Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

immersa-radicantha).  
 
Bu formasiya yarımqrupuna dəniz nayası (Najas marina) formasiyası daxildir. 
Çiçəkləmə və tozlanmaları su üzərində gedən bitkilərin formasiya qrupu (Aquiherbosa 
submersa- radicantha). 
 
Çiçəkləmə və tozlanmaları su üzərində gedən bitkilərin formasiya qrupuna suya batan 
suçiçəyilər (Potamogeton crispus, P.lucens, P.pectinatus), sünbüllü  saçaqotu (Myriophyllum 
spicatum) və  su incilosu (Batrachium trichophyllum) formasiyaları aiddir. 
Yarpaqları  ilə  su  üzərində  üzən  bitkilərin  formasiya  qrupuna  (Aquiherbosa  natanta) 
kökləri  substrata  bərkiməyib  yarpaqları  ilə  su  üzərində  sərbəst  üzən  bitkilərin  formasiya 
yarımqrupu  (Aquiherbosa  natanta-geuina)  aiddir  ki,  buraya  da  sugülülər  (Lemma  minor, 
L.triscula) formasiyaları aiddir. 
Suda-quruda yaşayan bitkilərin formasiya sinifi (Aquiherbosa amphibia). 
Bu  sinfə  aid  olan  bitkilər  geniş  ekoloji  amplitudaya  malikdirlər.  Su  bitkiləri 
assosiasiyalarına  nisbətən  buradakı  assosiasiyalar  növlərlə  daha  çox  zəngindirlər.  Burada 
cənub  qamışı,  ciyən  növləri,  dənizkənarı  lığ,  dəniz  lığvəri  və  s.  tərəfindən  əmələ  gətirilən 
formasiyalar daha çox sahələri əhatə edir. Bu növlər əksər su və bataqlıq məskən şəraitlərinin 
edifikatorlarıdır. 
İri taxıllar formasiya qrupu (Magnograminata). 
Cənub  qamışı  formasiyası  (Phragmites  australis)    geniş  ekoloji  amplitudaya  malik, 
holeoarktik  areal  tipinin  demək  olar  ki,  kosmopolit  bitkisi  olub,  ölkəmizin  bütün  ərazisində 
geniş  yayılmışdır.  O,  istər  su,  istərsə  də  quraqlıq  məskən  şəraitlərində  qruplaşmalar  əmələ 
gətirir. Özünün kökümsov və kök salmış gövdəsinin köməkliyi ilə vegetativ çoxalmaya olan 
son  dərəcə  qabiliyyəti  sayəsində,  sahillərdə  keçilməz  cəngəlliklər  əmələ  gətirir.  Qamış 
cəngəlliklərinin  fitosenoloji  təsnifatı  bir  sıra  müəlliflər  tərəfindən  işlənilmişdir  (Бабаев, 
1974). 
İri ciyənlər formasiya qrupu (Magnotypheta) 
Azərbaycanda  ciyənin  çoxlu  növlərinə  rast  gəlinir  (Typha  angustifolia,  T.  latifolia, 
T.laxmanii, T.minima, T.angustata).  Lakin müxtəlif ciyən formasiyalarının əmələ gəlməsində 
əsasən  T.  angustifolia  və  T.laxmanii  iştirak  edərək  demək  olar  ki,  təmiz  və  qarışıq 
assosiasiyalar formalaşdırırlar. Ciyənlik formasiyalarına istər su və istərsə də bataqlıq məskən 
şəraitlərində təcadüf edilir ( Прилипко, 1970). 
 
 
Kiçik ciyənlər formasiya qrupu (Parvotypheta) 
Laksman  ciyəni  formasiyası  (Typha  laxmanii)  daxilində  yalnız  bir  assosiasiya  – 
laksman  ciyəni  formasiyası  qeydə  alınmışdır.  Laksman  ciyəni  assosiasiyasına  (Typha 
laxmanii) az təsadüf edilir. Əsasən sulu və bataqlıqlaşmış yerlərdə, arxların kənarında məskən 
salmışdır.  İstər  təmiz  və  istərsə  də  başqa  növlərin  iştirakı  ilə  qarışıq  assosiasiyalar  əmələ 
gətirir.  Qarışıq  assosiasiyalarda  ciyənin  digər  növlərindən  daryarpaq  ciyən  (Typha 
angustifolia)  və  enliyarpaq  ciyən  (T.  latifolia)  iştirak  edir.  Assosiasiyanın  tərkibindəki 
Lythrum  salicaria,  Veronica  anagallis-aguatica  və  Carex  vesicaria  kimi  digər  növlər  onun 
təşkilində mühüm rol oynayırlar. 
 

---

 
 
 
İri cilkimilər formasiyası qrupu (Magnocypereta) 
Lığ  cinsi  (Scirpus)  su  və  bataqlıq  məskən  şəraitində  bir  neçə  növlərlə  (Scirpus 
lacustris,  S.hippolyti,  S.tabernamontani,  S.litoralis)  təmsil  olunmuşlar.  Bunlar  əsasən  su 
hövzələrində yayılmışlar. Lığ növləri ərazilərdə geniş yayılmış assosiasiyalar əmələ gətirirlər. 
Dənizkənarı lığ (S.litoralis) istisna olunmaqla lığın bütün növlərinə suyu tamamilə şirin olan 
hövzələrdə təsasüf edilir. 
 
Əsl su bitkiliklərinin formasiya sinifi (Aquiherbosa genuina) 
Su bitkiliyi quraqlıq bitkiliyi assosiasiyaları arasındakı su hövzələrinə  və bataqlaşmış 
məskən  şəraitlərinə  uyğunlaşmışlar.  Belə  hövzələrə  istər  torpaq  səthinə  çıxmış  qrunt  suları 
tərəfindən  əmələ  gələn  təbii  və  istərsə  də  insanlar  tərəfindən  yaradılmış  süni  hövzələr,  o 
cümlədən kanallar aiddir. Respublikada su bitkiliyinin əmələ gətirdikləri assosiasoyaların sayı 
və  ayrı-ayrı  ekoloji  qruplardakı  növlərin  miqdarı  sahilyanı-çəmən  və  çəmən-bataqlıqlara 
nisbətən kasıbdır (Алиев, 1966). 
Şirin  su  hövzələrinin,  bataqlaşmış  və  rütubətli  məsrən  şəraitlərinin  bütün  bitkilərini 
suya olan münasibətlərinə görə  aşağıdakı formasiya qruplarına ayırmaq olar: 
1)
 
Suya tam batan bitkilərin  formasiya qrupu (Aquiherbosa immersa); 
2)
 
Çiçəkləmə və tozlanmaları su üzərində gedən bitkilərin formasiya qrupu (Aquiherbosa 
submersa); 
3)
 
Yarpaqları  ilə  su  üzərində  üzən  bitkilərin  formasiya  qrupu  (Aquiherbosa  immersa- 
natanta). 
Bu formasiya qrupları öz növbələrində formasiya yarımqruplarına ayrılırlar. 
Suya tam batan bitkilərin  formasiya qrupu (Aquiherbosa immersa). 
Bu formasiya qrupu iki formasiya yarımqrupuna bölünür: 
a) kökləri substrata bərkiməyib su üzərində üzən bitkilərin formasiya yarımqrupu; 
b)  suya  batmış  və  kök  salmış    bitkilərin    formasiya  yarımqrupu.  Kökləri  substrata 
bərkiməyib,  su  üzərində  üzən  bitkilərin  formasiya  yarımqrupu  (Aquiherbosa  natanta-
genuina). 
Çiçəkləmə və tozlanmaları su üzərində gedən bitkilərin formasiya qrupu (Aquiherbosa 
submersa). 
 
Çiçəkləmə  və  tozlanmaları  su  üzərində  gedən  suya  batan    bitkilərin  formasiya 
yarımqrupuna    (Aquiherbosa  submersa-raicantha)  suya  batan  suçiçəyilər  (Potamogeton 
pectinatus,  P.  crispus,  P.lucens.)  formasiyası,  sünbüllü    saçaqotu  (Myriophyllum  spicatum) 
formasiyası və dağınıq su incilosu (Batrachium trichophyllum) formasiyası aiddir. 
Yarpaqları ilə su üzərində üzən bitkilərin formasiya qrupuna (Aguiherbosa natanta). 
 Kökləri  substrata  bərkiməyib,  yarpaqları  ilə  su  üzərində  sərbəst  üzən  bitkilərin 
formasiya  yarımqrupuna  (Aquiherbosa  genuina)  sugülülər  (Lemma  minor,  L.triscula) 
formasiyası və assosiasiyası aiddir.