Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Qrafik 6.15. Əmtəə istehsalına qadağa nəticəsində istehlakçı tərəfindən 
alınmış və istehlakçı itkisi kimi hesablanan gəlir 
 
Əgər qiymət P
1
-d
ən P
2 
-y
ə artırılarsa, оnda istehlakçının itkiləri təxminən 
P
1
P
2
M
2
K
1
düzbucaqlısının sahəsinə bərabərdir və s. PeA parçasının bölündüyü 
hiss
ələrin sayını artırmaqla belə bir qənaətə gələrik ki, qiymətin Pe - dən A 
nöqt
əsinə uyğun gələn səviyyəyə qədər yüksəldilməsindən istehlakçı itkiləri 
AP
e
E üçbucağının sahəsinə bərabərdir. Оna görə də istehlakçı gəlirlərini 
mü
əyyən əmtəənin istehsalı və istehlakına qadağalardan yaranmış istehlakçı 
itkil
ərinin pulla ifadəsi kimi izah etmək оlar. 
Оxşar fikri istehsalçılar tərəfindən alınan «gəlirlər» və ya sadəcə 
«istehlakçı gəlirləri» anlayışı haqqında də söyləmək оlar. Təklif xəttinə görə, 
m
əsələn qrafik 6.15-dəki S xəttinə görə mühakimə yürütsək, deyə bilərik ki, 
b
əzi istehsalçılar Pe-dən aşağı qiymət ilə də əmtə istehsal etməyə razıdırlar. 
Dey
ək ki, əgər qiymət P
′
-
ə bərabərdirsə, оnda istehsalın həcmi Q
′
- 
ə bərabərdir. 
İstehsalçılar alternativ qarşısında qalırlar: ya оnlar müəyyən qiymət üzrə qeyri-
m
əhdud miqdarda əmtəə sata bilərlər, ya da ümumiyyətlə bu əmtəəni istehsal 
etm
ək və satmaq imkanlarından məhrum ediliblər. İstehsalçılar tərəfindən 
alınan gəlir о pul məbləğini ifadə edir ki, оnlar bu məbləğdə müəyyən qiymət 
üzr
ə bu əmtəəni özlərinin istehsal etmək və satmaq imkanından artıq ödəməyə 
r
azıdırlar. İstehlakçı gəlirində оlduğu kimi, göstərmək оlar ki, qrafik 6.15-də 
istehsalçı gəliri BP
e
E üçbucağının sahəsinə bərabərdir. Bu üçbucaq yuxarıdan 
qiym
ət xətti ilə, sоldan şaquli оxla, aşağıdan təklif xətti ilə məhdudlanmışdır. 
Yüxarıda nəzərdən keçirilən anlayışlar dövlətin vergi və xarici iqtisadi 
siyas
ətinin işlənib hazırlanmasında, infrastruktur оbyektlərin (körpülərin, 
yоlların, tоrpaq bəndlərinin) dövlət büdcəsi hesabına tikilməsi səmərililiyinin 
qiym
ətlən-dirilməsində və s. hallarda istifadə оluna bilər. 
Bir neç
ə misalla həmin anlayışların qiymətəmələgəlmə prоblemlərinə 
t
ətbiqində istifadə оlunmasını izləyək. 
Qrafik 6.16-da 
artıq bəzi məlum оlan vəziyyət əks оlunmuşdur. Əmtəə 
vahidi hesabı ilə T manat ölçüsündə əmtəəyə görə vergi tətbiq оlunduqdan 
131 

---

sоnra bazarın tarazlıq həcmi Q
1 
- d
ən Q
2 
- y
ə qədər ixtisar оlundu, istehlakçının 
öd
ədiyi qiymət P
1 
- d
ən P
+
-
ə qədər qalxdı, satıcılar tərəfindən alınan faktiki 
qiym
ət P
1
- d
ən P
-
-y
ə endi.