AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu

verdiyi  məlumatlar  olduqca  qiymətlidir.
«İcm al  d əftəri» n in
 
verdiyi  m əlum atdan  aydm   o lu r  Kİ, 
X VI 
əs- 
rin   sonunda  Səfəvi  -   O sm anlı  m ü h arib əsin in   (1578-1590)  gedişində 
A zərbaycanın  əKsər  əraziləri,  o  cüm lədən  Q arabağ  bəylərbəyiliyinin 
də  O sm anlı  haKİm iyyəti  a ltm a   Keçməsi  ilə  bəylərbəyilİKdə  yaşayan 
yerli  əh alin in   böyÜK  b ir  hissəsi  a ta   -   baba  to rp a q la rın ı  tərK  etməK 
m əcburiyyətində  qaldı.  Ə halinin  b ir  hissəsi,  həm çinin  D ağlıq  Gəncə 
və A x ıstab ad   sancağm da  yaşayan  qızılbaş 
Zülqədər tayfasından
  olan 
Şəm səddinli  camaatı  Qacar,  Qaramanlı,  B ayat  tayfalarım n  bəzi  oy- 
m aqlan
 və dig ər qızılbaş ta y fa la rı Kİmi yaşadığı bölgəni tərK etməyə- 
rəK 
Qazaxlılar
 Kİmi  O sm anlı  haK İm iyyətini  qəbul  etdi.
ts tə r  
X VI 
əsr  boyunca,  istərsə  də 
X V II 
əsrdə  O sm anlı  -   Səfəvi 
qarşıdurmasında  məqsəd  Kİmi  irəli  sü rü lə n   siyasi  maraqlarla yanaşı, 
h ər  İkİ  dövlətin  dini-  tə riq ə t  m araq ları  da  m ühüm   v asitə  Kİmi  ön 
p lana çəKİlirdi.  İKİ  əsrə  yax ın  b ir  dövr ərzində  m üəyən  fasilələrlə  os- 
manlıların  hərbi  ü stü n lü y ü   nəticəsində  ələ  Keçirilən A zərbaycan  tor- 
p aq ların d a  O sm anlı  m ü ftilə rin in   m üharibələrdən  ə w ə l  şiəlİKİə  bağlı 
verdİKİəri  fitfa la rm   gerçəK İəşdirilm əsi  üçün  m üvafiq  ş ə ra it  y aran ır- 
d ı.2
D öyüşlər  zam anı  in san   tə lə fa tı və  əsir düşənlərlə  yanaşı,  Səfəvi 
dövlətinin  ay rı-ay rı bölgələrində  o cüm lədən,  Gəncə  -   Q arabağ əyalə- 
tin d ə  şiə  əhalinin  qonşu  Ş irvan  və  Təbriz  əyalətlərinə  KÖçləri baş  ve- 
rird i.  Şiə tə riq ə tin d ə n  olan b u  KÖçKÜnlər qonşu əyalətlərə köç etməKİə 
həm  öz  təriq ətin d ə  qalm a  fü rsə ti  ta p ır,  həm  də  tə riq ə tin i  dəyişm ədi-
1 
Gəncə -  Qarabağ  əyalətinin müfəssəl dəftəri.  ö n  söz,  tərcüm ə və şərhlə- 
rin  m üəllifi  Hüsaməddin  Məmmədov  (Qaramanlı). 
BaKi, 
2000,  s.  11-12.
2 
Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  müfəssəl  dəftəri,  s.  14.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEM İYASI
TARlX tNSTİTUTU
8
yinə  görə  O sm anlı  m ü ftilə rin in   fitv a la rm m   o n lara  q a rşı  tətb iq   edil- 
m əsindən xilas o lu rd u lar.  Osm anlı idarəsində  qalan və  köçə bilm əyən 
əhali isə üzdə  tə riq ə tin i dəyişməKİə vəziyətdən çıxa b ilird i.  LaKİn Sə- 
fəv ilər  o sm anlıları  tu td u q la rı  ərazilərd ən   çıx ardıq d an   sonra  təriq ət- 
lə rin i  dəyişm iş  in sa n la r  təKrar  əwəİKİ  təriq ə tlə rin ə   dönsələr  də, 
səfəvilərin və o sm an lıların  yenə də s ə r t m ü n asib ətləri ilə üzləşirdilər. 
Səfəvilər  həm in  şəxslərə  m ənəvi  zərbə  olan  «dönÜK»  dam ğası  v u ru r, 
o sm anlılar  isə  cərim ə  tə tb iq   edərəK  qeyri-m üsəlm anlardan  ald ıq ları 
baş  verg isi  olan  «bədəli-cizyə»  v erg isin i  ö d ətd irird ilər.
Səfəvi  -   O sm anlı  m üharibəsi  zam anı  bölgədə  yaşayan  müsəl- 
m an  şiə  əhali doğm a to rp a ğ ın ı 
tərK 
e td iy i  üçün  icm al  d əftərin d ə bəzi 
Kəndlərdə  in sa n la rm   yaşam adığı,  Kəndlərin  boş  olduğu  g ö stərilir. 
XVI  əsrdə bölgədə baş verən  hərbi-  siyasi  proseslər  nəticəsində  əhali- 
n in  m iqrasiyası,  onun yerləşm əsi və etnİK  struKturunda m üəyyən də- 
yişİKİİKİər  baş  v erd i.  LaKİn  O sm anlı  -   Səfəvi  q a rşıd u rm a sı  zam anı 
baş verm iş  əh alin in   m əcburi m iqrasiyaçının n əticələri d ah a tə sirli ol- 
m u ş d u r.1 XVI ə srin  so n ların d a O sm anlı ta rix ç isi İb rah im  R əhim izadə 
y azırd ı  Kİ,  A zərbaycanı  ələ  KeçirməK  üçün  o sm an lılara 
KÖməyə 
gələn 
K rım  xanı Qazi G əray qoşunu ilə Gəncə -  Q arabağ əyalətinə soxularaq 
Gəncə ilə  Bərdə  arasmdaKi ərazidə ta la n la  m əşğul olm uş,  g eri dönən- 
də isə 30 m inə qədər əsir a p arm ışd ır.2  Təbrizli AraKel də,  K rım  ta ta r- 
la rın m   Gəncə,  Bərdə,  Çalaberd,  X açm   və  D izağı  ta la n   etdİKİərini 
qeyd  e d ir.3  İ.R əhim izadə  özünün  «Gənciney-i  fə th -i  Gəncə»  adlı  əsə- 
rin d ə y azır 
K İ, 
1588-ci ildə Gəncə -  Q arabağ bəylərbəyi Ziyadoğlu Mə- 
həm m əd  xan  O sm anlı  o rd u su n u n   Gəncə  şəhərinə  yaxm laşm asm dan 
beş-on gü n  ə w ə l tabeliyində olan 40-50 m in evdən a rtıq  u lu su n u ,  mal
-  müİKÜnü to p lay araq  əyalətdən ç ıx ard ı və A raz çaym ı KeçərəK Qara- 
d ağda  y erləşd ird i.4  İ.R əhim izadə  sözünə  davam  
edərəK 
y azır 
kİ, 
bu 
zam an Qəncə  -  Q arabağ əyalətinin qeyri-m üsəlm an olan məlİKİəri gə- 
lib  osm anlılara ita ə tin i b ild ird ilə r  və  b u n u n   m üqabilində  öz  vəzifələ- 
rin d ə  qalm aqla  yanaşı,  həm  də  yeni  to rp a q la r  d a  a ld ıla r.5
Q arabağ  bəylərbəyiliyinin  əhalisinin  əsas  hissəsini  qədim  yerli 
tayfalar -   A zərbaycan türKİəri təşKİl  edirdi.  Bu dövrdə  xalqm vahid 
bir  etnos  Kİmi  formalaşması  çoxdan  başa  çatdığmdan  əvvəllər  etnİK 
mənsubiyyəti  müəyyənləşdirməKdə  mühim  rol  oynayan  tayfa  adları 
tədricən  sıradan  çıxır,  bunun  əvəzində  daha  çox  «müsəlman»  və  ya- 
xud  «türK»  terminləri işlədilirdi.  B u nunla belə  haqqmda bəhs  etdiyi- 
miz  «İcm al  d əftəri» n d ə  Q aram anlı,  Q acar,  H acılı,  İyirm id ö rd lü , 
OtuzİKİli,  C avanşir,  K əsəm ən li,  G öycəli  və  Ş əm səd d in li
 
Kİmi  qədim
BAŞBAKANLIQ  OSMANLI  ARXtVt
&afu  tdhrir  QDgftgri  -  6 9 9
1 
Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  müfəssəl  dəftəri,  s.  14.
2 
Rəhimizadə.l.  «Zəfərnameyi-sultan M urad salis».  -  Istanbul Universite- 
ti  Kitabxanası,  JMs  2372,  vərəq  41b-44a;  Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin 
müfəssəl  dəftəri,  s.  15.
3 
ApaKen flaBpHxceıiH. KHHra HCTopHH.  M.,  1973,  s.  466.
4 
Hərimi  R.I.  «Gəncineyi-fəthı-Gəncə».  / /   Hərimi  R.I.  Osmanlı  qoşunla- 
rının  Azərbaycana yürüşləri  (XVI  əsrin  sonu).  Bam,  2007,  s.  196.
5 
Yenə  orada,  s.  199.
AZƏRBAYCAN M İLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
TARİX İN STlTUTU
9

BAŞBAKANLIQ  OSMANLI  ARXİVt
£afu  tghrir  İ)sfigri  -  6 9 9
A zərbaycan tü r n  ta y fa la rım n  adm a tez-tez r a s t gəlməK mümKÜndür.
« lc m a l d ə ftə ri 
»m n
 Q arabağm  əhalisi və onun etnİK tərKİbi haq- 
qm da  verd iy i  m əlu m atlar  m ühüm   əhəm iyyət  Kəsb  edir.
D əftərd ə osm anlı işğ alı zam anı (1588-1606) Q arabağı tərK etmə- 
yərəK  o sm an h larm   haKİm iyyəti  a ltm d a   qalan  Q acar
 
ta y fa sm a   məx- 
sus  8  oym ağm   adı  çəKİlir:
1.  Q araca-Sevgülən 
-
 Bərdə nahiyəsində,  2.  Q a y ta q  
-
 B ərdənin 
S ir nahiyəsində və X açın sancağm ın Ç alaberd nahiyəsində,  3.  Qolsuz- 
lu 
-
  B ərdənin  S ir nahiyəsində,  4.  A ğ ca q o y u n lu
 
-  X açm ın  Çalaberd 
nahiyəsində,  5.  G ən gəldili 
-
  həm in  ərazidə,  6.  Ə ylən li 
—
  yenə  həm in 
yerdə,  Bərdə  və  Gəncə  ə tra fın d a ,  7.  Ş a m   B a y a tı 
-
  X açım n  Çalaberd 
nahiyəsində,  8.  Y ıva-Q acar 
-
  Q araağacda  və  Gəncə  sancağında  yaşa- 
y ırd ı.1
D əftərdə  Q arabağm   Q aram anlı
 
ta y fa sın a   m əxsus  üç  oym ağm  
adı çəKİlir:  ŞəmKİr A ra n ı nahiyəsində və Gəncə v ilay ətin in  A xıstabad 
sancağm da  «qədim dən  Q aram an lı  və  K əsəm ən li  ca m a a tı  y a şa y ır- 
dı».
 
A x ıstab ad   A ra n ı  nah iy əsin in   Y alnızağac  Kəndində  qaram an lı 
c a m a a tı,
 
X anlıq  Kəndində  isə  Q aram an lı  ta y fa sm ın   R ü stəm b əyli 
ca m a a tı
 
y aşayırdı.  HəKəri  sancağm da  və  D izaqda  SorluK  ta y fa sı, 
H acı-VacardiKİ  və  H a cı-T ırn a g erd   ca m a a tı
 
y aşayırdı.  Gəncənin 
şim al-qərbində,  Tovuz  və  ŞəmKİr  A ra n ı  nahiyələrində  şəm səddinli- 
lər,
 
həm in  nahiyənin  X m am   a rx ı  Kəndində  isə  həm in  ta y fa n m   Qa- 
p a n lı  ca m a a tı
 
y aşay ırd ı.2
«Icm al  d əftəri» n d ə
 
Gəncə  v ilay ətin in   Q araağac  bölgəsində  ya- 
şayan  H acılı  ta y fa sın a   m əxsus  31  oym ağın  adı  öz  əKSİni  tap m ışd ır: 
1. 
Ə lişarlı, 
2. 
B u k o v u U u ,  
3. 
Canılı, 
4. 
Ç ıraclı, 
5. 
D avılı, 
6. 
D avudlu, 
7. 
D əm irçilər, 
8. 
Ton-Əli, 
9. 
Əm ir A ly a n lı, 
10. 
Ə m ir H əsən li, 
11. 
Qa- 
z ili, 
12. 
H in d im a llı, 
13. 
X əlifəli, 
14. 
İsa b əyli, 
15. 
İsm ail-Q azılı, 
16. 
Qadim İsm a illi, 
17. 
K a ğ a n  Ə rli, 
18. 
Q ara S ofılu , 
19. 
K ərəm əd d in li, 
20. 
Q oruqçulu, 
21. 
Q oyunlu  M ah m u d, 
22. 
Qul M a h m u d lu , 
23. 
K ü- 
rələr, 
24. 
M irx a n ili, 
25. 
S a rsa rlı, 
26. 
S a za ğ a n lı, 
27. 
Səm əli, 
28. 
Sə- 
m əli-yi  A r tu c , 
29. 
S ö k ə I İ ,  
30. 
(O x u n m u r), 
31. 
T örəli.3
«İcm al  d əftəri» n ə
 
görə  Gəncə  v ilay ətin in   A ra sb a r,  Q araağac, 
Bərdə  və  Ş ü tu r  nahiyələrində  «OtuzİKİli»
 
ta y fa sı yaşay ırd ı:  1.  A tlu - 
calı 
-
  Bərdədə,  2.  P a d a r 
-
  A rasb ard a,  K eştasf  nahiyəsində,  3.  B ay 
Ə hm ədli 
-
 Q araağacda və X açın nahiyəsində,  4.  B u ğ d a yü zü  
-
 Qara- 
ağacda,  5.  C ancanlı
 
- A rasb ard a,  6.  C avan şir 
-
 A rasb ard a,  7.  Dögər-
1 
Bax:  «Gəncə -  Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri»,  s.  13,  28,  75,  137,  179; 
Kırzıoğlu  F.  1593-cü  il  Osmanlı  vilayət  tə h rir  dəftərində  anılan 
Gəncə-Qarabağ..,  s.  206-207.
2  Gəncə -  Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri,  s.  11,  22,  34,  112; Kırzıoğlu F. 
1593-cü  il  Osmanlı  vilayət  tə h rir  dəftərində  anılan  G əncə-Qarabağ..,  s. 
206-208.
3 
Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  icmal  dəftəri,  s.  115,  173;  Kırzıoğlu  F. 
1593-cü il  Osmanlı vilayət  tə h rir dəftərində anılan Gəncə  -  Qarabağ..,  s. 
208-209; Nəcəfli T.  Qarabağ XVI əsrdə.  Qarabağ dünən, bu gün və sabah. 
VII. 
BaKi, 
2008,  s.245-246.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
TARtXtNSTtnJTU
BAŞBAKANLIQ  OSMANLI  ARXtVİ
S^afu  tdhrir  İ)gftgri
 
-  
6 9 9
li 
-
  A rasb ard a,  8.  H əsirli
 
-  ərazi  göstərilm əyib,  9.  H ü seyin li 
-  
A rasb ard a,  10.  K əpənəK çi 
-
  Y evlaxda,  11.  K ırq a llı 
-
  Ağcabədidə,
12.  Əsni
 
-   K u m a n lı 
-
  ərazi  göstərilm əyib,  13.Y en i 
- 
K u m a n lı 
-  
ərazi  göstərilm əyib,  14.  Lalə
 
-   BükİU
 
-   Gəncədə,  15.  M aqsu dlu  
-  
X açm   sancağm m   Çalaberd  nahiyəsində,  16.  M aq su d lu -B əzirg a n lı 
-  
N əh ri  HaKda  (Torpaq  -   A rx),  17.  M aqsu dlu-H əm idli 
-
  Q araağacda,
18.  M əh əm m ədşah lı 
-
  Ş ü tu r  nahiyəsində  Həm zəli  yaxınlığm da,
19.  M o lla  Ə bdülcəlilli 
-
  Gəncə A ran ı  nahiyəsində,  20.  M o lla   Əbdül- 
m əcidli
 
-   X açm da,  21.  M ü qəddəm li 
-
  A rasb ard a,  22.  S a rıh a cılı  - 
ərazi  göstərilm əyib,  23.  SilKəli 
-
  A rasb ard a  ,  24.  Ş irva n şa lı 
-
  Bər- 
dədə,  A rasb ard a,  25.  Üç  O ğlan 
-
  ərazi  göstərilm əyib,  26.  Y a y 
-  
Okçu 
-
  B ərdədə,  27.  V eysəlli
 
-   Çalaberddə  y a şa y ırd ı.1  F .K ırzıoğlu 
bu  tay fay a  m əxsus  yerdə  qalan  beş  oym ağm   adm ı  qeyd  etm əsə  də, 
F.S üm er  Ə hm ədli,  G öyçəli,  Q araqoyun lu   və  O zan
 
oym aqlarınm   da 
OtuzİKİliIərdən  olduğunu  g ö stərir.
Q arabağ düzündə, B ərdədən cənubda yerləşən becərilən torpaq- 
la r  «OtuzİKİli»lərin   adı  ilə  bağlı  olm uşdu.  XVI  əsrdə  bu  ərazi  x ırd a  
A zərbaycan  ta y fa la rm ın   y aratm ış  olduğu  b irliy in   irs i  müİKÜ  olmuş- 
du.  Bu  birliyə  daxil  olan  C avanşir  oym ağı  bu  ta y fa la rm   irs i  başçısı 
Kİmi  tan ın m ışd ı.  tsg ən d ər  bəy  M ünşinin  1628-ci  il  qızılbaş  əm irləri- 
n in   siy ah ısm d a  «C avanşir,  OtuzİKİli  ta y fa sın ın   və  Q arabağ  əm irlə- 
rin in   başçısı  O ta r  S u lta n »
 
qeyd  ed ilm işd ir.3
Q arabağm   « İyirm id ö rd lü »
 
ta y fa sı  da A zərbaycan  türK   tayfala- 
rm ın   süni b irliy i  Kimi  yaranm ışdı.  Bəhs  olunan  O sm anlı  icmal  dəftə- 
rin d ə  bu  tay fa y a   m əxsus  24  oym ağm   adı  çəKİlir:  1.  Ə lişarlı 
-
  Bərdə 
v ilay əti S ir bölgəsində,  2.  A lp a u t 
-
 Gəncə v ilay ətin in  Y evlağ nahiyə- 
sində,  ayrıca B ərdənin Sir nahiyəsində,  3. B əxşeyışli 
-
 Ş ü tu r  nahiyə- 
sində,  4.  B ə x tiy a rlı 
-
  Q araağacda,  5.  D ərəbəyli 
-
  Yevlağ  nahiyə- 
sində, Q araağacda,  6.  Gədə Ə hm ədli 
-
 Yevlağ nahiyəsində,  7. 
G ö k ç ə U
-  
Y evlağda,  8. M o lla  Ə lili 
-
 Yevlağ  və Bərdədə,  9.  P ir M ah m u dlu  
-  
Incəru d  nahiyəsində,  10. S a rıh a cılı 
-
 Çalaberd  nahiyəsində,  11.  Sey- 
d i 
-  
Z ən g 
-
 Y evlağda,  12.  Tobulu 
-
 S ir nahiyəsində,  13. 
T o k u c i I u  
-  
Y evlağ  nahiyəsində  və  B ərdədə,  14.  T ərəli 
-
  B ərdədə,  15.  Y ollu 
-  
Q araağacda,  16.  V a rva ra
 
-   ərazi  göstərilm əyib,  17.  Y asavu llu  
-
  tn- 
cərud nahiyəsində,  18.  Zənd 
-
 Yevlağ  nahiyəsində.4 TürKİyə tarix çisi
1 
Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  icmal  dəftəri,  s.  116,  117;  Kırzıoğlu 
F. 
1593-cü il  Osmanlı vilayət  təhrir dəftərində amlan  Gəncə  -   Qarabağ..,  s. 
211-212;  Nəcəfli 
T. 
Qarabağ 
XVI  əsrdə,  s.  246.
2 
Sümer 
F.  Safavi 
devletinın  Kuruluşu  ve  gelişmesinde 
Anadolu 
türK- 
lerinin  rolu. 
Annara,  1976, 
s. 
198.
3 
rieTpyuıeBCKHH 
H.n.  rocyaapcTBO A3ep6ana»caHa b XVI-XVII bb. //C6. CTaTeö no 
HCTopHH  A3ep6aHflacaHa,  Bbin. 
I, 
Eaıcy,  1949,  c.136;  34)eHflHeB  O.A.  Kapaöax  b 
cocTaBe  rocyaapcTB  KapaKOİıyHJiy,  AKKOİıyHJiy  h  Ce^eBHflOB 
(XV-XVII  bb.). 
//Kapa6ax. OnepKHCTopmı h KyjibTyptı. E., 2004,  s.  67; N əcəfli 
T.  Qarabağ XVI 
əsrdə,  s.  246.
4 
Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  icmal  dəftəri,  s.  8,  9,  44,  75,  85,  87,  116, 
122;  Kırzıoğlu 
F.  1593-cü  il  Osmanlı  vilayət  təhrir  dəftərində  anılan 
Gəncə  -   Qarabağ..,  s .213-214.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
TARLX tNSTİTUTU
11

BAŞBAKANLIQ  OSMANLI  ARXlVl
frafu  tdhrir  Qgftgri
 
-  
6 9 9
F .K ırzıo ğ lu   öz  əsərində  « İy irm id ö rd lü » lərin   18  oym ağm m   adını 
qeyd e tm iş d ir.1 H.M əm m ədov isə icm al d ə ftərin d ə bu ta y fa y a  aid  olan 
d ah a 6 oym ağın 
-  
D ördlər, D ürhəsənli, Ə rəbli,  G öyçəliyi -   V arvara, 
X əlləca n   və  D ədəxəlillin in
 
adını  qeyd  e d ir.2
« İyirm d ö rd lü »
 
ad lı in zib ati d airə T ə rtə r çayı boyunda yerləşir- 
di və mərKƏzi Bərdə şəh əri idi.  Ş ərəf x an B idlisinin v erd iy i m əlum ata 
görə,  bu  ta y fa   b irliy i  Şah  Təhm asib  dövründə  yaran m ışd ı  və  Əhməd 
bəy  P o rta l  oğlu  ty irm id ö rlü   ta y fa  b irliy in in   başçısı  tə y in   edilm işdi.3 
tsg ən d ər  bəy  M ünşinin  1628-ci  il  ə m irlər  siy ah ısın d an   bəlli  o lu r  Kİ, 
Şah  A bbasın  haK İm iyyətinin  so n ların d a  Ziyadoğlu  nəslindən  olan 
PeyKər x an  Q acar iy irm id ö rd lü lə rin
 
x an ı titu lu n u  qazanm ış və Bərdə 
haKİmi  olm uşdu.4  Şərəf  xan   B idlisi  isə  «Şərəfnam ə»  əsərində  KÜrd 
ta y fa la rın m   b ir  çoxunun  adını  qeyd  etdİKdən  sonra  y a zır  kİ,  «digər 
iy irm i  dörd  Kürd  ta y fa sı  Q arabağın  A ra n ın d a   y aşay ır  və  «iyirm i- 
dörd»  üm um i  adı  a ltın d a   ta n ın ırla r» .5  «Gəncə  -   Q arabağ  əyalətinin 
icm al  d əftəri» n d ə  İy irm id ö rd lü lə r
 
haqqm da  d ah a  dolğun  m əlum at 
olduğundan bu  fİKrin yanlış olduğunu söyləməK mümKÜndtir.  Qacar- 
la r,  Q aram an lılar,  Ş əm səd d in lilər,  H a c ılıla r  və 
O t u z İ K İ l i l ə r i n  
oy- 
m a q la rı
 
haqqında  d a  ə tra flı  m əlum at  v erilən   bu  m ənbədə  İyirm i- 
dö rd lü
 
ta y fa sın m   b ü tü n   24  oym ağı,  Bərdə,  S ir,  İn cəru d ,  Çalaberd, 
Ş ü tu r,  Q araağac,  Y evlağ  və  PətəKİİK  nahiyələrində  q ışlaq ların m   ol- 
m ası  barədə  m əlum at  v e rilir.  «İcm al  dəftəri»n də
 
iy rm id ö rd lü lərin  
heç  b ir  oym ağının  KÜrd  olduğu  qeyd  olunm ayıb.  O nların  Q arabağ  tə- 
rəKəm ələri  olduğu  x ü su si  olaraq v u rğ u lan m ışd ır.
Qeyd  etməK  la zım d ır  Kİ,  O sm anh  m ənbələrində,  xüsusən  də 
«icmal»  d əftərlərin d ə m üsəlm anlardan yalnız  KÜrdlərin etnİK m ənsu- 
b iy y ətləri  qeyd  o lu n u rd u .  «Gəncə  -   Q arabağ  əya lə tin in   icm al  dəf- 
tə r i» ndə  « iyirm id ö rd lü » lərlə  bağlı  v erilən   m əlum at  Ş ərəfx an   Bid- 
lisin in   fİK İrlərinin  yanlış  olduğunu  b ir  d aha  sü b u t  edir.
Ü m im iyyətlə,  XVI əsrin  sonuna Kİmi Gəncə -  Q arabağ əyalətin- 
də  KÜrdlərin  yaşam asını  dö v rü n   heç  b ir  m ənbəsi  təsd iq   e tm ir.  K ürd- 
lər  Q arabağ  bölgəsinə  XVI  əsrin   sonunda  -   O sm anlı  -   Səfəvi 
m üharib əsin in  gedişində yerləşdirilm işdi.  ÇünKİ,  O sm anlı o rd u su  Qa- 
rabağ  bəylərbəyliyini  ələ  Keçirən  zam an  y erli  türK  -   m üsəlm an  şiə 
əhali O sm anlı haK İm iyyətini qəbul etməyərəK yaşadığı ata-baba yurd- 
la rın ı  tərK  etm işdi.  S u ltan   III  M urad  isə  işğal  olunm uş  bölgələrdə 
özünə  sosial  dayaq  y a ra tm aq   m əqsədilə  DiyarbəKrdən  və  Dəclə  çayı
1 
Bax:  Kırzıoğlu  F.  Göstərilən  əsəri,  s.  213-214.
2 
Bax: Gəncə -  Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri, s.  8, 9,  14,  15,  44,  75, 87, 
116;  Kırzıoğlu  F.  1593-cü  il  Osmanlı  vilayət  təhrir  dəftərində  anılan 
Gəncə-Qarabağ..,  s.  213-214;  Gəncə  -   Qarabağ  əyalətinin  icmal  dəftəri, 
s.  20.
3
 
Bhajihch Illapaıj) 
xaH 
LLIaMcazmHH. IlIepe(j)-HaMe. IlepeBOfl, npeaHCJioBHe, npHMena- 
HHe,  npHJio5KeHHe E.H.BacHjıteBOH,  t . l ,   M,  1967,  s.  370;  N əcəfli  T.  Qarabağ 
XVI  əsrdə,  s.  247.
4  IleTpymeBCKHH H.Ü. 
T
ocyaapcTBO A3ep6aäfl»caHa b XVI-XVII bb., c. 135; 34>eHflHeB 
O.A. Kapaöax b cocTaBe..,  s.  68;  Nəcəfli  T.  Qarabağ  XVI  əsrdə,  s.  247.
5 
Bidlisi  Ş.  Göstərilən  əsəri,  s.  370.
AZƏRBAYCAN M lLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
TARtX tN S T tn JT U
12
BAŞBAKANLIQ  OSMANLI  ARXİVİ
&ajw  tghrir  İ)gftgri  -  6 9 9
sahillərindən  sünni 
KÜrdləri  KÖçməyə 
məcbur  olmuş  şiə  məzhəbli 
A zərb ay ca n  
türKİərinin  -   qızılbaşlarm  torpaqlarında  yerləşdirirdi.1
O sm a n lıla r  tə rə fin d ə n   tə r tib   e d ilən   1593-cü  il  “icm al  dəf- 
t ə r i ”n in   tə sd iq  e td iy i 
Kİmi 
G əncə-Q arabağ ə y a lə ti A zərb a y ca n  
türKİə- 
r in in ,  o n la ra   m ə x su s  ta y f a   və  o y m a q la rın   y u rd u   o lm u şd u r.  O tu ra q  
h ə y a t  tə r z i  ilə  y a n a şı,  y ay laq -q ışlaq   m a ld a rlığ ı  ilə  m əşğ u l  o lan   A zər- 
b ay can