işarələr sistemidir. 4. Yazmın kəşfi cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı deyil. 5. Yazılı nitq orfoqrafik qaydalara tabedir. A)2,4,5 B)2,3 C) 1,4,5 D) 1,3,5 E)3,4 5. M.Kaşğarinin "Divani-lüğətit-türk" əsəri barədə deyilənlərdən biri yanltşdır: A) Lüğət 1072-ci ildə tamamlanmışdır. B) Lüğətdə 9 mindən artıq söz və ifadə toplanıb. C) Bu əsər türk dünyasının ilk ensiklopediyası sayılır. D) Bu lüğət ilk dəfə XX əsrin 30-cu illərində Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir. E) Yeganə əlyazması XIII əsrdə Azərbaycanda Məhəmməd Əssari tərəfindən üzü köçürülən nüsxədir. X sinif I 49 6. Lüğətləri öyrənir: A) qrammatika B) leksikologiya D) dialektologiya E) leksikoqrafiya 7. Lüğətlərdə sözlər ilk növbədə düzülür: A) təsadüfi ardıcıllıqla B) əlifba sırası ilə C) nitq hissələrinə görə D) məna yaxmlığma görə E) dil mənsubiyyətinə görə C) etimologiya 8. Hansı cümlədə məhəlli xüsusiyyətlər görünür? A) Rəna bir istədi ki, atasma zəng vursun. B) Gecə keçdikcə hava durulurdu. C) -Sən nöş gülürsən, alə?- deyə Tofiq irəli çıxdı. D) Orda-burda tək-tük işıqlar görünürdü. E) Tofiq pulu alıb ağır-ağır dikəldi. 9. Məhəmməd peyğəmbərə aid olan bu kəlam hansı əsərdən götürülmüşdür? "Türk dilini öyrənin, onların uzun sürən hakimiyyəti vardır" A) "Qanuni-Qüdsi" B) "Divani-luğətit-türk" C) "Hədiqətüs-süəda" D) "Qurani-Kərim" E) "Əsrimizin Səyavuşu' 10. Formaca müxtəlif, mənaca eyni və ya bir-birinə yaxm sözləri əhatə edən lüğət növü: A) antonimlər lüğəti B) sinonimlər lüğəti C) omonimlər lüğəti D) frazeoloji lüğət E) terminlər lüğəti 50 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ L VCLTİUtltl 1. Neçəsi düzəltmə sözdür? şərti, səmavi, ictimai, çəhrayı, mədəni, ixtiyari, tibbi A)2 B)3 C)4 D)5 E) 1 2. Azərbaycan ərazisində qədim yazı növlərinə harada təsadüf olunur? A) Şirvan ərazisində B) Kəlbəcərdə C) Qarabağda D) Qobustan qayalarmda E) Muğan ərazisində 3. Məhəlli sözləri əhatə edən lüeət növü: A) tərcümə lüğəti B) terminoloji lüğət C) ensiklopedik lüğət D) dialektoloji lüğət E) söz yaradıcılığı lüğəti 4. Sözlərin ədəbi tələffüz formaları göstərilir: A) orfoqrafiya lüğətində B) orfoepiya lüğətində C) terminoloji lüğətdə D) izahlı lüğətdə E) vurğu lüğətində 5. Dil haqqmda səhv fikri müəyyənləşdirin. A \ T~\"1 " i." " 1- J" J" A) Dıl ıctımaı hadısədır. B) Dil irq və irsiyyətlə bağlı deyil. C) Dil insanlar arasmda yeganə ünsiyyət vasitəsidir. D) Insan orqanizminin fizioloji cəhətdən müəyyən şəkildə for-malaşması dilin yaranması üçün vacib şərtlərdən biri olmuşdur. E) Dil şüur və təfəkkürlə qırılmaz şəkildə bağlıdır. X sinif 51 6. Yazının ən qədim forması hansıdır? A) şəkli yazı B) əşyəvi yazı C) fikri yazı D) sillabik yazı E) həm əşyəvi, həm şəkli 7. Yazının ən mükəmməl, ən çevik forması: A) əşyəvi yazı B) şəkli yazı Qfikrilazı D)hərfiyazı E) həm/ikri,həmhərfiyazı 8. Sillabik yazı nədir? A) əşyəvi yazı B) şəkli yazı C) fikri yazı D) hər səsin bir hərflə işarə olunduğu yazı E) heca yazısı 9. "Bir səsini çıxar, deyim ki, sən kimsən." Yunan filosofu Sokratın bu sözlərində dilin hansı xüsusiyyətinə işarə edilmişdir? A) dilin irqi və irsi cəhətlərlə bağlı olmamasma B) dilin insan cəmiyyətindən kənarda yarana bilməməsinə C) dilin danışıq səsləri ilə ifadə olunmasına D) fərdiləşdirmək məqsədilə danışıqda dialektizmlərə yer verilməsinə E) dilin insan xarakteri ilə bağlı olmasma 10. Orxon-Yenisey əlifbası hansı yazı növünə aiddir? əşyəvı B) şə i
C) fikrı D) hərfi
E) mövcud yazı növlərindən heç birinə aid deyildir 52 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ M variantı 1. "Dil ictimai hadisədir" dedikdə nə nəzərdə tutulur? Ən dolğun cavabı seçin. A) insanların bir-biri ilə ünsiyyət yaratması B) dilin yalnız cəmiyyət daxilində meydana gəlib inkişaf etməsi C) ictimai birliklərin dili inkişaf etdirməsi D) dildə beynəlmiləl sözlərin işlənməsi E) dilin yaranması üçün insan orqanizminin fizioloji cəhətdən müəyyən şəkildə formalaşması 2. "Dilin yaranması üçün insan orqanizminin fizioloji cəhətdən müəyyən şəkildə formalaşması vacihdir" dedikdə hansı amillər nəzərdə tutulur? 1. Insanm fiziki cəhətdən sağlam olması 2. İnsanın boy atıb həddi-büluğa çatması 3. İnsan bədəninin şaquli şəklə düşməsi 4. Danışıq üzvlərinin formalaşması 5. Şüurun daşıyıası olan beyinin inkişafı A)l,2 B)2,3,4 C)3,4,5 D) 1,3 E) 2,4, 5 3. Dilin heyvanlar arasmda yarana bilməməsi nə ilə bağlıdır? Ən dolğun cavabı seçin. A) heyvanlarm insanlardan kənarda yaşaması ilə B) heyvanlarda yalnız instinktin olması ilə C) səs siqnallarından heyvanlann istifadə edə bilməməsi ilə D) heyvanlarda şüur və təfəkkürün olmaması ilə E) heyvanları əhliləşdirməyin mümkün olmaması ilə. 4. Tutuquşunun "danışığı"nı dil hesab etməməyimizin əsas səbəbi: A) sözlərin aydm tələffüz edilməməsi B) bitkin bir fikrin ifadə olunmaması C) bu "danışığın" şüur və təfəkkürlə bağlı olmaması D) tutuquşunun orqanizminin şaquli şəkil almaması E) tutuquşuda instinktin inkişaf etməməsi X sinif | 53 5. Fikri yazı ilə bağlı səhv cavabı tapın. A) Fikri yazı əşyəvi və şəkli yazı mərhələlərindən sonra meydana gəlmişdir. B) Fikri və şəkli yazı növlərində oxşar cəhətlər çoxdur. C) Göz şəkli piktoqrafik yazıda gözü, ideoqrafik yazıda isə görmək anlayışını bildirir. D) Fikri yazı hərfi yazıya doğru atılmış əhəmiyyətli bir addımdır. E) Fikri yazıdan müasir dövrdə istifadə olunmur. 6. Yas mərasimində qara, toy mərasimində qırmızı paltar geyilməsini yazmın hansı növünə aid etmək olar? A) əşyəvi B) şəkli C) fikri D) hərfi E) həm əşyəvi, həm də şəkli 7. İlanların nümayiş etdirildiyi binanın qarşısına vurulmuş ilan şəkli yazının hansı növünə aiddir? A) şəkli B) fikri C) əşyəvi D) hərfi E) fikri və əşyəvi 8. Aptek qarşısında qaba sarılmış ilan şəkli varsa, bunu yazının hansı növünə daxil etmək lazımdır? A) piktoqrafik B) sillabik C) əşyəvi D) ideoqrafik E) fonoqrafik 9. Bir neçə səsin bir işarə ilə verilməsi yazmın hansı növü üçün səciyyəvi olmuşdur? A) əşyəvi B) piktoqrafik C) ideoqrafik D) fonoqrafik E) sillabik 10. Türk dünyasınm ən böyük alimlərindəndir. Türkologiya elminin banisi sayılır. Söhbət kimdən gedir? A) Mahmud Kaşğaridən B) Abbasqulu ağa Bakıxanovdan C) Mirzə Kazım bəydən D) Əlişir Nəvaidən E) Xətib Təbrizidən 54 Azərbaycan dili / Test tapşırıqları_ N variantı 1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dilimiz rəsmən necə adlanırdı? A) Azərbaycan dili B) tatar dili C) türk-tatar dili D) türk dili E) türk-Azərbaycan dili 2. XIII əsr türk şairi Yunis İmrədən gətirilmiş aşağıdakı nümunənin bizim üçün bu qədər anlaşıqlı olması daha çox nə ilə bağlıdır? Ben yürürüm yana-yana, Aşk boyadı beni kana. Nə akılım, nə divana, Gəl gör beni aşk neylədi? A) Azərbaycan və Türkiyənin qonşu ölkələr olması ilə B) Azərbaycan və türk xalqlarınm eyni dinə mənsub olması ilə C) şeirin heca vəznində yazılması ilə D) həm Azərbaycan, həm də türk dilinin iltisaqi dillər sırasına daxil olması ilə E) türk dilləri ailəsində Azərbaycan və türk dilinin eyni bir qrupa (oğuz qrupuna) daxil olması ilə 3. Flektiv dillərlə bağlı səhv fikirləri müəyyənləşdirin. 1. Flektiv dillərdə ahəng qanununa tabe olmuş söz tapmaq mümkün deyil. 2. Flektiv dillərdə sözün kökü içəridən dəyişə bilir. 3. Flektiv dillərdə şəkilçi sözün həm axırına, həm də əvvəlinə artırıla bilər. 4. Flektiv dillərə iltisaqi dillərdən söz keçmir. 5. Ərəb dili flektiv dillər sırasına daxildir. A)l,4 B)l,5 C)2,3,5 D) 1,4,5 E) 2,4 4. Alçaq, alçal; kiçik, kiçil kimi sözləri düzəltmə yox, sadə sözlər hesab edərkən Azərbaycan dilinin hansı xüsusiyyətini əsas götürürük? A) qalın və incə saitlerin bir-birini izləməsi B) şəkilçinin, əsasən, söz kökünün axınna artırılması C) şəkilçidən ayırarkən söz kökünün müstəqil lüğəvi məna bildirməsi D) qoşa saitlərin yanaşı işlənə bilməməsi E) qrammatik şəkilçilərin düzəltmə sözlər yarada bilməməsi 5. Fonetık və morfolojı fərqlər daha çoxdur: A) Azərbaycan dili ilə türkmən dili arasında B) Ozbək dili ilə Azərbaycan dili arasında C) Türkiyə türkcəsi ilə qaqauz dili arasında D) Azərbaycan dili ilə qaqauz dili arasında E) Azərbaycan dili ile Türkiye türkcəsi arasmda X sinif 55 6. Dilimizin morfoloji quruluşu ilə bağlı səhv fikri müəyyənləşdirin. A) Ahəng qanunu dilimizin başlıca fonetik qanunudur. B) Dilimizdə sözün kökü sabit qalır və müstəqil lüğəvi məna bildirir. C) Dilimizdə şəkilçilər, bir qayda olaraq, söz kökündən sonra gəlir. D) Dilimiz morfoloji quruluşuna görə iltisaqi dillər tipinə daxildir. E) Dilimizdə ahəng qanununa tabe olmayan sözlərə rast gəlmirik. 7. XVI əsr sənətkan V.Şekspirin dilini bugünkü ingilislər çətinliklə başa düşürler. XIII əsr sənətkarı İ.Həsənoğlunun azərbaycanca şeirlərinin dili isə (ərəb-fars sözləri istisna edilməklə) bugünkü azərbaycanlılar üçün, demək olar ki, anlaşıqlıdır. Anlaşıqlığın esas səbəbi bəndlərin hansında düzgün göstərilmişdir? A) Azərbaycan dilində alınma sözlər azlıq təşkil edir. B) Azərbaycan dilində heç bir tarixi dəyişiklik baş vermir. C) Azərbaycan dilinin yalnız leksikasında tarixi dəyişiklik baş verir. D) Azərbaycan dilində ahəng qanunu hecalan, sözlə şəkilçini bir-birinə elə bağlayır ki, sözün morfoloji quruluşunda sabitlik özünü göstərir. E) Həsənoğlunun azərbaycanca şeirlərinin bugünkü oxucu üçün anlaşıqlı olması Azərbaycan dilinin morfoloji quruluşu ilə yox, müəllifin qüdrəti ve fərdi üslubu ilə bağlı məsələdir. 8. Bu dillərdən biri iltisaqi dillər tipinə daxildir: A)ərəb B)fars C) alman D) fransız E) türkmən 9. İltisaqi dillərlə bağlı fikirlərdən biri yanltşdır: A) Sözün kökü sabit qalır, həmişə müstəqil lüğəvi məna daşıyır. B) Şəkilçilər söz kökündən sonra gəlir. C) Başqa dillərdən qrammatik şəkilçi almır. D) Bütün sözlər istisnasız olaraq ahəng qanununa tabe olur. E) Ahəng qanununun ən ardıcıl və qüvvətli möVqeyi köklə şəkilçinin qovuşduğu yerdir. 10. Biri iltisaqi dillər sırasına daxil deyil: A) rus dili B) türkmən dili C) tatar dili D) qazax dili E) qaqauz dili
Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||