Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

caspicum), qaraşoran (Halocnemum strobilaceum) və çərən (Suaeda dendraides) kimi bir çox 
yarımkollara təsadüf edilir ki, bu bitkilər səhra bitkiliyi üçün çox səciyyəvi sayılır. Nisbətən 

---

 
 
az  şoralaşmış  olan  səhra  bitkiliyinin  tərkibində  buğdayı  bozaq  (Eremopyrum  triticeum), 
qışotu (Lepturus incurvus) və yağlı şorangəyə (Salsola crassa) da rast gəlinir.  
 
Payızda və yazda əlverişli iqlim şəraiti olduqda efemerlər qış otlaqlarında yaşıl örtük 
əmələ  gətirir.  Ümumiyyətlə  səhra  otlaqlarının  ən  məhsuldar  tipləri  az  şorakətli  torpaqlarda 
yayılmışdır.  
 
Tədqiq  etdiyimiz  qış  otlaqlarında  yarımsəhra  bitkiliyi  geniş  areala  malik  deyildir.  Bu 
tip bitkilikdə efemerlərin formasiyası yem cəhətdən daha qiymətli sayılmaqla  torpaq örtüyü 
nisbətən münbit olan düzən sahələrdə yayılmışdır.  
 
Yarımsəhralarda  həyat  ilk  payız  yağıntılarından  sonra  başlanır.  Bu  vaxt  yovşan  və 
şorangələr  çiçəkləyir  və  toxum  verirlər.  Efemerlərin  cücərtiləri  meydana  çıxır.  Qışı  cücərti 
halında  keçirirlər,  yazın  əvvəllərində  yağışların  yağmağı  nəticəsində  istiliyin  artması  ilə 
efemerlər  sürətlə  boy  atır,  çiçəkləyib  toxum  verir  və  sonra  məhv  olurlar,  yağmurlu  illərdə 
efemerlik otlaqlarında ot çalımı aparmaq olar.  
 
Qobustanın  səhra  tipli  bitki  örtüyündə  kserofit  formalı  yarımkollar  geniş  yayıldığı 
halda, yarımsəhra  bitkiliklərində yarımkollarla yanaşı bol birillik və çoxillik bitkilərə də rast 
gəlinir.  
 
Qobustan  massivində  yarımsəhra  tipli  bitkilik  dəniz  səviyyəsindən  1000  m-ə  qədər 
olan hündürlüklərdə olan sahələrdə yayılmışdır. Yuxarı qalxdıqca yarımsəhra bitkiliyi, bozqır 
tipi ilə əvəz olunur.  
 
Tədqiq  etdiyimiz  ərazidə  ləkələr  şəklində  çala-çəmən  bitkiliyi  də  yayılmışdır.  Belə 
sahələrə çay axarlarında və su yığılan dərələrdə təsadüf edilir.  
 
Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, geniş əraziyə malik olan Qobustanın qış otlaqlarında 
su problemli hələ də qalır.  
 
Qış  otlaq  sahələrində  2  bitkilik  tipi  aşkar  edilmişdir  ki,  bunda  da  5  formasiya 
formalaşmışdır.  
 
Səhra bitkiliyinə 4 bitki formasiyası daxil edilmişdir:  
1.
 
Yovşanlı - gəngizlik;  
2.
 
Yovşanlı – kövrək şorangəlik;  
3.
 
Gəngiz – şorangəlik;  
4.
 
Kövrək şorangəlik. Bu formasiyalar düzən sahələrdə yayılmışdır.  
Yarımsəhra  bitkilyi  tipi  ərazidə  çox  az  yayılmışdır.  Bu  tipə  yalnız  bir  formasiya  
(Efemerlik) daxil edilmişdir. Bu bitkilik əsasən dağətəyi sahələrdə yayılmışdır.  
Hər iki bitkilik tipinə aid olan bitkilik  tipinin yayıldığı şərait, bitkilərin ümumi örtüyü, 
mərtəbəliliyi, bolluğu, hündürlüyü, fenofazası və s. habelə onun tutduğu sahə, habelə yaş  və 
quru çəki hesabilə məhsuldarlığı təyin edilmişdir.  
Bitkiliyin ümumi örtüyü torpağın üst qatının duzlaşması dərəcəsindən asılı olaraq 55-
90% arasında tərəddüd edir. Bu rəqəmin 30-40% - iyli yovşan, 20-25% gəngiz şorangə, 15-
20% taxıllar və 5%-i paxlalılar və qalan komponentlərin payına düşür.  
Gəngiz-şorangə (Salsola nodulosa) yarımkollarının hündürlüyü 40sm-ə çatır. Bitkinin 
şaxəli kökləri torpağın 65-70 sm-ə qədər dərinliyə işləyir.  
Gəngiz-şorangə  bitkisinin  kolları  biri  digərindən  xeyli  aralı  məsafədə  yerləşdiyi  üçün 
bütöv örtük əmələ gətirmir. Onun kolları arasında yovşan və efemerlər inkişaf edir.  
 
Efemerlər  və  gəngiz şorangədən əlavə yovşan da otluğun yem  keyfiyyətini yüksəldir. 
Otlaqdan  istifadə  müddəti  noyabrın  15-dən  may  ayına  qədər  qəbul  edilə  bilər.  Cədvəl  1-də  
Yovşanlı-gəngiz şorangəlik formasiyalarının növ tərkibi özünü əks etirir(cədvəl 1).