Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2014-cü il tarixli
Yüklə 408,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2014-cü il tarixli 05 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir TƏHLÜKƏSİZ ABORTLAR ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2014
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 57.1 T 38
T 38 Təhlükəsiz abortlar üzrə klinik protokol, 2014. – 40 səh.
2
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 3
C.Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru, t.f.d. Tərtibçilər: F.Əliyeva Səhiyyə Nazirliyinin baş mama-ginekoloqu, Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun direktoru, dosent, t.f.d., RS/AP üzrə Milli Koordinator, tərtibçilər qrupunun rəhbəri L.Məmmədova Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun elmi katibi G.Rzayeva Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Ambulator-diaqnostika şöbəsinin müdiri O.Akçurina Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Ambulator-diaqnostika şöbəsinin mama-ginekoloqu S.Sevdiməliyeva Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Ekstrakorporal mayalanma şöbəsinin müdiri Ş.İsmayılova Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin müdiri
Rəyçilər: E.Əliyeva Azərbaycan Tibb Universitetinin I Mamalıq və ginekologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. H.Bağırova Azərbaycan Tibb Universitetinin II Mamalıq və ginekologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. L.Rzaquliyeva Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Mamalıq və ginekologiya kafedrasının müdiri, dosent, t.e.d.
Bu klinik protokol beynəlxalq ekspertlər - Gynuiti layihəsinin baş məsləhətçisi Tamara Sereteli və Gynuiti layihəsinin baş elmi işçisi Erika Çonqun iştirakı ilə işlənib hazırlanmışdır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyələrin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. B Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud Ekspertlərin rəyi. Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 6
AT arterial təzyiq
BKİ bədən kütləsi indeksi β-XQ β xorionik qonadotropin CYYİ cinsi yolla yoluxan infeksiyalar HBV hepatit B virusu HCV hepatit C virusu XBT-10 Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış İİV insanın immunçatışmazlığı virusu KÇOİX kiçik çanaq
orqanlarının iltihabi xəstəlikləri KOK kombinə olunmuş oral kontraseptivlər MA medikamentoz abort Rh rezus faktor
RV Vasserman reaksiyası UDV uşaqlıq daxili vasitə USM ultrasəs müayinəsi ÜST Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı VA vakuum-aspirasiya
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7
Pasiyent qrupu: hamilə qadınlar. Protokol sübutlu təbabətə əsaslanan müasir metodik tövsiyələrin verilməsi ilə təhlükəsiz abort prinsiplərini tətbiq etmək məqsədini daşıyır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına (ÜST) görə abort – hamiləliyin 22-ci həftəsinə qədər və ya dölün çəkisi 500 qrama qədər olduğu müddətdə hamiləliyin pozulmasıdır (özbaşına qovulma və ya embrionun/dölün xaric edilməsi). İxtisaslı tibb işçisi tərəfindən adekvat avadanlıqdan, sanitar- gigiyenik standartlara riayət etməklə, düzgün metodikadan istifadə etməklə icra olunan abort təhlükəsiz abort hesab olunur. Demoqrafiya və Sağlamlıq Sorğusunun (2011) göstəricilərinə əsasən Azərbaycanda qadınların 9,9% sorğudan əvvəlki üç il ərzində ən azı bir dəfə abort ediblər. Bu qadınların 65,9% bir abort, 31,1% iki-üç abort və 2,9% dörd və daha çox abort ediblər. 30-34 yaş arası olan qadınlara düşən abortların orta sayı 2,4, 35-39 yaş arası olan qadınlara düşən abortların orta sayı 2,8, 40-49 yaş arası olan qadınlara düşən abortların orta sayı 2,9-dur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına
görə illər üzrə abortların sayında artım qeyd olunur (Cədvəl 1). Cədvəl 1. İllər üzrə abortların sayı İllər Abortların sayı 2009 24562 2010 26801 2011 27790 2012 31000 Son 9 il ərzində abortların sayı 11 min artıb. Bu əməliyyat üçün daha çox 25-29 yaşlar arasında qadınlar müraciət edirlər. Hamiləliyin 9-cu həftəsinə qədər süni pozulması qadının istəyinə görə, həmçinin tibbi və sosial göstərişlərə görə ambulator şəraitdə icra olunur. Hamiləliyin 9-12-ci həftəsində qadının istəyinə görə,
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8 həmçinin tibbi və sosial göstərişlərə görə stasionarda icra olunur. Hamiləliyin 12-ci həftəsindən sonra abortun icra edilməsi haqda qərarı konsilium verir. Hamiləliyin süni pozulması metodunun seçimi (cərrahi və ya medikamentoz) qadının arzusundan, metodun hamiləliyin müddəti üçün uyğunluğundan, müvafiq avadanlığın və xüsusi hazırlıq keçmiş personalın olmasından asılıdır. Qadın hamiləliyini pozmaq məqsədilə müraciət etdiyi halda onun:
hamiləliyi və hamiləliyin müddəti aşağıdakı metodlardan biri və ya bir neçəsi ilə müəyyən olunur:
axırıncı aybaşının birinci gününə əsasən (C)
ultrasəs müayinəsi (USM) ilə (B)
β xorionik qonadotropinin (β-XQ) səviyyəsinin təyini ilə
sidik testi vasitəsi ilə (C)
ginekoloji müayinəyə əsasən
abortdan sonra mümkün fəsadların meydana çıxması üzrə risk faktorlarının müəyyən edilməsi məqsədilə ümumi və somatik status qiymətləndirilir
məsləhətvermə xidməti göstərilir XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT O03 Spontan abort [dördüncü işarələr verilən yuxarıdakı yarımrubrikaya bax] Daxil edilib: düşük O04 Tibbi abort [dördüncü işarələr verilən yuxarıdakı yarımrubrikaya bax] Daxil edilib: hamiləliyin pozulması:
leqal
tibbi göstərişlə Terapevtik abort O05 Abortun digər növləri [dördüncü işarələr verilən yuxarıdakı yarımrubrikaya bax] O06 Dəqiqləşdirilməmiş abort [dördüncü işarələr verilən yuxarıdakı yarımrubrikaya bax] Daxil edilib: ƏGO induksiya olunmuş abort O07 Abort cəhdinin uğursuzluğu
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 9
ağırlaşan uğursuz tibbi abort O08.0 yarımrubrikasında təsnif olunan hallarla O07.1 Uzunmüddətli və ya güclü qanaxma ilə ağırlaşan uğursuz tibbi abort O08.1 yarımrubrikasında təsnif olunan hallarla O07.2 Emboliya ilə ağırlaşan uğursuz tibbi abort O08.2 yarımrubrikasında təsnif olunan hallarla O07.3 Digər və dəqiqləşdirilməmiş ağırlaşmalarla gedən uğursuz tibbi abort O08.3–O08.9 yarımrubrikalarında təsnif olunan hallarla O07.4 Ağırlaşmasız uğursuz tibbi abort ƏGO uğursuz tibbi abort O07.5 Çanaq orqanlarının və cinsiyyət yollarının infeksiyası ilə ağırlaşan digər və dəqiqləşdirilməmiş uğursuz abort cəhdləri O08.0 yarımrubrikalarında təsnif olunan hallarla O07.6 Uzunmüddətli və ya güclü qanaxma ilə ağırlaşan digər və dəqiqləşdirilməmiş uğursuz abort cəhdləri O08.1 yarımrubrikalarında təsnif olunan hallarla O07.7 Emboliya ilə ağırlaşan digər və dəqiqləşdirilməmiş uğursuz abort cəhdləri O08.2 yarımrubrikasında təsnif olunan hallarla O07.8 Digər və dəqiqləşdirilməmiş ağırlaşmalarla gedən digər və dəqiqləşdirilməmiş uğursuz abort cəhdləri O08.3–O08.9 yarımrubrikalarında təsnif olunan hallarla O07.9 Ağırlaşmasız digər və dəqiqləşdirilməmiş uğursuz abort cəhdləri ƏGO uğursuz abort cəhdi KLİNİK TƏSNİFAT Təhlükəsiz abortların iki növü mövcuddur:
farmakoloji vasitələrin istifadəsi (ÜST-2003)
Cərrahi – hamiləliyin süni pozulması məqsədilə transservikal prosedurların tətbiqi (elektrik və əl ilə vakuum-aspirasiya) Hamiləliyin müddətindən asılı olaraq erkən və gec abortlar ayırd edilir (Əlavə 1):
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 10
hamiləliyin 12-ci həftəsinə qədər (I trimestrdə) aparıldıqda – erkən abortlar
hamiləliyin 12-22 həftələri arasında (II trimestrdə) aparıldıqda – gec abortlar Abortun edilməsi üçün göstərişlər Tibbi: Ana tərəfindən:
ürəyin revmatik xəstəliyi və anadangəlmə ağır ürək qüsurları və ürək çatışmazlığı
onkoloji bədxassəli xəstəliklər (xüsusilə kiçik çanaq nahiyəsində kimyəvi terapiya kursuna ehtiyac olanda)
vərəmin aktiv forması
sifilis
İİV
ağır psixi xəstəliklər, şizofreniya
sinir sistemi xəstəlikləri (epilepsiya, katalepsiya və narkolepsiya)
hamiləliyin 16-cı həftəsinə qədər baş verən məxmərək (B)
endokrin sistemin ağır xəstəlikləri (diabet, prolaktinoma, hiperparatrieoz və bir sıra başqa xəstəliklər)
həyati vacib orqanların ağır xəstəlikləri (qaraciyər, böyrək)
həyati vacib orqanın cərrahi yolla götürülməsindən sonrakı vəziyyətlər (ağciyər və ya onun payları, böyrək və s.)
orqanizmin fizioloji yetişməzliyi (16 yaş və daha erkən) və repro- duktiv sistemin funksiyalarının enməsi zaman (45 yaş və daha çox) Hamiləliyin erkən dövrlərində keçirilmiş kəskin infeksion xəstəliklər hallarında onun pozulması haqda qərarı həkimlər komissiyası fərdi qaydada qəbul edir. Hazırkı siyahıda göstərilməyən, lakin hamiləliyin davam etdirilməsində və doğuşda qadının sağlamlığına və həyatına ciddi təhlükə yaradan xəstəliklər olduqda, hamiləliyin pozulması məsələsi fərdi məsləhətlə qərarlaşdırılır.
bax: “Hamiləlik və infeksiyalar üzrə klinik protokol”. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi, Bakı, 2012. - 72 səh.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 11
ağır bətndaxili inkişaf qüsurları
xromosom anomaliyaları Sosial:
ərin 2-ci qrup əlil olması
hamiləlik dövründə ərin ölməsi
valideynlik hüququndan məhrum edilmə və ya məhdudlaşdırılma barədə məhkəmə qərarının alınması
nikahdan kənar hamiləlik
hamiləlik dövründə nikahın pozulması
hamiləliyin zorlamaya məruz qalma nəticəsində baş verməsi
çoxuşaqlılıq (5 və ya daha artıq uşaq)
ailədə əlil uşağın olması
qadının qaçqın və ya məcburi köçkün statusunda olması
müəyyənləşdirilmiş qərarlar arasında qadının və yaxud onun ərinin işsiz hesab edilməsi
mənzilin olmaması, yataqxanada, şəxsi evdə, kirayədə yaşama
Abort üçün müraciət edən hər bir qadına onun razılığı ilə şəxsi vəziyyətinə və mədəniyyət xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq diqqətlə və xoşməramlı tərzdə məsləhətvermə aparılmalıdır (C). Könüllü məsləhətvermə səmimi və məxfi şəraitdə aparılmalıdır (C). Məlumatların məxfiliyinin təmin edilməsi üçün hamiləliyin pozulması üzrə xidmət göstərən bütün tibb işçiləri ehtiyat tədbirləri görməlidirlər (D). Məsləhətvermə zamanı qadına müxtəlif alternativ variantlar barədə məlumat verilməlidir. Keyfiyyətli məsləhətvermə özündə məlumatın çatdırılmasını və müzakirə edilməsini birləşdirir (C):
istənilən məlumat hörmətlə, anlaşılan tərzdə verilməli, xüsusi terminlərdən mümkün qədər az istifadə edilməlidir
ilə apara bilən məlumat materialları təqdim olunmalıdır (Əlavə 2)
mümkün ağrısızlaşdırma metodları barədə məlumat verilməli, qadına optimal ağrısızlaşdırma metodunu seçməkdə kömək edilməlidir (D)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 12 hamiləliyi pozulan bütün qadınlara kontrasepsiya barədə məlumat verilməlidir (D) Hamiləliyin süni pozulmasının dövlət və ya özəl tibb müəssisəsində aparılmasından asılı olmayaraq hamiləliyini pozmaq qərarı verən hər bir qadın bu haqda məlumatlı razılığını imza- lamalıdır. Qadın aşağıda göstərilənlər haqda məlumatlandırılmalıdır:
medikamentoz abortdan sonra 5%-dən az hallarda cərrahi müdaxilə tələb oluna bilməsi (D)
olmaması (А)
induksiya olunmuş abortun nə sonsuzluq, nə də sonrakı hamiləliklərdə uşaqlıqdankənar hamiləlik (B), cift gəlişi kimi fəsadların riskini artırmaması (С)
medikamentoz abort məqsədilə dərman preparatlarının qəbulu sxemi
abort gedişində baş verəcəklər (aybaşıyabənzər ağrılar, qanaxma) (С)
ağrı və ağrının intensivliyi müzakirə edilməli və ağrıkəsici vasitələrin qəbulu təklif olunmalıdır (qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar)
mümkün yanaşı təsirləri və fəsadları barədə (ağrı, qanaxma, ürəkbulanma, diareya, qusma, natamam abort, inkişaf edən hamiləlik və s.)
mizoprostol qəbulundan sonra iki saat ərzində hər saatda ikidən artıq bez istifadəsinə ehtiyac olarsa, tibb müəssisəsinə dərhal müraciət edilmə
lazımi məsləhətləri almaq üçün əlaqə telefon nömrəsi
10-14 gündən sonra təkrar gəlişin vacibliyi
kontrasepsiyadan, o cümlədən prezervativlərdən istifadənin vacibliyinə xüsusi diqqət yetirilməlidir Qadını maraqlandıran sualların verilməsi və onun öz emosiyaları ilə bölüşməsi üçün kifayət qədər vaxt ayrılmalıdır. Hamiləliyin 9-cu həftəsinə qədər mifepriston/mizoprostol preparatları ilə medikamentoz abort sxemi tətbiq olunduqda bəzi hallarda (2-3%) abort mifepriston qəbulundan sonra (mizoprostol qəbul olunana qədər) baş verir. Bu halda da sxem üzrə mizoprostol qəbul olunmalıdır. Digər hallarda (qadınların təxminən 90%-də) mizoprostol qəbulundan 4-6 saat sonra tam abort baş verir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 13
Yüklə 408,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|