Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi “Dağıdılmış sərvətlər, məhv edilmiş
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
V Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi “Dağıdılmış sərvətlər, məhv edilmiş kitabxanalar” adlı buklet Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 6 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı»nm Tədbirlər Plamnın 2.2.17. bəndinin icrası məqsədi ilə hazırlanmışdır. TƏRTİBÇİ: Samir Abbasov ELMİ MƏSLƏHƏTÇİLƏR: Lətifə Məmmədova Əli Eyvazov Mayıl Əhmədov Aybəniz Əliyeva-Kəngərli s > REDAKTORLAR: Yeganə Qarayeva Xuraman İsmayılova m S.C
ı ! l Ä S i \ c f f - ı||
I& Nəşrdə Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycana qarşı apanlan işğalçı müharibə nəticəsində zəbt olunmuş Azərbaycan p
torpaqlarında dağıdılmış və talan edilmiş kitabxanalar bH
haqqında qısa məlumat verilir. Respublikanın işğal olunmuş rayonlarının ərazisi və əhaUsinin sayına dair statistik məlumatlar tərtib
|p |! edilərkən Azərbaycan Milli Ensiklopediyasından (2007) ş§|
istifadə edilmişdir.
ü i - . I p i
m §
azərbaycanlı öz doğma torpaqlarından qaçqın-köçkün düşmüşdür... Biz ümid edirik ki, danışıqlar prosesi müsbət nəticə verəcək. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olunacaq və işğaldan əziyyət çəkən soydaşlarımız öz doğma torpaqlarına qayıdacaqlar. İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakıda keçirilən Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda çıxışından ÖN SÖZ Dünyanm görkəmli alimlərinin təbii muzey adlandırdığı Azərbaycanın ən unikal guşəsi Qarabağdır. Qarabağın tarixi kökləri çox qədimlərə gedib çıxır. Elmi dəlil və əsaslarla deyə bilərik ki, ilk insan məskənlərindən biri də Qarabağdır. Azıx mağarasında 350-400 min il əvvəl yaşamış insan çənəsinin bir hissəsi tapılmışdır. Dünya mədəniyyətinə çox nadir incilər bəxş etmiş Qarabağ Azərbaycan mədəniyyətinin, musiqisinin beşiyidir. Əfsuslar olsun ki, 1988-ci ildən Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü nəticəsindəərazim izin 20 %-i ilə bərabər qiymətli mədəni sərvətlərimizi də itirdik. Qədim Azərbaycan torpaqları olan indiki Ermənistan ərazisində, işğal altında olan Qarabağda maddi-mədəniyyət nümunələrimiz məhv edilmişdir. Təkcə Şuşa şəhərindəki 199 memarlıq abidəsindən çoxu, o cümlədən Yuxarı və Aşağı Gövhər Ağa məscidləri, Saatlı məscidi, böyük Azərbaycan şairi M.P.Vaqifin məqbərəsi, XVIII-XIX əsrlərə aid yaşayış evləri və s. abidələr dağıdılmışdır. Tunc dövrünə aid Xocalı-Gədəbəy arxeoloji mədəniyyətinin ən xarakterik arealı olan Xocalı şəhərində ermənilər Rus ordusunun 366-cı alayı ilə birgə misli görünməmiş vəhşiliklər törətmişlər. Bir gecənin içərisində şəhər yerlə-yeksan edilərək xəritədən silinmişdir. Yaxın və Orta Şərqin ən qədim insan məskənlərindən olan Azıx və Tağlar mağaraları, Aquen məbədi, Gəncəsar monastırı, Qaraköpək, Üzərliktəpə və s. abidələr hərbi məqsədlər üçün istifadə edilir. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan ərazisində 547 memarlıq abidəsi, o cümlədən 5 dünya, 393 ölkə və 149 yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi, 205 arxeoloji abidə, 927 kitabxana, 808 klub müəssisəsi, 85 musiqi məktəbi, 12 monument, 22 muzey, 4 rəsm qalereyası, 10 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 dövlət teatrı, Azarbaycan Respublikası Prezidentinin işlar idarasi PREZİOENT KİTABXANASI 2 konsert müəssisəsi dağıdılmış, yandırıimış və qarət edilmişdir. Dünya əhəmiyyətli Kəlbəcər Tarix- Diyarşünaslıq Muzeyi, nadir eksponatlara malik Şuşa şəhəri, Qarabağın tarixi muzeyi, dünyada ikinci olan Ağdam çörək muzeyi, Zəngilandakı daş heykəllər muzeyi erməni vəhşiləri tərəfindən yerlə-yeksan edilmişdir. Erməni təcavüzkarları tərəfindən işğal edilmiş ərazilərdəki muzeylərdən ümumdünya əhəmiyyətinə malik 40 minə yaxın nadir muzey əşyaları, Azərbaycan xalqının tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı qiymətli eksponatlar, rəsm və heykəltəraşlıq əsərləri, dünya şöhrətli Azərbaycan xalçaları, dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri, əlyazmalar, arxiv sənədləri, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin xatirə əşyaları və digər qiymətli m ateriallar qarət edilmişdir. Mənəvi zərərin həcmini mövcud olan heç bir ölçü meyarı ilə təyin etmək mümkün deyil. BMT-nin 822 (30 aprel 1993-cü il), 853 (29 iyul 1993-cü il), 874 (14 oktyabr 1993-cü il), 884 (11 noyabr 1993- cü il) nömrəli qətnamələrində vəA vropa Şurasının 1416saylı Bəyannaməsində Azərbaycanın Şuşa şəhəri də daxil olmaqla 20 % ərazisinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı, separatçı qüvvələrin hələ də bu regionu nəzarət altında saxladığı faktı təsdiq olunsa da heç bir nəticə verməyib. Ermənistan beynəlxalq qanunları kobudcasına pozaraq Azərbaycan abidələrini dağıdır, torpaqlarını, meşələriniyandırır. Hər bir xalqın mədəni irsi təkcə o xalqa deyil, bəşəriyyətə məxsusdur və deməli, erməni siyasəti bəşəri dəyərlərə düşməndir. Oxuculara təqdim olunan bu kitabçada erməni vandalizminin iç üzü bir daha açılır. Bu kitabçada təkcəbəşərövladının mənəvi xəzinəsini əks etdirən kitabxanalaradəyənzərər əks olunur. Bu bir həqiqətdir ki, dağıdılmış kəndləri, şəhərləri bərpa etmək, yenidən tikmək, maddi ziyanı ödəmək olar, amma itirilmiş mədəniyyəti, yaralanmış mənəviyyatı qaytarmaq, sağaltmaq qeyri-mümkündür. Haqq səsimizi dünyaya car çəkərək milli-mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmalıyıq. Tərtib etdiyimiz kitabça bu yolda atılan addımlardan biridir və daha uğurlu addımlar atmaq üçün hər kəs bacarığını əsirgəməməlidir. Şuşa rayonunda fəaliyyət göstərən bir Mərkəzi kitabxana və 31 kitabxananın birləşdirilməsi nəticəsində 1977-ci ildə Şuşa rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) təşkil edilmişdir. Rayon MKS-nin tərkibində 32 kitabxana binası mövcud olmuşdur. 1991-ci ilin məlumatına görə rayon MKS-də işçilərin sayı 103 nəfər, kitabxana fondunun ümumi həcmi 200 min nüsxə, oxucularının ümumi sayı 10 min nəfərtəşkil etmişdir. Şuşa rayon MKS-i respublika əhəmiyyətli “Xarı Bülbül” musiqi festivalının keçirilməsində daim fəal iştirak etmişdir. 1992-ci il 8 may tarixində Şuşa rayonu erməni silahlı q ü w ə lə ri tərəfindən işğal olunmuş, rayon ərazisində etnik təm izləm ə əməliyyatı aparılmışdır. İşğal nəticəsində rayon ərazisindəki 32 kitabxana və bu kitabxanalarda saxlanılan qədim və unikal kitablar yandırılmış və məhv edilmşdir. Kitabxanaların dağıdılması nəticəsində dövlətə 1 milyon 106 min manat həcmində ziyan dəymişdir. Laçın rayonunda fəaliyyət göstərən 119 kitabxana əsasında , 1976-cı ildə Laçın rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) yaradılmışdır. 1991-ci ilin məlumatına əsasən Laçın rayon MKS-nin kitab fondu 843 min nüsxə, oxucularınm sayı 20 min nəfər, işçilərin sayı 199 nəfər olmuşdur. Rayon MKS-nin 115 kənd kitabxana filialı müasir binalarla təmin olunmuşdu. Laçın rayon Mərkəzi Kitabxanasının fondunda qədim, unikal və nadir kitablar saxlanılırdı. Kitabxanada 14 otaq, 2 oxu zalı oxucuların istifadəsinə verilmişdi. Rayon MKS-i rayon və respublika əhəmiyyətli tədbirlərin keçirilməsində yaxından iştirak etmişdir. 18 may 1992-ci ildə Laçın erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunduqdan sonra rayon ərazisindəki bütün kitabxanalar dağıdılmış, onların kitab fondu və kitabxanalara məxsus 123 bina məhv edilmişdir. Azərbaycan Respublikasına 2 milyon 580 min manat həcmində maddi ziyan dəymişdir. Hal-hazırda Laçın rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Azərbaycan Respublikasmın Ağcabədi rayonunun Taxtakörpü adlanan ərazisində müvəqqəti fəaliyyət göstərir. Laçın rayonu Dağlıq Qarabağ ətrafında yerləşdiyi və bu regiona heç bir aidiyyatı olmadığı halda Ermənistan Respublikası bütün beynəlxalq konvensiyaları pozaraq rayonu işğal altında saxlamaqda davam edir. CD N oxı/cu
B l ( L İ ç ı n ra y o n u , 19Ş1) bütün infrastruktur, Kəlbəcər rayonunda oxuculara xidm ət edən 119 kitabxana əsasında 1976-cı ildə Kəlbəcər rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) yaradılmışdır. 1992-ci ilin məlumatına əsasən Kəlbəcər rayon MKS-nin kitab fondu 600 min nüsxə, oxucularının sayı 35 min nəfər, işçilərin sayı 175 nəfər olmuşdur. Kəlbəcər rayon Mərkəzi Kitabxanası 1992-ci ildə “Yeni şəhər” adlanan ərazidə ikimərtəbəli xüsusi kitabxana tipli binada yerləşdirilmişdir. Eyni zamanda şəhər kitabxana filialları da yeni binalarla, habelə inventar və avadanlıqlarla təmin edilmişdir. 1993-cü ilin aprel ayının 2-də Kəlbəcər rayonunun erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğalı nəticəsində rayonun 119 kitabxana binası, habelə onlara məxsus kitab fondları dağıdılmış və talan edilmişdir. Hazırda Kəlbəcər rayon Mərkəzi Kitabxanası və onun kitabxana filialları Azərbaycan Respublikasının Gəncə sıx məskunlaşdığı Gülüsian K i t a o x ndə k£ əsində i ^qqətiraäliyyət göstərir. nəticəsir ^ mədəniy^ət abidələri, o nlədən kitabxana binaları tam am iləlm əhv edilmiş, ijjitabxanalara təqribi hesablarialara görə 2^milyon 470 min m anat hşcmində maddi ziyan dəymişdir. 1993-cü il aprel ayının 6-da BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası Ermənistan silahJ£birləşmələrinin rayonunun və A zərbaycanın äigər ə ra zili|in ip işğalını pjisləyən qətnamə qəbul etdi. Lakin erməni qoşunlarıartıq 1 /ild ə n a r tı^ J r fk ^ ş ^ lı.d a v ä m .e td ir if. >
' '
- s v C ' ‘
Dağlıq Qarabağın ətrafında yerləşən Ağdam iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş bir rayon idi. Rayonda çoxlu sayda mədəniyyət obyektləri inşa edilmişdi. Ağdam rayonunda 107 kitabxananm əsasında 1979-cu ildə Ağdam rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) yaradılmışdır. 1992-ci ilin məlumatına əsasən Ağdam rayon MKS-nin kitab fondu 970 min 996 nüsxə, oxucularının sayı 72 min 130 nəfər, işçilərin sayı 170 nəfər olmuşdur. Ağdam rayon Mərkəzi Kitabxanası respublika əhəmiyyətli “Xarı Bülbül” festivalmın keçirilməsində yaxından iştirak etmişdir. İşğaldan əvvəl rayonun 106 kənd kitabxana filialında 676 min nüsxə kitab, jurnal və qəzet saxlanılmışdır. Ağdam rayon Mərkəzi Kitabxanası 1992-ci ildə inşa edilmiş yeni binaya köçürülmüş, kitabxana inventar, avadanlıqla təmin edilmişdir. Ağdam rayonunun 1993-cü il 23 iyul tarixində erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunması nəticəsində rayon ərazisindəki 107 kitabxana tamamilə dağıdılmış və rayon kitabxanalarına təqribi hesablamalara görə 2 milyon 850 min manat məbləğində maddi ziyan dəymişdir. Hazırda Ağdam rayon Mərkəzi Kitabxanası rayonun Quzanlı qəsəbəsində müvəqqəti fəaliyyət göstərir. Ağdam rayonunun erməni işğalı altında olmayan 10 kəndində (rayonun 20 faizi) 60 min sakin məskunlaşmışdır. Cəbrayıl rayonunda Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) 1983-ci ildə təşkil edilmişdir. 78 kütləvi kitabxana əsasında rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi yaradılmışdır. 1992-ci ilin məlumatına görə rayon MKS-nin 105 nəfər əməkdaşı olmuşdur. Cəbrayıl rayon MKS-nin kitab fondu 552 min 400 nüsxə, oxucuların sayı 27 min 800 nəfər təşkil etmişdir. Cəbrayıl rayon MKS-i hər il rayonda keçirilən “Qurbani saz bayramı” və ənənəvi “Novruz bayramı”nın keçirilməsində yaxından iştirak etmişdir. Cəbrayıl rayonu 1993-cü il 23 avqust tarixində erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edildikdən sonra rayon ərazisindəki 78 kitabxana binası dağıdılmış və orada saxlanılan nadir və unikal nəşrlər məhv edilmişdir. İşğal nəticəsində rayon kitabxanalarına indiki qiymətlə təqribən 1 milyon 700 min manat həcmində maddi ziyan dəymişdir. Hal-hazırda Cəbrayıl rayon Mərkəzi Kitabxanası Biləsuvar rayonunda inşa edilmiş qəsəbədə cəbrayıllıların kompakt yaşadığı ərazidə müvəqqəti fəaliyyət göstərir. Füzuli rayonunda Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) 1978-ci ildə təşkil edilmişdir. 1 rayon Mərkəzi və 89 kütləvi kitabxana birləşdirilərək Füzuli rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi yaradıimışdır. 1992-ci ilin məlumatına görə rayon MKS-nin 171 nəfər əməkdaşı olmuşdur. Füzuli rayon MKS-nin kitab fondu 659 min nüsxə, oxucuların sayı 45 min 620 nəfər təşkil etmişdir. 1993-cü il 23 avqust tarixində Füzuli rayonunun Ermənistan silahlı q ü w ələri tərəfindən işğal olunması nəticəsində rayon ərazisindəki bütün kitabxanalar dağıdılmış və talan edilmişdir. Müharibə nəticəsində rayon kitabxanalarına təqribi hesablamalara görə 1 milyon 889 min manat həcmində maddi ziyan dəymişdir. H azırda Füzuli rayon Mərkəzi Kitabxanası Füzuli rayonunun A zərbaycan Silahlı qüvvələrinin nəzarətində olan I Zobucuq kəndində fəaliyyət göstərir. Füzuli rayon MKS-i 2009-cu ildə kitabxananın yeni veb-saytını oxucuların S İS T E
İ Qubadlı rayonunda Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) 1977-ci ildə təşkil edilmişdir. 1 rayon Mərkəzi və 84 kütləvi kitabxana filialı birləşdirilərək Qubadlı rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi yaradılmışdır. 1992-ci ilin məlumatına görə rayon MKS-də 132 nəfər əməkdaş çalışmışdır. Kitabxana fondlarının ümumi həcmi 600 min nüsxə, oxucuların sayı 21 min nəfər təşkıl etmişdir. Qubadlı rayon MKS-i hər il respublika və rayon əhəmiyyətli “Məhsul bayramı”nın keçirilməsində iştirak etmişdir. Qubadlı rayonunda kitabxana və kitabxana filialları xüsusi binalarla təmin olunmuşdur. 31 avqust 1993-cü ildə Qubadlının Ermənistan silahlı q ü w ələ ri tərəfindən işğal olunması nəticəsində rayonun 85 kitabxana və kitabxana filialı dağıdılmış və talan edilmişdir. İşğal nəticəsində rayon kitabxanalarına indiki qiymətlərlə 1 milyon 880 min manat həcmində maddi ziyan dəymişdir. Hal-hazırda Qubadlı rayon Mərkəzi Kitabxanası Sumqayıt şəhəri, 41-ci məhəllə, 28 may adına Mədəniyyət evində fəaliyyət göstərir. Qubadlı rayon MKS-i 2009-cu ildə kitabxananın yeni veb-saytını oxucuların Zəngilan rayonunda Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS) 1976-cı ildə təşkil edilmişdir. 1 rayon Mərkəzi, 3 şəhər, 1 qəsəbə, 65 kənd kütləvi kitabxanası birləşdirilərək Zəngilan rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi yaradılmışdır. 1991-ci ilin məlumatına görə rayon MKS-də 158 nəfər əməkdaş çalışmışdır. Kitabxana fondlarının ümumi həcmi 490 min nüsxə, oxucuların sayı 20 min nəfər təşkil etmişdir. Zəngilan rayon MKS-i hər il respublik və rayon əhəmiyyətli “Məhsul bayramı” və “Novruz bayramı” tədbirlərinin təşkilatçısı olmuşdur. 29 oktyabr 1993-cü ildə Zəngilan rayonunun erməni işğalçıları tərəfindən işğalı nəticəsində rayonun mərkəzindəki 1 mərkəzi, 1 uşaq, 1 gənclər, 1 şəhər, 1 qəsəbə habelə rayonun kəndlərində fəaliyyət ^ ^ " y.is^ m 'h. göstərən 70 kitabxana filialı dağıdılmış, məhv edilmiş və burada saxlanılan nadir, qiymətli kitablar talan edilmişdir. İşğal nəticəsində rayon kitabxanalarına indiki qiymətlərlə 1 milyon 660 min manat həcmində maddi ziyan dəymişdir. Hazırda Zəngilan rayon Mərkəzi Kitabxanası Bakı şəhərində Nərimanov rayonu H.Məmmədov küçəsi 11 ünvanında fəaliyyət göstərir. * f : ] l əng torpaq kurqan, daş kurqanlar, torpaq-daş kurqanlar, siklop tfkililər (Qalaçalar), nekropollar, menhirlər (5-10 ton ağırlığında nəhəng sivri daşlar), daş sənduqə qəbirlər, daş kitabələr, daş qutular və Alban kilsələri qeydə alınmışdır. İşğaldan əvvəl rayon ərazisində 69 kitabxana, 8 mədəniyyət evi, 60 klub, 3 musiqi məktəbi, tg£ix-^.- diyarşünaslıqmuzeyı fəaüyyətgöstərmişdir. ? Ötən əscio 70-ci illərində reseublikada kitabxanaların vahid bi^*l’HjffcJW Äf'leferə „«ı||mması məqsədi H P 1i>sgəran rayonunda 40© m in d ə n ^ x ftrtabjfonduna malik olatlll99lTOlləvi kitabSana əsasında Mərkəzləşdirilmiş Kırabxana Sistemi yaradrimışdır. İşpala qədər XocaTı'şəhərində 9 kfftftvi kitafcüanaiBÄliyyətgöstərmişdir. i ı V - * w çltk sSBPS' ■ ■ L J r ■ İşğäl nəticəsində rayon ərazisindəetniktəm izləm ə əməliyyatı aparılmışjazərbaycanlılara məxsus maddi- mədəniyyət abidələri, o cümlədən kitabxanaların fondjg rı məTıv edilmişdir. Rayon ərazisində 69 kitabxana binasının dağıdılmsŞı və o ra3 i% a xla m la n nadir və unikal* nəşrlərlərin məhv edilməsi nəticəsində Azərbavcan Respublikasına təqribən 1 milyon 500 min qədər XocHTşəhərində 9 % ' * r * U r ’ Xocavənd rayonu 2 oktyabr 1992-ci il t a r i x i n d r ^ | g D i silahlı qüvvələrt tərəfindən, ♦şğal edilmişdir. İşğaldan #əvvəl rayon ərazisind^iJPİ mədəniyyət abidəsi, tlünya əhəmiyyətli Azıx mağarası, qalalar (M /lll əsrlər)? AlbanW əbədi (X əsr), türbə (XIII əsr) vfy^ q ^ t a alınmışdır. Xocav/Snd ra y p n u n d a 1 rayon M ərkəzi və 81 .kitab x an a fjüalı fəa[g^ » f t g g ^ təhrıişTdır 1 9 9 2 - c i i l i n m ə l u m k ı ^ - g ö r ə ^ a y o n M K S ^ İ ^ & j J t ^ ş r p j ş d ı r . K itaB xaıüt foftdrarinın ü m um i h əc m i 463 m in nü s xə, oxiiieılrenh sayı 17 m in ^ f Ş f l .etm işdir, XocavərTd ra y o n u n d a '^ k ita b x a ıta v ə -kitab xan a filia lla rı x ils u s i b in a rla tə m in t Surirnuşdur. X o c a v ə n d ra y o n u n u n 2 o k ty a b r 1992-ci il ta rix ln d ə e rm ə n i sila h lı q ü v v ə lə ri tə rə fin d ə n işğalı n ə tic ə s in d ə rayo n k ita b x a n a la rın a in d ik i* q iy m ə tlə rlə -tə q rib i h e s a b la m a la ra g ö p 1 m iiyon 700 m in m a n a t h ə c m in d ə m ad d i z iy a rh d ə y m iş d ir.-H a l-h a zırd a X o cavərid rayo n M ərkəzi K ita b x a n a s ı B e y lə q a n ra y a n u n d a fə a liy y ə t g ö s tə n r. _ - • , Qazax rayonunun 7 kəndi Bağanis Ayrım, Yuxarı Əskipara, Aşağı Əskipara, Barxudarlı, Q ızılhacılı, X eyrim li, Sofulu erm əniişğalı altındadır. Rayonun Bağanıs Ayrım kəndi 1990-cı ilin martın 23-də erm ənilərtərəfindən işğal olunub. İşğal zamanı Bağanıs Ayrım kəndinin ailə xüsusi əli silahsız, günahsız əhalisinə qarşı tarixdə görünməmiş divan tut amansızlıqla qətlə yetirilmiş və yandırılmışdır. ' t * Bu Azərbaycan tarixinə Bağanis Ayrım faciəsi kimi qara hərflərlə yazılmışdır. Qazax rayon digər Yuxarı Əskipara.Aşağı Əskipara, Barxudarlı, Qızılhacılı, Xeyrimli, Sofulu kəndləri 199; aprel ayında erməni işğalçıları tərəfindən zəbt olunmuşdur. İşğal nəticəsində 8 kitabxana fi və onlara məxsus 178 min 285 min nüsxə kitab yandırılmış və məhv edilmişdir. Qazax rayonunun kitabxana-informasiya şəbəkəsinə təqribi hesablamalara görə 180 min məbləğində maddi ziyan dəymişdir. A
.i ı
Ötən əsrin 90-ci illərində Azərbaycan Respublikasına qarşı əsassız ərazi iddiaiarı irəli sürüb, beynəlxalq hüquq normalarını kobudcasına pozaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv olan bütün dövlətlər tərəfindən ölkəmizin rəsmən tanınmış ərazisinin 20 faizini hərbi təcavüz yolu ilə işğal etmiş Ermənistan hərbi birləşmələri milli mədəniyyət abidələrimizi, kitabxanaiarı qəddarcasına uçurub dağıtmışlar. Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərində erməni işğalçılarının özbaşınalığı tarix və mədəniyyət abidələrimizin dağıdılması və qəsdən korlanması "Silahlı münaqişə baş verdikdə mədəni dəyərlərin qorunması haqqında" 1954-cü il Haaqa Konvensiyasına, "Arxeoloji irsin mühafizəsi haqqında" 1992-ci il Avropa Konvensiyasına, "Üm um dünya mədəni və təbii irsin m ühafizəsi haqqında" YUNESKO-nun 1972-ci il konvensiyasına ziddir. Hərbi təcavüz nəticəsində işğal olunmuş ərazilərdə Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Xocalı, Ağdam, Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kitabxanalar və orada saxlanılan unikal və nadir kitab kolleksiyaları talan edilmiş və yandırılmışdır. Qarabağın mədəniyyət və təhsil mərkəzi Şuşa tarixi memarlıq qoruğunun ərazisində yerləşən Pənah xanın tarixi kitabxanası, rəssam, görkəmli alim Mir Mövsüm Nəvvabın şəxsi kitabxanası, Aşağı və Yuxarı Gövhərağa, Köçərli, Mərdinli, cümə məscidlərini, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun, professional vokal sənətinin banisi Bülbülün ev muzeylərində saxlanılan dəyərli kitablar erməni vandalları tərəfindən məhv edilmişdir. Onların çoxu Ermənistana aparılmışdır. İşğal zonalarında maddi mədəniyyət yadigarlarımızın dağıdılması prosesi indi də davam edir. Erməni terrorçuları tərəfindən zəbt olunmuş qədim Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlarda 9 Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi, 927 kitabxana və orada saxlanılan 4,6 milyon nüsxə kitab talan və məhv edilmişdir. Bundan başqa, 13 dünya əhəmiyyətli (6 memarlıq və 7 arxeoloji), 292 ölkə əhəmiyyətli (119 memarlıq və 173 arxeoloji) və 330 yerli əhəmiyyətli (270 memarlıq, 22 arxeoloji, 23 bağ, park, monumental və xatirə abidələri, 15 dekorativ sənət nümunəsi) tarix və mədəniyyət abidələri işğal zonasında qalmışdır. Bunlarla yanaşı işğal olunmuş ərazilərdə 40 mindən artıq əşyanın toplandığı 22 muzey, 808 klub, 4 teatr və 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 rəsm qalereyası, 85 musiqi məktəbi işğal zonasında qalmışdır. Təqribi hesablamalara görə Azərbaycanın kitabxana-informasiya sahəsinə 20 milyon 815 min ABŞ dolları həcmində maddi ziyan dəymişdir. Keçmiş SSRl-də yeganə olan Ağdam Çörək muzeyi şəhərİn bombardmanı zamanı yerlə yeksan edilmiş, dünya şöhrətli Kəlbəcər tarix-diyarşünaslıq muzeyinin 13 minədək, Laçın tarix- diyarşünaslıq muzeyinin 5 mindən çox qiymətli və nadir əşyası Ermənistana daşınmışdır. Şuşanın zəbt edilməsi nəticəsində mənəviyyatımıza olduqca ağır zərbə endirilmişdir. Təkcə Şuşa şəhərində 32 kitabxana, 5muzey, 17klub, 8m ədəniyyətevidağıdılm ış, viran edilmişdir. Azərbaycan xalqının mədəni irsi bəşər mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olduğundan Azərbaycan Respublikasının ərazisində xalqımızın çoxəsrlik tarixi keçmişindən yadigar qalmış tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən bir problemdir. Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|