23
bədii parça həmçinin alimin: "Bizcə, dastan yaradıcıları bu
çətinliyi aradan qaldırmaq üçün çox düşünmüş, nəhayət, din-
dən icazə almaq yolu ilə işin içindən çıxmaq qərarına gəl-
mişlər ki, bunun üçün də qəhrəmanların bir-birini yuxuda
görməsi motivi ilə, onları bir-birinə "buta" eləmə priyomları
birləşdirilmişdir" fikrini də təkzib edir.
Əlbəttə, xalq ədəbiyyatındakı yuxu, "buta" məsələlərinin
bu cəhətini tamamilə inkar etmək olmaz. Lakin onu bütünlüklə
bədii priyomla bağlamaq, məncə o qədər də düzgün deyil.
Məlumdur ki, hər bir bədii priyomun özü həyat həqi-
qətlərinə söykənir. Burada canlı aləmin inkişaf pilləsində
insan beyni filogenetik cəhətdən çox yüksək səviyyədə da-
yanır. Belə bir inkişaf səviyyəsinə çatmaq, şübhəsiz, insan
təfəkkürünün fövqəladə yetkinliyi, milyon illər boyu forma-
laşmasının təşəkkül prosesinin məhsuludur. Funksional sir-
lərin aşkara çıxarılması üçün fizioloq, nevropatoloq, psixiatr,
filosof kimi mütəxəssislər uzun illər boyu müşahidə və
tədqiqat axtarışları aparmışlar. Bu məsələ ilə əlaqədar ça-
lışan hər bir klassik alim yaradıcılığı boyu insan beyni sir-
lərinin açılması uğrunda təbabətin ən mürəkkəb sahəsi olan
psixoloji aləmin aşkar edilməsi naminə bir sıra eyni və ya
oxşar, maraqlı təcrübələrin qoyulması baxımından çətinliklər
törədən «qapalı təfəkkür dünyasını» öyrənib-araşdırmaqda
bir çox müəmmalar ilə qarşılaşmışlar.
Dastanlarımızdan yuxu və yuxugörmə ilə bağlı yozum-
lara başqa nümunələrdə də diqqət yetirmək yerinə düşərdi:
"... Koroğlu yatmışdı. Yuxuda gördü ki, Çınqıllı dağda-
dır. Qançır olub, ağzından laxta-laxta qan gəlir. Hövlnak yu-
xudan oyandı. Elə bir dəli nərə çəkdi ki, elə bil göy gurul-
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com