AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr VI kitab

ŞÜKÜRÜN HİKMƏTİ
Xızır peyğəmbərimiş. Qırx oğlu varımış. Kişi gedir namaza duranda, canım qurban olsun, qırxı da daş olur, oğlunun ha. Gəlir, arvada demir. Arvad deer, uşax niyə gəlmədi? Uşax niyə gəlmir? Deer, gəlijax. Canım qurban olsun, gediv Allah-taaladan sorağ eliyif. Deyif ki, çubuxnan vurajaxsan, hamı qalxajax əyağa. Ama arvad “uuş” deməsin. Gedir otuz dokquzuna vırır, qalxır əyağa. Qırxıncıya vıranda arvad deyir “uuş”, qurşaxdan aşağı daş olur, qurşaxdan yuxarı insan olur. Qurban olum, Allahın məslahatıdı, bizim ağzımıza baxmır ki, Allah. Deer ki, niyə daş hamsı qayıtdı insan oldu? Deer, onun bircə şükürünə. Allah onu bərkə çəkif, eləcə şükür deer. Neyniyax, şükürdən yaxşı şey yoxdu.


ARDIC AĞACI NİYƏ HƏMİŞƏ GÖYDÜR?
İmamnarı yezitdər qırıf, bircə imam qalıf. Mehdiyi Sahib Zaman deyir, o da qaçıv ardıjın dalında qalıf. Hamsını qırıf. Tanıyırsın da ardıj ağajını. Bax onun dalında. Oonçun deyir, ardıc, səni görüm göy qal. Göy qalırmı həmişə? İmammızın biri, Mehdi Sahib Zaman onun dalında qalıf sağ. Sora deyillər qayv olufdu.
PEYĞƏMBƏRLƏR, DİNİ ŞƏXSİYYƏTLƏR,

PİRLƏR VƏ OCAQLAR HAQQINDA
SÜLEYMAN PEYĞƏMBƏR
I mətn

Süleyman peyğəmbər də ki yer üzünün şahı olur. Həə, Davut peyğəmbərin oğlu oluf. O, elə bir padşah olur ku, onun qırx qardaşı olur. Davut peyğəmbər qavaxda namaz qılır, qardaşdar da geridə – peyğəmbərin arxasında namaz qılırmış. Peyğəmbər bir öyünür, deyir ki, qırx oğlum var, hərəsi də bir ölkədə padşah, ta mənnən xoşbaxd adam kim olar? Hamsının əli qalıf möhürdə, hamısı ölüf. Hamsı canın tafşırıf. Arvadı çağırır. Arvat gəlir. Deyir ki, oğlannarımız qırılıf. Deyir, a kişi, yoxsa peşman olursan? Allah verdi, Allah da aldı. Buna peşman olma. Kişi ürəhlənir, oğlannarının namazına özü durur, kəfin-dəfin eliyir, göndərir hak evinə. Allahdan səda gəlir ki, sana elə bir evlat verəjəm, yer üzünün patşahı olsun. Gündoğannan günbatanın arasını zəfd eləsin. Onda Süleyman peyğəmbər yaranıf. Gündoğannan günbatanın arasını zəbt eliyif, o da gedif. Suleyman peyğəmbərin nişanası – üzüyü qalıf. İndi o üzüh ta hansı patşahdadı, hansı arxifdədi, bilmirəm.

II mətn

Bu heyvandı, insandı, innidi, cinnidi – hamısı Süleyman peyqumbərin öhdəsindədi. Buna arvat deyif ki, dənizin içində quş sümüyünnən bir əv tikəsən. Çağırıf, quşdarın hamısı gəlif. Heç kəs buna heş nə dəyə bilmiyif. Bu bayquş gəlmiyif. Bəyquş gəlmiyəndə hökm eliyif ki, gəl də. Gəlif. Deyir, ya peyqumbər, nədi? Gəldim. Deyif, sən dayan, mən danışım. Deyif ki, danış, görüm niyə gec gəldın? Deyif, gec gəldim ki, dənizin içində birinci, əv tikilməz, o da quş sümüyünnən. İkinci, arvat sözünə baxan da arvatdı. Deyif, sana mən nə ad verim? Sana quşdarın bəyliyin verirəm. Sən danışdığın sözün hamısı, dimdiyinnən çıxan cikgilti insannara ayan olsun. İndi bu da belə.

Amma qurbağa bunun görüşünə gedəndə ağzına bir yarpax alıf ki, mən çılpağam. Süleyman peyğəmbər deyif, ya qurbağa, sən heyvansan, sən niyə onu aldın ağzına? Deyif, utandığımnan. Mən çılpağam. Gəldim sənin zoxrana⁵, ya peyğəmbər. Deyif, suyu sana kəbineşdəh⁶ verirəm, su hak-hesavı sənın. Sənnən axan suyu mənim Məhəmməd ümmətim içsin.

Amma qarışqa peyqumbərin ağzını əyif. Deyif ki, yol qırağını sana verirəm ki, həmməşə ayaxlan.

III mətn

Peyğəmbər səfərə çıxmışdı. Bir dağın peymanıynan gedirdi. Baxdı ki, bir qarışqa çox cəld işdiyir. Bir dağın döşündə işdiyir qarışqa. Salam verdi qarışqıya. Dedi, qarışqa, neyniyirsən? Dedi, dağın o üzündə dosdum var, dağı deşirəm ki, gediv o üzündə dosdumu görəm. Süleyman qarışqadan ayrıldı getdi, dağları gəzdi elədi, qayıtdı. Dönəndə öz evlərinə, kəndə düşəndə yenə o qarışqanın dağı deşdiyi məkana çatdı. Gördü kü, bir barmax qədər deşə bilif. Salam verdi. Dedi, ay qarışqa, mən qırx gündə bu dağları gəzdim, ancax sənin qırx gündə qazdığın bu dırnağım boyda oldu, sən daşı deşə bilmiyəjən, o üzə çıxa bilmiyəjən, dosdunu görə bilmiyəjən, öləjəhsən. Onda qarışqa söylədi ki, peyğəmbər, agah ol, bil, mən ölsəm, mənim dosdum eşidəjəh ki, mən dost yolunda ölmüşəm, dünyamı dəyişmişəm.

IV mətn

İlk dəfə Allah cini yaradıfdı. Oların da cənnətə gedəni var, cəhənnəmə gedəni var, yəni Allahı qəbul eliyəni də var, eləmiyəni də var. O vaxdı cinnər Süleyman peyqəmbərə tabeymiş, Süleyman peyqəmbər onnarı idarə eliyirmiş. Olar bütün quşdarın, heyvannarın dilin bilir, danışırmış.

Deyir, bir gün Süleyman peyqəmbərin özü Allaha dua eliyir, yalvarır ki, İlahi, məni bağışda, məni bağışda. Allah onu qəbul eləmir. Amma yolnan gedən zaman görür kü, bir qarışqa Allaha yalvarır, dua eliyir, Süleyman peyqəmbər orda “amin” deyir. Baxıf görür kü, bu qarışqanın yalvarışdarı Allah tərəfinnən qəbul olundu. Süleyman peyqəmbər Allaha üz tutdu, dedi ki, ya Rəbbim, nə üçün bəs mənim duamı, mən peyqəmbər ola-ola qəbul eləmədin, amma qarışqanınkı qəbul olundu? Dedi, ona görə ki, Süleyman peyğəmbər, sən, dua eliyəndə sənin yanında bir kimsənən olmadı ki, “amin” sözün desin, amma qarışqa alxış elədi, sən “amin” dedin. Ona görə də hər hansı bir şəxs dua eliyəndə gərəy onun böyründə olannarın hamsı “amin” desin.

Rəhmətə gedən bir şəxsə “amin” deyif, “Allah rəhmət eləsin” deyəndə, Allah onun günahını bağışdıyır. Peyqəmbərin hədisdərində, Qurani-Kərimdə yəni bu var, yazılıfdı. Süleyman peyqəmbər çox güjdü peyqəmbər oluf. Qurani-Kərimdə yüz iyirmi dörd min peyqəmbərdən iyirmi beşinin adı yazılıf. Hansı ki o peyqəmbərrərə kitaf gəlif, səyfə gəlif, vərəx gəlif. Oların da ən hörmətdisi bizimkidi, Məhəmmət peyqəmbərdi. Bütün peyqəmbərrərin hamsı dünyasını dəyişməmişdən qabax Allaha üz tutup yalvarıflar ki, İlahi, məni Məhəmmədin dininnən elə, məni müsəlman elə, peyqəmbərin tərəfinnən elə. Biz Allahın, biz xoşbəxt millətih ki, müsəlmanıx. Peyqəmbərin dinin qəbul eləmişih.

XIDIR PEYĞƏMBƏR
I mətn

Biz Dədeydi⁷ deyirdih. Orda alaçıxlarımız varıdı. Gördüy aralıdan bir kişi əl eliyir, ay bajı, ay bajı. Anam dedi, nədi? Dedi, itdən qorxuram, bəri dur. Nənəm getdi. Nənəmə dedi, bajı, birdən qatığın olar? Nənəm dedi, gedəh çörəh verim, ye. Dedi, yox, qatığ içirəm. Bir cam qatıx gətdi, onun hamsın işdi. O kişiyə dedi ki, (nəhlət şeytana, o kişinin adı nədi?) həə, Abdullaya dedi, qardaş, mənim iki düyəm itif, onu axdarıram. O da, heş demə, qurvan olduğummuş. Deyir ki, qardaş, papiros pulun varsa, maa pul ver. O da çıxartdı civinnən bir onnux çırptı əlinə, dedi, Vallah, elə budu. Nəysə. Dedi, Allah payını çox eləsin.

Həə, ordan gedif bizim yeylax deyillər, yeylaxda adamnarımız varıydı, keçirmişimiş orda dayna, heyvan saxlıyırdılar. Cəfərə deyif, Cəfər, məəm başımı qırx. Qırxıf. Arvadına deyif, bajı, bunu sən Allah, elə yerə töh, ayağ altında olmasın. Deyəndə, Əziz varmış, Əziz deyifmiş, ə, o kimdi, onun pasportun-zadın yoxla, gör kimdir. Deyəndə, o qurvan olduğum da deyif gör kimin pasportun yoxluyullar ey. O da heş demə Xıdır İlyas ımış. Həvəzə Çələbi varıdı. Hajı Qaramanın nəvəsiymiş. O deyir ki, o Xıdırımış.
II mətn

Xızır peyqəmbərə hamı diri peyqəmbər deyir. Deyillər ki, o ölmüyüb, sağdı. Beşbarmağ ojağı onun ziyarətgahıdı. Deyillər, üş qardaşımışlar. Bir də baxıbdı ki, namaz vaxdıdı. Qardaşın göndərifdi ki, get su tap gətir, dəsdəmaz alım. Qardaş gedifdi suya, gəlif çıxmıyıfdı. Nə qədər gözdüyüf, gəlmiyif, dalınca o birin göndərif. O da gedif gəlmiyif. O birisin göndərif, o da gəlmiyif. Baxıfdı ki, namazın vaxdı çatıfdı. Qardaşdar gəlif çıxmadı ki, bu, dəsdəmaz ala. Onda hirsdənif qılıncı vuruf ora. Qılınc qayanı çapıb, o qılıncın iziynən su gəlifdi. O dəsdəmazın alıf, namazın qılıf. Deyif, sizi daşa dönün, harda qaldınız? Namazın vaxdı çatırdı. İndi orda duruf baxanda elə bilirsən ki, üş dənə daşdı adam formasında.

III mətn

Allaha and olsun, öz atamın başına gələn işdi. Dəyəjəm. Həə, bu aranda taxılı biçirmişdər arançılar, dağdakılar dağdeymış. Atam taxılı biçir, tayıya vururmuşdar, gedirmişdər yaylağa. Gedir görür camahat çıxıf gedif Naxçıvana, duza. Öküznən gedirmişdər, atınan, nə bilim hərə bir zadnan. Biz də Salvartı dağlarına gedərdih qabax. Naxçıvanda duza gedirmişdər ordan. Gedir görür, hamı çəkilif, camahat gedif. Deyir, Əyri yoxuş deyirih, dağın ətəyinnən, deyir, gedirəm, atımı, bir də öküzümü aparıram, duza gedirəm. Atam deyir, gördüm kü, Həsən addı bir kişi var, adına Keçəl Həsən deyillər, özü də heey, uzaxdandı, qayıdıf maa deyir, ay yazıx, camahat gedif, sən hara gedirsən təhcə? Gedəssən yolda sənin atın yatajax, nətəər yüklüyəssən. Bir boz atdı gələjəh, sana köməy eliyəjəh, atını yüklüyəjəh. Deyir, hələ buna da mənim ajığım tutdu ku, xeyir söyləməz oğlu, xeyir söyləməz, atın yatajax, belə olajax, maa nə deyir. Deyir, getdim, camahat gəldi yolda qabağıma, mən getdim Naxçıvana. Üş günə, dört günə gedirmişdər, gəlirmişdər. Orda hamballar-zad, fəhlələr var, atımı yühlədilər, gəlirəm. Bəyağana⁸ düzdü e, bizim Haramının düzü kimi düzdü, susuz, çoğannıx düzdü, yavşannıx. Deyir, gəldi at burda yatdı. Deyir, dedim, əyə, bu nə bilirdi, maa üş gün bunnan qabax dedi, gələssən filan yerdə sənin atın yatajax. Bir boz atdı gələjəh, sana yüklüyəjəh atın-zadın, köməy eliyəjəh. Deyir, elə oturuf fikirrəşirdim, deyir, o vədə gördüm tıkqıltı gəldi, belə baxanda gördüm bir göy atdı böyürdən çıxdı: – “Hə, atın yatıfdı?” Dedim, ağa, başına dönüm, nə yaxşı gəldin çıxdın. Hə durum o atın yükün yüklüyəh. Deyir, köməy elədi, atın tayın birin götdüh qoydux, o birini də mən götdüm qoydum. İpi atdım, altdan atın ipin doğanağın belə çəkib bərkidincən, başımı qaldırdım gördüm atdı nə gəzir? Atdı yoxdu, gedif. O da deyilənə görə, qurban olduğum Xıdır peyğəmbərdi. Bax belə-belə işdər.

IV mətn
Xıdır peyqəmbər İlyasnan gedirmişlər. Gedillər, bir bulağın üsdündə oturanda buların da bişmiş balığı varmış. Bir bulağın üsdündə oturullar yeməyə. Balıx sırfadan sıçrıyır, düşür suyun içinə. Balıx dirilif üzür, gedir. İndi bu sudan bı içir. Bını bı Xızır peyqəmbər İlyas peyqəmbərə demir. Gedillər. Gedir deyir ki, axı yolda başıma belə bir hadisə gəldi. Deyirdi, nədi o? Deyir ki, bəs mən elə bil ki, balığı sırfıya qoyanda balıx sıçradı, bişmiş balıx düşdü suyun içinə, dirlidi. Deyir, gedəh o suyu tapax. Sən işmisən, mən də içəjəm. Gəlillər, deyillər ki, yox, da su bir yol görühdü. Onnan soora çıxıf gedillər.
İBRAHİM PEYĞƏMBƏR
İbrahimxəlil peyğəmbər oğlu İsmayılı qurban deyir Allahın yolunda. Bir oğlu varmış. Yo, Allaha qurban olum, deyir ki, dünyada nəyi çox isdiyirəmsə, onu qurban kəsəjəm mən. Gəlir oğlu İsmayıl olur. Nəysə. İndi qurvan kəsir. Dəvə aparır, nə bilim yüz dəvə, nə qədər qoyun qurvan kəsə. Allah-taaladan vəh gəlir ki, qabul olmur. Sən nəyi demisən? Axı demisən isdədiyimi kəsəjəm. Ən çox nəyi isdyirəm, onu kəsəjəm da. Oğlu İsmayıldı da isdədiyi. İsmayılı aparır, kəsməyə gedəndə yolda kor şeytan çıxır qabağına. Kişi gedirmiş, İsmayıl da arxasıncan xurma yiyə-yiyə gedirmiş. Şeytan deyir, ay İsmayıl, hara gedirsən? Atan aparır, sənin başını kəsəjəhdi. Xurma yeyirdi. Xurmanın dənəsini belə çırtma atır, gedir şeytanın gözünə dəyir, gözü tökülür. Elə onnan da adı qalıfdı kor şeytan, nəhlət sənə kor şeytan. Şeytanın gözünün biri tökülür. Aparır qurvan kəsəndə, deməy, oğul deyir, ata, əllərimi bağla, mən səni incitmiyim də. Əlimi tərpətmiyim. Həə. Əllərin bağlıyıf kəsəndə bıçağı çəkir, pıçağ kəsmir. Daş varmış, daşa belə hirsdənir, vurur, daşı bıçax kəsir. Ancax İsmayılın başın kəsmir. Belə olanda Allah tərəfinnən, deməh, bir qoç İsmayıla qurban gəlir. Həzrəti Cəbrayılın ayağında gəlir özü də qoç. Allaha and olsun. Bax-bax bu formu Həzrəti Cəbrayıl gəlir, qoş da onun ayağının altında. Bax bu formuda, deməy, elə bil maqnit yapışıb, bax belə gəlir (əllərini bir-birinin üstünə tutur – top.). İbrahimxəlil peyğəmbər oğlunu kəsdiyi yerdə deyir, qolunnan tutup belə çəvirif, (onun şiklini də mən görmüşəm), baxır görür kü, qoç qurban gəlifdi Allah tərəfinnən. Sən İsmayılı kəsmə. Onun boyun burax, deyir.
MUSA PEYĞƏMBƏR
I mətn

Cənabi Musaya deyillər ki, sən Allahı görməlisən. Sən Allahı görməsən, sana biyət eləmiyəjiyih, peyğəmbər demiyəjiyih. Həzrəti Musa peyğəmbərə o ərazidə olan camahat dedi. Həzrəti Musa peyğəmbər əlinə çəliyin aldı, getdi çıxdı Turi-Sina dağına. Üç rükət namaz qıldı, bir bulaxdan su işdi. Gördü kü, o bulağın suyu o qədər şirindi, bal kimidi, ona əsəl deyillər. Su işdi, əllərin yudu, iki rükət namazdan soora əllərini göyə qaldırdı dedi ki, ey Xudavəndi-aləm, sana agahdı, camahat mana deyir, sən Allahı görsən, səni peyğəmbər sayırıx, görməsən, peyğəmbər saymırıx. Allahdan səda gəldi ki, “get, səhər gəl”. Həzrəti Musa peyğəmbər çəliyin də götürdü gəldi, evdə qaldı. Səhəri peyğəmbər şüşəsini, çəliyini götürdü gəldi çıxdı Turi-Sina dağına. Deməli, Musa peyğəmbər gözdədi günortaya qədər, Allah gəlmədi. Biraz keşmiş gördü kü, Vallah, göy sirkələndi, yer-göy titrədi. Musa peyğəmbər o vəziyyətə düşdü kü, bədənini əsmə tutdu. O dağ sirkələndi, elə ələndi. Əllərin qaldırdı, dedi: “Ey Xudavəndi-aləm, öldüm, gəlmə”. Peyğəmbərrih nişanəsini də atdı, daşa vurdu, əsə-əsə gəldi çıxdı evlərinə. Camahata dedi ki, mənim başıma bu oyunu gətidiiz. Mənə biyət elədiiz, eləmədiiz, bu, mana lazım deyil. Allah gələndə Turi-Sina elə silkələndi ku, ərş qopdu, yer, göy titrədi, bu günə düşdü. İsdiirsiz maa biyət eliyin, isdəmirsiz eləmiyin. Deməli, haman günnən soora Sina dağına deellər ki, öz-özünə ələnir, öz-özünə sirkələnir. Məsələn, ələnir, fırranır, soora genə öz mövqeyinə gəlir. Bax Xudavəndi-aləmin görkü oydu.

II mətn

Bir gün Musa əleyhissalam yola çıxır, yanı bunun niyyəti Allahın elm verdiyi kəsnən görüşməyiydi. Deer, o Allah ki elm verif sənə, məni onnan təlimatdandır də. Deer, onda gərəh sən səbir edəsən, mən elədihlərim hərəkətə görə. Deer, İnşallah, mən səbirrilərdən olajam. Bir gün bir gəmiyə minillər, gəmi getməh isdiyəndə bu, gəmini deşir. Musa peyğəmbər soruşur, sən bu gəmini niyə deşdin, bu kasıflara ayidiydi. Camahat batır axı. Deer, mən saa dedim ki, mən elədiyim hərəkətdərdən sən səbirsiz olassan da, sorğu-sual eliyəssən. Deer, İnşallah sorğu-sual eləmərəm.

Biraz gedənnən sora bir uşax çıxır qarşılarına. Başdıyır bu uşağa şillə vurur, öldürür. Deer, sən neynədin? Bir pak cana qıydın. Uşağı öldürdün. Deer, mən dedim ki, sən məni elədihlərimə səbir eliyə bilmiyəssən, dözə bilməzsən. Deer, İnşallah, bu dəfə də dözməsəm, sən məni təlimatdandırmassan. Bir kəndə gəlillər. Bu kət çox kasıv olur. Burda heş kim olları qonağ etməh isdəmir. Nə çörəh verməy isdəmir, qonağ eləməh isdəmillər. Bir divar görüllər, uçuğ ev görüllər, bunu başdıyıllar remont eləməyə, düzəltməyə. Düzəldip qutarannan sonra Musa əleyhissalam deer ki, Allahın elm verdiyi şəxsə, axı biz bunu düzəldip qutarannan sonra çörəh ala bilərdih. Bunun müqabilində pul ala bilərdih. Deer, sən dözə bilmədin də tay, səbir eliyə bilmədin, uje sənnən mənim ayrılıx vaxdımdı. Sən səbir eliyə bilmədihlərin mən saa açıxlıyajam də. Deer, o, gəmini niyə deşdim? O gəmi bir neçə kasıba məxsusuydu. Şah varıydı, o gəmini ələ keçirməh isdiyirdi. Onu deşdim ki, şah onnan əl çəhsin. Yanı kasıvın əlinnən almasın. O uşağın atası-anası Allaha çox yaxın bəndədi. Yanı Allaha inanan bəndələrdəndir. O uşax bööyəndə ata-anasın küfrə dəvət eliyə bilər. Ona görə Allah onun canın mənim vasidəmnən aldı ki, ollara imannı, Allaha daha yaxın övlatdardan versin. O uçuğ evi biz remont elədih, onun müqabilində mən pul almadım. Çünki o evin divarın dibində yetimnərə çatası bir xəzinə vardı. O uşaxların da atası-anası Allaha çox yaxın bəndə oluflar. Ona görə də mən ollardan pul isdəmədim. Onun müqabilində Allahın mənə verdiyi elm bu idi ki, sən ona səbir eləmədin.
III mətn

Musa peyqəmbər Misir padşahı Fironun dövründə yaşıyıfdı. Bizim eramızdan əvvəl. Firon inanmıyıv Allaha. Musuynan həmişə mübarizə aparıfdı. Musa peyqəmbərə artığ Allahdan vəh gəlir ki, ya Musa, get Fironu dinə dəvət elə. Gəlir, əlində də bi çəlih oluf Musa peyqəmbərin. O, cənnətdən gəlif, hansı ki, Adəm peyqəmbər cənnətdən şeytanın fitvasıynan günah işdədənnən soora, bu dünyaya atılannan soora özüynən çəlih gətirmişdi. Cənnətdən gətirdiyi əşyalardan biri də çəliy olufdu. Keçə-keçə gəlif Şöyüb peyqəmbərə. Şöyüb peyqəmbərdən, axırda gəlif çıxıf Musa peyqəmbərə. Deyir, o, Fironun evinin, binasının yanına çatanda çəliyi yerə vuranda bina lərziyə gəlif. Firon deyif ki, nədi balam, zəlzələ baş verdi, nədi? Deyiflər, yox! Bəs Musa peyqəmbər gəlifdi, səni dinə dəvət eləməy isdiyir ki, Allahın birriyinə inan, din gətir. O da deyir, yox! Əsdafurullah, Allah mənəm. Mən də kimi isdəsəm, öldürə bilirəm, kimi isdəsəm, dirildə billəm. Öldürən adama əmr verirəm ki, bunu öldür, öldü getdi. Əmr verdiyim adamları azad eliyə bilərəm, o ölməz. Nəsə, Musa peyqəmbərnən buların arasında çox mübahisələr baş verir. Onda deyir ki (Musa peyqəmbər), sən də cadugərrərini çağır gəlsin, mən də. Hərəmiz öz işimizi işdədəh, kim qalip gəlsə, o biri təslim olsun.

Bəli, bir gün elan eliyir, Firon bütün adamnarın hammısın yığıf gətirir, o cadugərrəri. Cadugər bilirsən də. O, qeyri-qanuni əməllərnən məşğul olan. Özü də günahdı cadugərrih. Musa peyqəmbər də gəlir. Bütün ahali yığılıf, meydan dolufdu. Musa peyqəmbər dedi ki, Firon, sən hökmüdarsan, birinci sənin cadugərrərin başdasın. Soora mən də öz işimi həyata keçirərəm. Cadugərrər kəndiri atır yerə, kəndir əjdahıya dönür. Yəni bu, Qurani-Kərimdə var ha. Bu ayələr var. Elə-belə əfsanə dəyil. Bu kəndirrər əjdaha formasında oluf Musa peyqəmbərin üsdünə hücum çəkəndə, Musa peyqəmbər balaca bir az qorxan kimi eliyəndə Allahdan vəh gəlir ki, Ya Musa, heç narahat olma, mən sana çəlih kimi bir möcüzəli əşya vermişəm. Niyə narahat olursan? Çəliyi at yerə. Musa peyqəmbər çəliyi yerə atan kimi bu, əjdahıya dönür, həmən o cadugərrərin çatıdan olan əjdahasın hamısın məhv eliyir. O cadugərrərin çoxu Musa peyqəmbərə inam gətirir. Firon bunu görür. Firon bunu görən kimi deməli, Musa peyqəmbər öz adamnarın götürür, bu ölkədən çıxır. Allahın hökmüynən, vəhiynən Musa peyqəmbər ölkədən çıxır. Firon buların arxasıncan qoşun salır. Qoşun gəlir çıxır Nil çayına. Bir misal var e, deyəllər ki, Əli yolu, Əli yolu. Elə həmən Əli yolu deməy olar ki, yəni hələ o vaxdı Musanın dövründə də varmış. Vəh gəlir Musaya ki, qorxmaynan, çəliyi Nil çayına uzadınan. Nil çayına qoyanda Nil çayı dayanır, yol açılır. Qurani-Kərimdə var ha, bu. Çay, deməli, yığılır üsd-üsdə, yol açılır, Musa peyqəmbər adamlarıynan keçir durur o tayda. Firon arxadan qoşunnan gəlir görür kü, Nil çayı dayanıv, ortada yol var. Keçməlidi də burdan. Allahın hökmüynən Həzrəti Cəbrayıl, dört məleykə var, çoxdu məleykələr. Hər adamı hardasa bir neçə məleykə qoruyur. Bütün məleykələrin də içərsində dört müqəddəs məleykə var, dört qardaşdı olar, yəqin ki məlumatın var, Həzrəti Cəbrayıl, Həzrəti Əzrayıl, Həzrəti Mikayıl, Həzrəti İsrafil. Yanı buların hamısının özünün vəzifəsi var. Allah vəzifə paylıyıv olara. Həzrəti Cəbrayıl peyqəmbərrər arasında vəh gətirəndi, elçidi. Həə, Həzrəti Cəbrayıl gəldi dedi ki, atı Allahın hökmüynən min gəl, dur Fironun atının yanında, sonra özün vurdu Nil çayına, addadı o taya. Fironun da atı bu ata baxdı, girdi çaya qoşunnan birrihdə. Nil çayının ortasında Allahdan vəh gəldi, Nil hərəkət elə! Fironun qoşunnarı orda məhv olur. Musa xilas olur öz adamlarıynan. Musanın belə bir əhvalatı. Musa özü də pəltəy olur. Musa peyqəmbərə peyqəmbərrih veriləndə Allaha üz tutdu ku, ya Allah, mənim dilim pəltəhdi, sözü camahata çatdıra bilmirəm. Mana bir dənə natiq, bir köməhçi ver. Qardaşı Harunu ona köməhçi verir. O pəltəylih də nədən əmələ gəlifdi? Musa peyqəmbər dünyaya gələndə bunu çaya atıllar, çünki o vaxdı Fironun dövründə oğlan uşaxları olan kimi hamsını öldürürmüşdər, qırırmışdar. Firona demişdilər ki, elə bir oğlan dünyaya gələjəh ki, sənin hakimiyyətini əlinnən alajaxdı. O da oğlannarı öldürürmüş. Nə isə. Bunu atıllar çaya, sandığa qoyullar, gəlir çıxır Fironun baxçasına. Fironun baxçasına çıxanda elə Fironun arvadı bunu tutur. Baxır görür kü, gözəl-göyçəy bir uşaxdı. Deyir, elə bunu gizdin saxlıyajam. Nəsə, gizdin saxlıyır, elə bunun həyətində yekəlir. Firon bu uşağı görür. Bunu yoxlamağ üçün qızılı bir tərəfdə qoyur, odu da, közü də bir tərəfdə qoyur. Deyir, əgər bu kasıv balasıysa, gedəjəhdi qızıla sarı, yox şah balasıysa, oda sarı gedəjəh. Çünkü görüf də. Deyir, oda sarı getməy isdiyəndə Allahdan vəh gəlir Həzrəti Cəbrayıla ki, qoyma, imkan vermə, onu qaytar, əks istiqamətə qaytar. Deyir, gedir oddan götürəndə əli yanır, odu təpir ağzına, dili yanır. Onçun onnan o pəltəh qalır Musa peyqəmbər. Allahın yanında o da ən şəxsiyyətdi, şərafətdi peyqəmbərrərimizdəndi.
IV mətn

Musa peyqəmbərin yezidnən sözü çəpləşir. Onnan sora elə olur ki, dana gedir bı. Muna deyillər ki, sən bu kətdən getməsən, sənin başına çox işdər gələjəh. Gedir görür kü, bir quyunun başında üç qız uşağıdı. Quyudan suyu çəkillər, töküllər nava, qoyunnarı var, suvarıllar. Bu gedir bıların yanında deyir ki, ay bajı, sizin qardaşınız, çobanınız yoxdu, siz niyə qız uşağı qalmısız qoyunnarın yanında? Deyillər ki, yox, qardaşımız yoxdu, özümüz suvarırıx. İndi bu oğlanı götürüf gedillər evə. Bılar atasına deyir ki, ata, bu oğlan elə bizə yaxşı köməy elədi, qoyunumuzu suardı. Elə gəti mını saxlıyax, qoyunumuzu bu otarsın. Deyir, hə, nolar, otarsın. Həə. İndi gedillər. Bıların (bu qızdarın) atası deyir ki, get yükün dalında mənim çomağım var, ayrı orda ağaş var, onu gəti ver buna. Bu çomağı gətirillər. Deyir ki, ay bala, bu çomağı yox e, o biri çomağı gəti. Gedillər. Deyillər, ay ata, Vallah, mını qoyuruğ oənə. Qoyan kimi gətirəndə elə bil ki, o gəlir. Deyir ki, onda, a bala, bu, bına qismətdi. Gətirir, ağacı verir. Verəndə muna tapşırıllar ki, fılan yerə, meşəlihdi, onnan otduxdu, fılan yerə aparma heyvanı. Amma ayrı yerə apar. Bu deyir ki, görən nədən ötrü deyillər? Həmən bu ağacı da götürüp gedir həmən bu otdu yerdə heyvanı otarır. Heyvan otduyur, doyur, yatışır. Bu yuxuya gedir burda. Heş demə, bırda da əjdaha varmış. Munun qorxusunnan heş kim bura getmirmiş. Durur görür kü, bir yekə əjdaha, yanında ölü, həmən ağaş da qana bulanıf. Deyir ki, həə, elə onçun bılar bıra heyvanı qoymurmuşdar. Gəlir o əhvalatı nağıl eliyir kişiyə. Deyir ki, bala, o ağaş sana qısmatımış deyin, o ağaş səni qutarıf. Yoxsa o əjdaha səni yeyərmiş, qoyunnarı da yeyərmiş. Onnan sora burda biraz qalıf. Biraz qalannan sora indi munun balaca (o ikisini yox), balacanı deyillər ki, bunu verejiyih sana. Deyir, indi Allah-taaladan muna səda gəlir ki, ya Musa, sənin vaxdın çatıb. Qızı da götürüv, bulardan da icazə alır, gəlillər. Gəlillər, bir ağacın kölgəsində, bırda oturullar. Allah-taaladan sada gəlir ki, ya Musa, əlıı o ağacın kağuşuna uzat. Bu da əlin uzadır bura. Burda buna Allah-taala peyqəmbərrih verir. İndi gedillər. İndi bu Firovünnən deyillər ki, gərəh müharibə eliyəh. Gəlillər, indi deyir ki, dəryanın qırağında durajıyıx. Sənin sözünnən dərya dursa, dünya sənin olajax. Amba mənim sözümnən dərya dursa, dünya mənim olajax, səni də öldürəjəm. İndi bı hələ dəryanın qırağına getmillər. İndi bı Firovün gəlir, camahatın ipin, onnan nəvlim sijimin, nəvlim örkənin, çatısın hamsını yığır, topalıyır bıra. Millət də hamsı bırda. Nəysə, bir söz deyir. Bunun hamsı ilan-qurbağa olur. Bu Musa peyqəmbərə də Allah-taaladan səda gəlir ki, ya Musa, əsanı yerə at, əlindəki ağacı. Ağacı yerə atır. Olur əjdaha. Buların hamsını udur. Həə. Bu da qalif gəldi.

İndi bir də deyillər ki, gedəh dəryanın qırağına, dərya sənin sözünnən dursa, dünya sənin olajax, durmasa, dünya mənim olajax. Musa peyqəmbər gedir ağacı vurur suya. Deyir, ya dərya, Allahın köməhliyinnən, Allahın hövlü-qüvvəsiynən dur. Dərya durur. Yarsı belə bölünür, yarsı belə bölünür. Bunun qoşunu addıyır o tərəfə, Musa peyqəmbərin. İndi bir də gənə şey eliyillər. Bir də gəlir deyir ki, hə, indi bu səfər də bu gedir, o deyir, seyit cəddinə arxayın olan kimi, bu gedir axşamdan yatır, bu – Musa peyqəmbər. Bu Firovün səhərəcən özünü sakqalınnan asır göydən, yalvarır, Allah, bu səfər mənim sözümü eşit. Gedir indi Musa peyqəmbər deyir, ya dərya, Allahın köməhliyinnən dur. Dərya durmur. Bu Firovün deyir, mənim hövlü-qüvvəmnən, ya dərya, dur. Dərya durur. Bu qalır məhətdəl. Deyir ki, nətəhər oldu ku, bu həmişə mənim sözümnən dururdu. İndi bunun sözüynən durur. Allah-taaladan sada gəlir ki, seyit cəddinə arxayın olan kimi sən getdin yatdın, amba bu səhərəcən sakqalınnan asıldı, yalvardı. Bu səfər bunun sözünü eşitdim. Amba bunun vaxdı gəlif. Sana qorxu yoxdu. Bu deyir, ya dərya, mənim hövlü-qüvləmnən dur, bu Firovün deyir. Dərya durur. Munun qoşunu o tərəfə keçir. Bu qalır da. Onnan soora deyir ki, sən qəmlənmə, onun vaxdına az qalıf. Onnan soora elə, bir də gənə gəlillər dəryanın qırağına, bir də elə arxayındı ki, bu səfər də dərya durajax. Dərya durmur. Onnan soora helə Allah-taalanın əmriynən suda Həzrəti Cəbrayıl bir maydan atı saxlıyır. Firovünün də atı erkəy atıymış. Maydanı görəndə erkəh at girir suya, burda ikisi də boğulur, cəhənnəmə vasil olur.

Bu gavurrar deyir ki, dağdan, qayadan bir dəvə çıxa, yanında da bala. Biz onda sana iman gətirərih, amba çıxmasa, gətirmiyəjiyih. Bu da Allah-taalaya üz tutur. Görüllər bir dəvə, yanında da köşəyi helə çıxır, hamsı iman gətirir.