Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

istiqamətləri müəyyən edilmiĢdir.   
  
 
Respublikamızda  qış  otlaqları  başlıca  olaraq  Kür-Araz  düzənliyində  (Mil,  Muğan, 
Salyan,  Şirvan  və  Qarabağ  düzləri)  Ceyrançöl,  Qobustan,  Acınohur  və  başqa  dağətəyi 
zonalarda yerləşmişdir.  
 
Təbii yem sahələri olan qış otlaqları heyvandarlığın, o cümlədən qoyunçuluğun inkişaf 
etdirilməsində mühüm rol oynayır. Bu otlaqlar mal-qara üçün yem əldə edilməsində mühüm 
mənbə  hesab  edilir.  Qış  otlaqlarının  bitki  örtüyü  başlıca  olaraq  müxtəlif  tərkibli  səhra  və 
yarımsəhra  bitki  qruplaşmalarından  ibarət  olduğu  üçün  müxtəlif  yem  tərkibinə  və  yem 
ehtiyatına  malikdir.  Ona  görə  də  qış  otlaqları,  otlaq  şəraitində  saxlanılan  mal-qara,  xüsusilə  
qoyunlar üçün ən yaxşı yem mənbəi hesab olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, qış otlaqlarından 
düzgün  elmi  əsaslarla  istifadə  edilmədiyindən  min  hektarlarla  təbii  biçənək  və  örüşlərin 
məhsuldarlığı  kəskin  azalmış,  alaqlanmış  və  yem  keyfiyyəti  pisləşmişdir.  Həmin  sahələr 
heyvanlar tərəfindən həddindən artıq otarıldığına görə sahələr yararsız hala düşmüş  qiymətli 
yem  bitkiləri  sıradan  çıxmış,  heyvanlar  tərəfindən  yeyilməyən    bitkilərin  bolluğu  əmələ 
gəlmiş, buda qış otlaqlarına mənfi təsirini göstərmişdir.  
 
Qobustan  massivi  geniş  ərazini  təşkil  etməklə,  Böyük  Qafqaz  sıra  dağlarının  cənubi-
şərq  qurtaracağında,  çox  yüksək  olmayan  yaylada  yerləşərək,  yarımsəhra  xarakterli  zona 
təşkil edir.  
 
Dəniz  səviyyəsindən  şərq  hissəsinin  bəzi  sahələri  28  m  olduğu  halda  şimali-qərb 
hissəsi  1000  m  və  daha  çox  yüksəkdədir.  Massiv  ayrı-ayrı  dağ  silsilələri  və  yüksəkliklərlə 
əhatə  olunmuşdur  ki,  bunların  da  arasında  çökəkliklər  və  dərələr  yerləşmişdir.  Landşaft 
cəhətdən massivi 3 hissəyə ayırmaq olar: yayla hissəsi, dərə-təpəli dağətəyi hissəsi və ovalıq 
hissəsi.  Geoloji  quruluşunda  təbaşir,  üçüncü  dövr,  dördüncü  dövr  çöküntüləri  və  müasir 
çöküntülər mühüm rol oynayırlar.  

---

 
 
 
Qobustan    iqlim  cəhətdən  mərkəzi-step,  quru  və  subtropik  zonada  yerləşmişdir. 
Ərazinin Abşeron yarımadası və Xəzər sahili ilə həmsərhəd olan şərq hissəsi isə mötədil isti, 
quru  dəniz  iqliminə  malikdir.    Qobustanın  əsas  iri  çayları  Pirsaatçay,  Sumqayıtçay  və 
Ceyrankeçməzdir.  Bu  çaylarda  mart,  aprel,  may  və  oktyabr  aylarında  suyu  çox,  ilin  qalan 
aylarında isə demək olar ki, heç olmur. ərazi su ilə çox az təmin olunmuşdur.  Qobustanın qış 
otlaqlarında su mənbəinin olmaması təsərrüfat cəhətdən onların əhəmiyyətini aşağı salır.  
 
Massivin  torpaq  örtüyü  əsasən  boz,  boz-şoran,  boz-şörəkət,  bataqlıq  və  çəmən 
tiplərindən ibarətdir.  
 
Qobustan massivinin bitkiliyi müxtəlif  dövrlərdə xarici ölkə alimləri tərəfindən tədqiq 
edilmişdir.  Bu  alimlərdən  Qmelin  (1774),  Steven  (1810),  Karl  Kox  (1843-1844),  Zeydilis 
(1855-1856) Qobustanda olmuş və buranın bitki örtüyünü tədqiq etmişlər.  
 
Rus alimlərindən: F.H.Aleksenko (1900-1902), A.H.Krasnov (1902), A.B.Şelkovnikov 
və  L.Q.Smitt  (1907),  A.A.Mayorov  və  başqaları  (1912-1913)  Qobustanın  botaniki 
öyrənilməsində daha dərindən məşqul olmuşlar.  
 
Respublikamızın  ayrı-ayrı  rayonlarının  botaniki  tədqiqi  ilə  Qafqaz  florasının 
tədqiqatçısı,  akademik  A.A.Qrossheym  və  onun  şagirdlərinin  böyük  xidmətləri  olmuşdur. 
1926-cı  ildən  başlayaraq  A.A.Qrossheymin  rəhbərliyi  ilə  təbii  yem  bitkilərinin  geobotaniki 
tədqiqinə  başlanmışdır.  Sonralar  J.M.İsayev  (1943),  L.N.Prilipko  (Прилипко,1970), 
M.P.Boqdanov  (Богданов,1954)  və  s.  alimlər    Qobustanın  qış  otlaqlarında  tədqiqatlar 
aparmışlar. Son dövrlərdə akademik V.C.Hacıyev, P.Ə.Əliyev (1965), E.M.Qurbanov (2010), 
F.Q.Mövsümova  (2007),  R.T.Abdıyeva  (Абдыева,  2009)  Qobustan  massivində  geobotaniki 
tədqiqat işlərini davam etdirmişlər.  
 
Qobustan  massivindəki  müxtəlif  sahələrin  relyef,  iqlim  və  torpaq  tiplərinin  müxtəlif 
olması,  burada  bitki  örtüyünün  formalaşmasına  böyük  təsir  göstərmişdir.  Şaquli  zonallıqla 
əlaqədar  olaraq  Qobustanda    primitiv  assosiyalardan  tutmuş  bozqır  tipli  bitkiliyə  qədər  rast 
gəlinir.  
 
Xəzəryanı  düzənlikdə  torpaq  örtüyü  nisbətən  şorlaşmış  olan  sahələrdə    səhra 
fraqmentli birki örtüyü geniş yayılmışdır.  
 
Bu  sahələrdə  yovşan-şorangə  qarışıqlı  müxtəlif  formasiyalara  (yovşanlı-gəngizlik, 
yovşanlı kövrək şorəngə, gəngizlik və s.) rast gəlinir.  
 
Qobustan  massivində  yerləşən  Abşeron  və  Dəvəçi  ərazisində  bitkiliyin  müasir 
vəziyyəti,  qış  otlaqları  sahələrinin  relyefi,  torpağı  rütubətlənmə  dərəcəsi,  bitkiliyi  və  onun 
yem  keyfiyyəti,  məhsuldarlığı,  yem  sahələrinin  yaxşılaşdırılması  və  səmərəli  istifadəsi  üçün 
müəyyən  tədbirlər  irəli  sürülmuşdür.  Müxtəlif  bitkilik  tiplərinin  təbii  və  təsərrüfat 
xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmiş, sahənin istidafə olunma istiqamətləri tərtib edilmişdir.  
 
Qobustan  massivi  qışlağı  üçün  məlum  olan  bitki  formasiyaları,  onların  morfolji 
quruluşu, bitki növlərinin bolluğu, inkişaf fazaları, mərtəbəliliyi və s. yem dəyərliliyi hər baş 
heyvana  düşən  yem  sahəsi,  otlağın  zərərli  və  alaq  bitkiləri,  onlara  qarşı  mübarizə  tədbirləri 
müəyyən  edilmişdir.  Qobustan  massivində  tədqiq  etdiyimiz  qış  otlaq  sahələri  əsasən 
qoyunçuluq üçün əlverişlidir. Qobustan qış otlaqlarının ən böyük əhəmiyyəti ondan ibarətdir 
ki,  bu  otlaqlar  Bakı  şəhərinin  yaxınlığında  yerləşməklə,  öz  zəngin  yem  ehtiyatı  ilə  paytaxt 
əhalisini  heyvandarlıq məhsulları ilə təchiz edir.   
 
Səhra  bitkiliyi  qruplaşmalarının  tərkibində  kollar,  yarımkollar  və  eləcədə    vegetasiya 
dövrü qısa olan otlar (efemerlər və efemeroidlər) yayılmışdır.  
 
Səhra  tipli  bitki  qruplaşmalarının  tərkibində  kserofit  formalı  sarıbaş  (Kallidium