Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli



Yüklə 1,56 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/5
tarix25.01.2017
ölçüsü1,56 Mb.
#6386
1   2   3   4   5

Digər beyin qüsurlar 

 

Aykardi sindromu 



 

PEHO sindromu 

 

Akrokallozal sindrom atrofiyası 



 

Digərləri 



Şişlər 

 

Dizembrioplastik neyroepitelial 



şiş 

 

Qanqliositoma 



 

Qanqlioqlioma 

 

Kavernoz angiomalar 



 

Astrositomalar 

 

Hipotalamik hamartoma 



(gelastik tutmalarla)  

 

Digərləri 



Xromosom anomaliyaları 

 

Parsial monosomiya 4p və ya 



Volf-Hirşhorn sindromu 

 

Trisomiya 12p 



 

15-ci xromosomun inversion 

duplikasiyası sindromu 

 

Halqaşəkilli 20-ci xromosom 



 

Digərləri 



Mürəkkəb patogenetik 

mexanizmləri olan monogen 

Mendel xəstəlikləri 

 

Kövrək X-xromosom sindromu 



 

Angelman sindromu 

 

Rett sindromu  



 

Digərləri 



İrsi metabolik xəstəliklər 

 

Qeyri-ketotik hiperqlisinemiya 



 

D-qliserin asidemiyası 

 

Propion asidemiyası 



Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 14

 

Qızdırma tutmaları ilə birgə 



yayılmış epilepsiya 

Refleks epilepsiyalar 

 

Ənsə payının idiopatik 



fotosensitiv epilepsiyası 

 

Başqa fotosensitiv 



epilepsiyalar 

 

İlkin oxuma epilepsiyası 



 

Startl epilepsiyası 



Epileptik ensefalopatiyalar 

(bu zaman epileptik 

dəyişikliklər irəliləyən 

pozuntulara gətirə bilər) 

 

Erkən mioklonik 



ensefalopatiya 

 

Otahara sindromu 



 

Vest sindromu 

 

Dravet sindromu (əvvəlki 



"körpələrin ağır mioklonik 

epilepsiyası") 

 

İrəliləməyən 



ensefalopatiyada mioklonik 

status 


 

Lennoks-Qasto sindromu 

 

Landau-Kleffner sindromu 



 

Yuxunun ləng dalğa 

fazasında müntəzəm 

“spayk-ləng dalğa” 

kompleksləri ilə müşahidə 

olunan epilepsiya 



Epilepsiya diaqnozunu tələb 

etməyən tutmalar 

 

Yenidoğulmuşların 



xoşxassəli tutmaları 

 

Qızdırma (febril) tutmaları 



 

Refleks tutmaları 

 

Alkoqol qəbulu 



 

Sulfit-oksidaza çatışmazlığı 

 

Fruktoza-1,6-difosfataza 



çatışmazlığı  

 

Digər üzvi mənşəli asiduriyalar   



 

Piridoksindən asılılıq 

 

Aminoasidopatiyalar (ağcaqayın 



siropu qoxulu sidik xəstəliyi, 

fenilketonuriya və s.) 

 

Sidik cövhəri sikli pozuntuları 



 

Karbohidrat mübadiləsi 

pozuntuları 

 

Fol turşusu və vitamin B12 



mübadiləsi pozuntuları 

 

Qlükozanı nəql edən zülal 



çatışmazlığı 

 

Menkes xəstəliyi 



 

Qlikogen yığılması pozuntuları 

 

Krabbe xəstəliyi 



 

Fumaraza çatışmazlığı 

 

Peroksisomal pozuntular 



 

Sanfilippo sindromu 

 

Mitoxondrial xəstəliklər 



(piruvatdehidrogenaza 

çatışmazlığı, tənəffüs zənciri 

defektləri, MELAS 

(mitoxondrial 

ensefalomiopatiya, laktik asidoz 

və insulta bənzər simptomlar)) 



Prenatal və ya perinatal işemik 

və ya anoksik zədələnmələr, 

yaxud irəliləməyən 

ensefalopatiyalar 

 

Porensefaliya 



 

Periventrikulyar leykomalyasiya 

 

Mikrosefaliya 



 

Beyin kirəcləşməsi və 

toksoplazmoz, serebrovaskulyar 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 15

kəsilməsinin törətdiyi 

tutmalar 

 

Dərman və ya başqa 



maddənin törətdiyi tutmalar 

 

Zədədən sonra dərhal baş 



verən və erkən tutmalar 

 

Tək tutmalar və ya təcrid 



olunmuş tutmalar 

(klasterlər) 

 

Nadir tutmalar 



(oliqoepilepesiya) 

insident, insan immun defisiti 

virusu və s. ilə əlaqədar digər 

zədələnmələr 



Postnatal infeksiyalar 

 

Sistiserkozlar 



 

Herpes ensefalitləri 

 

Bakterial meningitlər   



 

Digərləri  



Digər postnatal faktorlar 

 

Kəllə-beyin travmaları 



 

Alkoqol və narkotiklərdən sui-

istifadə 

 

İnsult  



 

Digərləri  



Müxtəlif 

 

Seliakiya (ənsə kirəcləşmələri 



ilə epilepsiya və seliakiya) 

 

Şimal epilepsiya sindromu 



 

Koffin-Lauri sindromu 

 

Alsheymer xəstəliyi 



 

Hantinqton xəstəliyi  

 

Alpers xəstəliyi 



İNSTRUMENTAL MÜAYİNƏLƏR 

Elektroensefaloqrafiya  

Elektroensefaloqrafiya (EEQ) – epilepsiya diaqnozu qoyulması 

və epilepsiya sindromunun müəyyən edilməsi üçün istifadə olunur. 

Lakin bu metodun üstünlükləri və  məhdudiyyətlərini bilmək 

lazımdır.  

Klinikasız yalnız EEQ-nin nəticəsi epilepsiya diaqnozunun 

qoyulması üçün kifayət deyil.  

Epilepsiyaya düçar olmayan insanların arasında EEQ-də qeyri-

spesifik anormal dəyişikliklər tez-tez aşkar olunur (xüsusilə yaşlı 

pasiyentlərdə, miqrenli xəstələrdə, psixotik hallarda, hətta sağlam 

insanlarda və s.).  

Normal EEQ epilepsiya diaqnozunu istisna etmir.  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 16

EEQ anormal dəyişikliklər göstərməsə  də, epilepsiya diaqnozu 

qoyula bilər.  

Normal EEQ dalğalarının anormal epileptik dalğalar kimi qəbul 

olunması ilə bağlı səhvlər tez-tez baş verir.  

Uşaqlarda bu kimi səhvlər daha çoxdur. Buna görə də, uşaqların 

EEQ müayinəsi uşaq epilepsiyası sahəsində  təcrübəsi olan 

mütəxəssis tərəfindən aparılmalıdır. 



Standart EEQ 

EEQ müayinəsinin nəticəsi aşağıda göstərilən suallara cavab verə 

bilər: 

 

epileptik fəaliyyətin olması 



 

epileptik fəaliyyətin ocaqlı və ya yayılmış olması 

 

sindromun dəqiqləşdirilməsi 



 

növbəti müayinə üsulunun seçilməsi 

 

müalicənin taktikası 



 

proqnoz 


 

(!) EEQ müayinəsi tutmadan sonra 24 saat ərzində aparılırsa, 

patoloji dəyişikliklərin aşkar olunması ehtimalı çoxalır.  



(!)  Təkrar tutma keçirən bütün uşaqlar EEQ müayinəsindən 

keçməlidir. 



(!)  İlk dəfə EEQ müayinəsi nəticəsinin normanı göstərməsi, 

sonrakı EEQ müayinələrində epileptik fəaliyyətin olmasını istisna 

etmir. 

(!) EEQ müayinəsi nəticəsinin normanı göstərməsi epilepsiya 

diaqnozunu inkar etmir. 



(!) Yalnız EEQ müayinəsinin epileptik fəaliyyəti göstərməsi 

(epileptik tutma olmasa) epilepsiya diaqnozunun qoyulması üçün 

kifayət deyil. 

 

İlk provokasiya olunmamış konvulsiv tutmadan sonra EEQ 



müayinəsi 

Bu zaman EEQ müayinəsi aparmağın faydaları:  

 

tutmanın təkrarlanması riskini qiymətləndirilməsi (anormal 



EEQ qeyd olunursa, risk 2 dəfə artır); 

 

neyrovizualizasiya aparmaq üçün göstəriş verə bilər;  



Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 17

 

xəstənin xəbəri olmadan uzun müddət davam edən epileptik 



prosesi aşkar edə bilər;  

 

qıcıqlandırıcı faktorları  aşkar edə bilər (məsələn, işığa 



həssaslıq);  

 

sindromu dəqiqləşdirmək üçün əlavə məlumat verə bilər.  



Lakin yanlış müsbət nəticələrin ola bilməsini də  nəzərdə 

saxlamaq lazımdır. Məsələn, ilk tutma qeyri-epileptik olub 

təkrarlanmaya bilər. Həmin xəstənin EEQ-sində tutma ilə  əlaqəsi 

olmayan epileptik dalğaların aşkar olunması (normal uşaqlarda 

epileptik fəaliyyət ola bilər) səhvən "epilepsiya" diaqnozunun 

qoyulmasına və gərəksiz müalicəyə gətirib çıxara bilər.  

Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən, ilk provokasiya olunmamış 

konvulsiv tutma klinik olaraq epileptik tutma kimi qiymətləndirilsə, 

EEQ müayinəsi göstərişdir. Lakin epilepsiya əleyhinə dərmanlardan 

istifadəyə başlamaq haqqında qərar qəbul edilməsinə yalnız EEQ-də 

epileptik fəaliyyətin olub-olmamağı əsas vermir. 

 

EEQ müayinəsi olmadan epilepsiya əleyhinə preparatların 



(EƏP) təyin edilməsi 

Valproat duzları, etosuksimid və benzodiazepinlər tipik "3Hz 

spayk-ləng dalğa" komplekslərini aradan qaldırır. Valproat duzları 

fotostimulyasiyanın qıcıqlandırdığı epileptik fəaliyyəti zəiflədir. 

Benzodiazepinlər bir neçə sindromda (uşaqlarda təpə  və gicgah 

nahiyəsi spaykları ilə xoşxassəli epilepsiya, yuxu EEQ-si zamanı 

epileptik status, qeyri-konvulsiv epileptik status, Vest sindromu) 

epileptik boşalmaların yox olmağına səbəb ola bilərlər. EƏP-lər 

xəstəliyin klinik və neyrofizioloji mənzərəsini dəyişdirdiyinə görə 

EEQ müayinəsi aparılandan sonra təyin olunmalıdırlar. 

 

Təkrar EEQ və yuxu zamanı EEQ 

İlk tutmalararası EEQ normaldırsa, həmin müayinənin ikinci dəfə 

aparılması epileptik fəaliyyəti aşkar edə bilər. Oyaq vəziyyətdə 

çəkilmiş EEQ normaldırsa, yuxu zamanı  çəkilmiş EEQ epileptik 

fəaliyyəti göstərə bilər. 

 

Video-EEQ 

EEQ ilə eyni zamanda video-çəkiliş aparılması müəyyən hallarda 

tutmanın və sindromun diaqnostikasını dəqiqləşdirməyə imkan verir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 18

Belə hallarda tutmalar tez-tez təkrar olunmalıdır ki, müayinə zamanı 

videoya qeyd oluna bilsin (əks halda video-EEQ-nin standart EEQ 

müayinəsindən üstünlüyü olmaz). 

 

EEQ monitorinq 

Təkrar standart EEQ müayinəsi keçiriləndən sonra epilepsiya 

diaqnozunun qoyulması mümkün deyilsə, EEQ monitorinqi əlavə 

məlumat verə bilər.  

 

Elektrokardioqrafiya (EKQ) 

Konvulsiv tutma keçirən uşaqda (xəstədə) sinkop (məsələn, 

“uzunsürən QT sindromu” nəticəsində kardiogen sinkop) ola bilər. 

Buna görə  də, konvulsiv tutma keçirən xəstədə EKQ müayinəsi 

aparılmalıdır və  əgər lazım olsa, daha dərin kardioloji müayinə 

göstərişdir. 

 

Video-çəkiliş 

Xəstənin yanında olan şəxslər tutmanın video (telefon və ya 

video-kamera vasitəsi ilə) çəkilişini yazsalar, həkim üçün tutmanın 

semiologiyası daha aydın ola bilər. Buna görə  də, tutmaları olan 

bütün xəstələrdə tutmaların video-çəkilişi məsləhət görülür. 

 

Neyrovizualizasiya 

Epilepsiyanın səbəbi olan beynin struktur dəyişiklərinin aşkar 

edilməsində MRT müayinəsi KT müayinəsindən daha üstündür. 

Epilepsiyaya düçar omuş  uşaqların  əksəriyyəti MRT 

müayinəsindən keçməlidirlər. Yalnız aşağıda göstərilən sindromlar 

MRT müayinəsi üçün göstəriş deyil: 

 

idiopatik yayılmış epilepsiyalar (uşaqların absans 



epilepsiyası, gənclərin mioklonik epilepsiyası, gənclərin 

absans epilepsiyası) 

 

uşaqların mərkəzi-gicgah spayklarla xoşxassəli epilepsiyası  



 

Genetik tədqiqatlar 

Epilepsiyanın yaranmasında genetik təsirlər çoxdur. Xəstənin 

nəslində epilepsiyanın olub- olmaması diaqnozu dəqiqləşdirmək və 

proqnozu müəyyənləşdirmək üçün çox vacibdir. Buna görə də, bütün 

epilepsiyalı  xəstələrdə  əvvəlki 2 nəsli  əhatə edən genealoji ağac 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 19

tərtib edilməlidir və burada bütün nevroloji və psixi pozuntular qeyd 

olunmalıdır. Genealoji ağaca nənə, baba; əmi, dayı, xala, bibi və 

onların uşaqları; ata, ana; qardaş, bacı  və onların uşaqları; xəstənin 

öz uşaqları daxil edilməlidir. 

EPİLEPSİYANIN MÜALİCƏSİ 

Müalicənin  əsas prinsipi – minimum əlavə  təsirlərlə maksimum 

terapevtik effektivlik əldə etməkdir.   

 



Epilepsiyanın müalicəsi yalnız dəqiq diaqnoz qoyulduqdan sonra 

başlana bilər 

 

EƏP-lərin qəbulunun başlanması haqqında qərarı pasiyent və 



epilepsiya üzrə mütəxəssis verməlidir (В) 

 



"Epilepsiya önü" termini və "epilepsiyanın profilaktik müalicəsi" 

taktikasının heç bir mənası yoxdur (ağır kəllə-beyin travması 

istisnadır) 

 



Epilepsiyanın müalicəsinə  təkrar tutmadan sonra başlamaq 

lazımdır  

 

Aşağıdakı hallarda ilk tonik-klonik tutmadan sonra EƏP təyin 



etmək lazımdır: 

 



Anamnezdə mioklonik, absans və ya parsial tutmaların olması (В)

 



EEQ-də epileptik aktivliyin aydın şəkildə qeyd edilməsi (В)

 



Pasiyentdə ocaqlı nevroloji sindromların mövcud olması (В)

 



Pasiyent tərəfindən təkrar tutmanın baş vermə ehtimalının 

yolverilməz hesab edilməsi (D)

 

İntellektin azalması (ali psixi funksiyaların pozulması); 



 

Neyrovizualizasiya məlumatlarına əsasən struktur 



dəyişikliklərinin mövcud olması. 

 

EƏP ilə monoterapiya 

Klinik epileptologiyada monoterapiya prinsipi özünə möhkəm 

yer tutmuşdur. 

Monoterapiya aşağıdakıların qarşısını almağa imkan verir: 

 

ağır əlavə təsirlərin əmələ gəlməsi 



 

teratogen təsir 

Preparatlar epilepsiyanın forması və tutmaların xarakterinə ciddi 

şəkildə uyğun olaraq təyin edilir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 20

Hər bir konkret halda preparat seçimi zamanı onun əlavə  təsir 

profilləri və dərmanların qarşılıqlı təsirinə əsaslanmaq lazımdır (A)

Qeyd: 

Tərkibində eyni aktiv maddə olan EƏP-lər (orijinal preparatlar və 

generiklər) bir-birini əvəz etmirlər – orijinal preparatları generiklərlə  və 

əksinə  əvəz etmək lazım deyil. Monoterapiya şəklində  tətbiq edilməsinə 

icazə verilən bütün EƏP-lər ilk dəfə diaqnozu qoyulmuş epilepsiya zamanı 

təxminən bərabər effektivliyə malikdirlər. 

 

Uyğun EƏP ilə müalicə zamanı lazımi effekt əldə edilməzsə, 



aşağıdakı vəziyyətləri nəzərdən keçirmək lazımdır: 

 

səhv epilepsiya diaqnozu 



 

epileptik sindroma uyğun gəlməyən EƏP seçimi 

 

pasiyentin özbaşına dərman qəbulunu kəsməsi, pasiyentin 



həkim tövsiyələrini yerinə yetirməməsi  

 

neoplastik proses 



 

alkoqol və ya psixoaktiv maddələrdən gizli sui-istifadə 

 

baş beynin ağır inkişaf qüsuru 



 

proqressivləşən xəstəliyin mövcud olması 

 

EƏP-nin qeyri-adekvat dozaları 



 

Rezistent epilepsiyanın müalicəsi 

 



Cərrahi müalicə (göstərişlər ciddi şəkildə  əsaslandırılmalıdır, 

əməliyyat öncəsi hərtərəfli və tam müayinə aparılmalıdır) 

 

Azan sinirin stimulyasiyası  



 

Ketogen pəhriz 



 

Psixoloji müalicə üsulları 



 

Kombinə olunmuş müalicə (Politerapiya) 

Kombinə olunmuş müalicənin təyin edilməsi imkanı  nəzərdən 

keçirilməlidir: 

1)

 



Birinci 3 olan iki EƏP-nin monoterapiya şəklində  tətbiqinin 

qeyri-effektiv olması; 

2)

 

Birinci EƏP ilə müalicə zamanı preparatın yaxşı  qəbul 



edilməsinə  və pasiyentin vəziyyətinin  əhəmiyyətli dərəcədə 

yaxşılaşmasına baxmayaraq, dərmanın maksimal mümkün 

dozada tətbiqi tutmaların  əmələ  gəlməsinin tamamilə qarşısını 

almırsa (A).  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 21

Kombinə olunmuş müalicə üçün preparatların seçimini 

tutmaların tipini (tiplərini) nəzərə almaqla aparmaq lazımdır, 

preparatların sayı isə iki, yaxud maksimum üç EƏP ilə 

məhdudlaşmalıdır (B)

 

Qanda EƏP-lərin konsentrasiyasının müəyyən edilməsi 

EƏP-lərin tətbiqi zamanı onların qanda konsentrasiyasını 

müntəzəm olaraq müəyyən etmək lazım deyil. Belə müayinənin 

aparılması aşağıdakı hallarda məqsədəuyğundur (D)

 

Fenitoin dozasının korreksiyası; 



 

Müalicə rejiminə  əməl edilməsinin qiymətləndirilməsi və 

toksikliyin müəyyən olunması. 

 

Provokasiya olunan tutmalarla pasiyentlərin aparılması 

Alkoqol abstinent (“aclıq”) sindromu və ya delirium tremens (“ağ 

isitmə”) zamanı tutmaların  əmələ  gəlmə riskini azaltmaq üçün qısa 

müddət ərzində benzodiazepinlərdən istifadə etmək olar (B)

Kəskin beyin insultunun inkişafı  və ya neyrocərrahi müdaxilə 

hallarında profilaktik məqsədlə  EƏP-lərin təyin edilməsi göstəriş 

deyil (B)

Baş beyin silkələnməsi keçirmiş pasiyentlərdə tutmaların 

müalicəsi üçün EƏP-lərin tətbiqi göstəriş deyil (D)

 

EƏP-lərin əlavə təsirləri 

Pasiyentləri EƏP-lərin potensial əlavə  təsirləri haqqında 

məlumatlandırmaq və  dəridə  səpgilər, somnolentlik (yuxululuq), 

qusma kimi əlamətlərin, xüsusilə də müalicənin ilk həftələrində, əmələ 

gəlməsi hallarında təcili surətdə tibbi yardım üçün müraciət etmək 

lazım olduğu haqqında ciddi şəkildə xəbərdar etmək lazımdır (C).  

Osteoporozun inkişafını minimallaşdırmaq üçün EƏP qəbul 

edən pasiyentlərə qidalanmanın xarakteri və  həyat tərzinin 

dəyişdirilməsi ilə bağlı tövsiyələr vermək lazımdır (D)

Qara ciyər funksiyasının müntəzəm müayinəsi və qanın ümumi 

analizinin aparılması tələb olunmur (C)

 

EƏP-lərin qəbulunun dayandırılması 

 

Tam elektro-klinik remissiya – tutmaların olmaması və EEQ-nin 



normallaşması – əldə etməyə çalışmaq lazımdır. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 22

 



Dozanın azaldılmasından  əvvəl EEQ müayinəsi (yuxu zamanı 

qeyd olunmanın daxil edilməsi ilə daha yaxşıdır) aparmaq 

tövsiyə olunur. 

 



EƏP-lərin dozasının azaldılması və ya qəbulunun dayandırılması 

müddətləri ciddi şəkildə  fərdi olaraq müəyyən edilir və 

epilepsiyanın forması  və  xəstəliyin gedişi xüsusiyyətlərindən 

asılıdır. 

 

İdiopatik fokal formalar, uşaqların absans epilepsiyası (UAE) 



zamanı – tutmaların olmamasından 2-4 il keçdikdən sonra EƏP-

lərin dozasını azaltmağa başlamaq olar. 

 

Simptomatik fokal epilepsiyalarda, gənclərdə rast gələn idiopatik 



yayılmış epilepsiyaların variantları zamanı isə 3-4 illik 

remissiyadan tez olmayaraq, EƏP-lərin dozasını azaltmağa 

başlamaq olar (GME – gənclərin mioklonik epilepsiyası ilə bağlı 

məsələ müzakirə mövzusudur). 

 

EƏP qəbulunun tam dayandırılması tədricən, bir il ərzində həyata 



keçirilir. 

EƏP qəbulunun dayandırılmasından sonra xəstəliyin residivi 

riskini qiymətləndirmək üçün proqnostik meyarlardan istifadə etmək 

lazımdır (A). 



 

Stasionara qəbul üçün göstərişlər 

 

Yaşı 12 aydan aşağı 



 

Tutmadan 1 saat sonra "Glasgow Coma Scale" üzrə 15 baldan 

az olması 

 

Yüksək kəllədaxili təzyiq (papillodema, gərgin əmgək) 



 

Oyanıqlıq, qusma 

 

Meningizm  əlamətləri (Kerniq simptomu, fotofobiya, boyun 



əzələlərinin rigidliyi) 

 

Aspirasiya  əlamətləri (tənəffüs çatışmazlığı, hipoksiya 



əlamətləri) 

 

Mürəkkəb tutma (15 dəqiqədən artıq davam edən tutma və ya 



ocaqlı və ya bir gün ərzində təkrarlanan tutma) 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 23

EPİLEPSİYA ZAMANI PSİXİ POZUNTULAR 

Epilepsiya zamanı psixi pozuntulara epilepsiya üçün spesifik və 

intellektual-mnestik defektlə  əlaqədar  şəxsiyyət dəyişiklikləri, 

affektiv pozuntular və epileptik psixozlar aiddir. 

Epilepsiyalı xəstələrdə psixi pozuntular aşkar edildikdə pasiyenti 

həkim-psixiatrın qəbuluna göndərmək lazımdır. 

XBT-10-un psixiatriya bölməsində epilepsiya "Baş beynin 

zədələnməsi və ya disfunksiyası, yaxud fiziki (somatik) xəstəlik 

nəticəsində digər psixi pozuntular" rubrikasında verilmişdir. Bu 

vəziyyətləri göstərilən dəyişikliklərin serebral əsasda baş verməsinə 

görə birləşdirirlər. Onlar təsadüfi  şəkildə bu və ya digər xəstəlik, 

yaxud disfunksiya ilə yanaşı əmələ gəlmirlər və həmin pozuntulara 

qarşı psixopatoloji  reaksiya adlandırılırlar. 

Gicgah epilepsiyası zamanı sadə parsial tutmalar çərçivəsində 

düşüncənin pozuntusu ilə müşahidə olunan müxtəlif psixopatoloji 

əlamətlər meydana çıxır. 

 

Şəxsiyyət və davranış pozuntuları 

Şəxsiyyət və davranış pozuntuları premorbid davranışın adət 

edilmiş  şəklinin  əhəmiyyətli dərəcədə  dəyişilməsi ilə xarakterizə 

olunur. Epilepsiyalı  xəstələrdə ilk növbədə mnestik-intellektual 

sfera, emosiyalar, həvəs və seksual davranış pozuntuları daha 

qabarıq şəkildə meydana çıxır. Bir qayda olaraq, tutmaların tezliyi, 

xəstəliyin proqredient xarakteri və müalicənin qeyri-effektivliyi 

arasında birbaşa əlaqə mövcuddur. 

Şəxsiyyət dəyişikliyi və  əqli zəiflik arasında sıx  əlaqə 

mövcuddur.  İntellekt səviyyəsinin aşağı düşməsində xarakteroloji 

dəyişikliklər əsas rol oynayır. Epilepsiya zamanı şəxsiyyətin patoloji 

dəyişikliyi başlanğıcda  şəxsiyyətin özəyinə toxunmur. İlkin 

mərhələdə epileptik proses psixi proseslərin gedişini (duyğular və 

can atmalar, ifadə üsulları, reaksiyalar və davranış) yalnız formal 

şəkildə – onların ləngiməsi, ilişib qalmağa meyllilik və 

perseverasiya istiqamətində  dəyişir. Epilepsiyalı  xəstələrdə sağlam 

insanlarda olduğu kimi premorbid şəxsiyyətin çox müxtəlif 

variantları mövcuddur. Epilepsiyalı 

xəstələrdə 

şəxsiyyət 

dəyişiklikləri əmələ gəlməsinin epileptik tutmalarla bir başa əlaqəsi 

vardır. Epilepsiya xəstəliyinə xas olan şəxsiyyət dəyişiklikləri başqa 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 24

xəstəliklərdə rast gəlinmir. Lakin buna oxşar şəxsiyyət dəyişiklikləri 

– epileptoid, yəni epilepsiyayabənzər  şəxsiyyət dəyişiklikləri 

mövcuddur. Eyni zamanda, heç vaxt tutmaları olmayan insanlarda 

da bu cür şəxsiyyət dəyişikliklərinin olması mümkündür. Belə 

vəziyyətlər üçün “epilepsia larvata”, yəni “gizli epilepsiya” termini 

müəyyən edilmişdir. Digər patoloji hallar zamanı da müşahidə 

olunan belə  şəxsiyyət dəyişiklikləri epilepsiyayabənzər  şəxsiyyət 

dəyişiklikləri adlandırılmalıdır. 

Epilepsiyalı  xəstələrdə bütün psixi proseslərin yavaşıması, 

torpidlik və suvaşqanlılığa meyllilik – yeni təcrübənin 

toplanmasında çətinliklər yaranması, kombinator qabiliyyətlərin 

aşağı düşməsi və daha əvvəl mənimsənilmiş informasiyanın yenidən 

istifadəsinin pisləşməsinə  gətirib çıxarır.  Əvvəllər qıcıqlanmanın 

artması ilə  əlaqələndirilən, brutal və aqressiv hərəkətlərə meyllilik 

meydana çıxır. Bu dəyişikliklər  əqli məhsuldarlığın azalmasına, 

xəstəliyin proqressivləşməsi zamanı isə – ali psixi funksiyaların 

davamlı geriləməsinə, yəni  əqli zəifliyin inkişafına gətirib çıxarır. 

Epileptik  əqli zəiflik zamanı  dərk etmə qabiliyyətləri və yadda 

saxlamanın proqressivləşən zəifləməsi, mühakimələrin get-gedə 

daralması qeyd olunur. Əhəmiyyətli olan məsələni az 

əhəmiyyətlidən ayıra bilməmək, sintetik ümumiləşdirmələr 

qabiliyyətinin olmaması da belə  vəziyyət üçün səciyyəvidir. 

Xəstəliyin son mərhələlərində monoton və rabitəsiz nitq inkişaf edir. 

İlkin yayılmış (oyanma epilepsiyası adlandırılan) və gicgah 

epilepsiyaları zamanı meydana çıxan  şəxsiyyət dəyişikliklərinin 

fərqləndirilməsi qəbul edilmişdir. Oyanma epilepsiyası olan xəstələr 

adama yovuşmazlıq, tərslik, məqsədyönlülüyün olmaması, 

səliqəsizlik, etinasızlıq, özünənəzarətin itirilməsi, həkim 

təyinatlarının yerinə yetirilməsinin pozulması, anozoqnoziya, 

alkoqol qəbuluna həvəs, deviant və delinkvent davranışa meyllilik 

ilə xarakterizə olunurlar. Eyni zamanda həmin xəstələr aydın ifadə 

olunmuş  həssaslıq, kifayət qədər çevik ağıl, tez hirslənmə, 

özünəinamın olmaması və özünü qiymətləndirmənin aşağı səviyyəsi 

ilə fərqlənirlər. Şəxsiyyət dəyişikliklərinin bu tipi üçün “yaşlı uşaq” 

anlayışı uyğun gəlir. 

Qeyd edilən  şəxsiyyət xüsusiyyətləri gənclərin mioklonik 

epilepsiyası olan xəstələrdə də müşahidə olunur, lakin bu, epileptik 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 25

prosesin xarakteri ilə deyil, daha çox yeniyetməlik dövrünün təsiri 

ilə izah oluna bilər. 

Şəxsiyyət dəyişiklikləri tipinə görə bu xəstələr, gicgah 

epilepsiyasının bir növü olan yuxu epilepsiyalı xəstələrlə ziddiyyət 

təşkil edirlər. Həmin xəstələr üçün eqosentrizm, lovğalıq, 

ipoxondriya, düşüncə və affektlərin suvaşqanlığı və ləngliyi fonunda 

xırdaçılıq, hər  şeyi təfsilatı ilə planlaşdırmaq və pedantlıq 

səciyyəvidir. 

Anqlo-amerikan epileptologiyasında gicgah epilepsiyası ilə 

əlaqədar, dəyişmiş, lakin patoloji olmayan davranışın bir qrup 

əlamətini ayırd etmək qəbul olunmuşdur. Bura emosiyaların 

güclənməsi, tədbirlilik, dindarlığın artması, seksual aktivliyin 

azalması  və hiperqrafiya aiddir. Şəxsiyyətin bu cür xüsusiyyətləri 



interiktal davranış sindromu  və ya Qasto-Qeşvind sindromu adını 

almışdır. 

Epileptik aktivliyin gicgah paylarında yerləşmə  tərəfindən asılı 

olaraq, xəstələrin  şəxsiyyət xüsusiyyətlərində müəyyən fərqlər 

müşahidə olunur. Sağtərəfli gicgah ocağı olan xəstələrdə daha çox 

emosional şəxsiyyət xüsusiyyətləri və deviasiyaların sərfəli formada 

təqdim edilməsinə (öz obrazını pardaqlamaq) cəhd qeyd olunur. 

Soltərəfli gicgah ocağı olan xəstələrdə ideator (düşüncə, təfəkkür) 

xüsusiyyətlər, eyni zamanda ətrafdakıların qiymətləndirməsi ilə 

müqayisədə öz davranış obrazını şəxsiyyətsizləşdirməyə cəhd daha 

çox ifadə olunur. Sağtərəfli ocaq zamanı soltərəfli fəza aqnoziyası, 

soltərəfli ocaq zamanı isə daha çox depressiv simptomatika 

meydana çıxır. Soltərəfli fəza aqnoziyasına öz davranış obrazını 

pardaqlamaq, depressiyaya isə onu şəxsiyyətsizləşdirməyə meyllilik 

uyğun gəlir. 

Epilepsiyanın klinik mənzərəsində rast gəlinən müxtəlif 

komorbid psixi pozuntular arasında ən çox koqnitiv pozuntular qeyd 

olunur. Onlar çox vaxt hələ yeniyetməlik və  gənclik dövrlərində 

formalaşır və zaman keçdikcə  əhəmiyyətli transformasiyaya 

uğrayırlar. Bu pozuntuların  əsas  əlaməti – koqnitiv məhsuldarlığın 

azalması, o cümlədən yaddaşın, diqqətin pozulması, təlimdə 

çətinliklər və bunun nəticəsi olaraq təhsildə müvəffəqiyyət 

dərəcəsinin aşağı düşməsidir. Epilepsiya zamanı koqnitiv 

pozuntuları xəstəliyin öz əlamətlərinə aid edirlər. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 26

Ayrı-ayrı hallarda qeyd edilən pozuntular bəzi epilepsiya 

əleyhinə preparatlarla aparılan uzunmüddətli və ya qeyri-effektiv 

terapiyanın nəticəsi kimi meydana çıxa bilər. Bununla əlaqədar 

olaraq,  ən çox üstünlük verilən yanaşma koqnitiv funksiyalara 

müsbət təsiri olan EƏP-lərin seçilərək təyin edilməsidir. 

Epilepsiyalı  xəstələr üçün intellektual qabiliyyətin geniş 

diapazonu – əqli inkişafın geri qalmasından tutmuş yüksək intellekt 

səviyyəsinə qədər – xarakterikdir. Ona görə də intellekt əmsalı (İQ) 

intellekt haqqında  ən ümumi təsəvvür verir və onun qiymətinə 

tutmaların növü və tezliyi, epilepsiyanın meydana çıxdığı yaş, 

xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi, baş beynin zədələnmə dərinliyi, irsiyyət, 

EƏP-lərin tətbiqi və  təhsil səviyyəsi kimi bir sıra amillər təsir edə 

bilir. 


Epilepsiyalı  xəstələrin 1/3-də  İQ göstəricisi sabit səviyyədə 

olmur, xəstəliyin gedişi  ərzində enib-qalxmaya məruz qalır. Beyin 

funksiyalarının laterallaşması ilə əlaqədar olaraq, verbal və icra İQ 

alttipi göstəricilərində fərqlər mövcud olur. Belə ki, soltərəfli ocağı 

olan epilepsiyalı  xəstələrdə  və ya zədələnmələr zamanı verbal İQ 

göstəricisinin, sağtərəfli ocaq və ya zədələnmə zamanı isə icra İQ 

göstəricisinin aşağı düşməsini gözləmək olar. 

Yayılmış tutmalar gedişində  yıxılma nəticəsində  əmələ  gələn 

baş beyin travmaları intellekt səviyyəsini aşağı sala bilər. Keçirilmiş 

tutmaların sayı  əqli zəiflik dərəcəsinə  həlledici təsir göstərir. 

Xəstəliyin başlanmasından 10 il keçdikdən sonra bu özünü aydın 

şəkildə büruzə verir. 100-dən artıq tam epilepsiya tutması keçirmiş 

xəstələrin 94%-də, daha az sayda tutma keçirmiş  xəstələrin isə 

yalnız 17,6%-ində əqli zəiflik meydana çıxır. 

İntellektual defektin və  əqli zəifliyin formalaşmasına təsir 

göstərən  əsas amillər kimi müalicənin başlanmasına qədər 

keçirilmiş tutmaların sayı, ömür boyu baş vermiş tutmaların sayı və 

ya tutmaların qeyd edildiyi illərin sayı götürülür. İntellektual-

mnestik azalmanın dərəcəsi tutmaların baş verdiyi illərin sayı ilə 

korrelyasiya edir. İkincili yayılmış tutmalar zamanı tutmaların sayı 

ilə intellektual defektin dərinliyi arasında statistik əhəmiyyətli əlaqə 

mövcuddur.  

Əgər dərman preparatları vasitəsilə tutmaları tamamilə aradan 

qaldırmaq mümkün olarsa, İQ göstəricisinin yüksəlməsi müşahidə 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



oluna bilər. EƏP-lərə qarşı rezistent olan epilepsiya formalarında 

daha aşağı  İQ qeyd olunur. Bu, arası  kəsilmədən və uzunmüddətli 

epilepsiya əleyhinə terapiya aparılması zərurətini sübut edir. 

Anamnezində epileptik status olan xəstələrdə intellekt səviyyəsi 

sağlam insanlarla müqayisədə 15%-dən az olmayaraq aşağı düşə 

bilər. Gicgah epilepsiyası zamanı mürəkkəb parsial tutmalar üçün 

bu cür qanunauyğunluq mövcud deyil. Belə hallarda defekt və 

demensiyanın  əmələ  gəlməsi üçün tutmaların ümumi sayı deyil, 

“zaman pəncərəsi” adlandırılan göstərici – yəni dərk etmə 

proseslərinin bərpasının gözlənildiyi müddət – əhəmiyyət kəsb edir. 

Bu göstəricinin aşılması zamanı geri dönməyən mnestik-intellektual 

dəyişikliklər inkişaf edir. Mürəkkəb parsial tutmalar fasiləsiz olaraq 

baş verdiyi halda, həmin dəyişikliklər 5 ildən sonra aşkar olunur. 

Əksər digər hallarda bu göstərici 20 ildən az olmur. 



Yüklə 1,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin