Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 iyun 2013-cü il tarixli
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 iyun 2013-cü il tarixli 22 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
YENİDOĞULMUŞLARDA TERMOTƏNZİMLƏMƏ, ONUN POZULMALARI VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2013
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 57.3 Y 52
Y 52 Yenidoğulmuşlarda termotənzimləmə, onun pozulmaları və müalicəsi üzrə klinik protokol. – 2013. – 32 səh.
Bu klinik protokol ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 3
C. Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru, t.f.d. Tərtibçilər: F.Əliyeva Səhiyyə Nazirliyinin baş mama-ginekoloqu, Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun direktoru, dosent, t.f.d., RS/AP üzrə Milli Koordinator S.Ələsgərova Azərbaycan Tibb Universitetinin Neonatologiya kafedrasının dosenti, t.f.d. F.Qarayev Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Pediatriya kafedrasının dosenti, t.f.d. S.Quliyeva Azərbaycan Tibb Universitetinin Neonatologiya kafedrasının assistenti, t.f.d. Z.Mikayılova Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Neonatologiya bölməsinin baş elmi işçisi R.Hüseynov Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Yenidoğulmuşların reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsinin müdiri M.Rzayeva Respublika Perinatal Mərkəzinin Yenidoğulmuşların reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsinin müdiri S.Haqverdiyeva Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun Yenidoğulmuşlar şöbəsinin həkim-neonatoloqu E.Zeynalova Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Pediatriya kafedrasının assistenti G.Hüseynova İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin sabiq müdiri A.Lyubşis ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin Ana və Uşaq Sağlamlığı üzrə baş məsləhətçisi, həkim-neonatoloq, t.e.d. İ.Zahare ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin beynəlxalq məsləhətçisi, həkim-neonatoloq Rəyçi: N.Quliyev Səhiyyə Nazirliyinin baş pediatrı, K.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun direktoru, professor, t.e.d.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyələrin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. B Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud Ekspertlərin rəyi. Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 6
ASV ağciyərlərin süni ventilyasiyası BDİL bətndaxili inkişafın ləngiməsi DDL damardaxili laxtalanma HYK hestasiya yaşına görə kiçik olanlar HYB hestasiya yaşına görə böyük ÜDS ürək döyüntülərinin sayı İzahlı lüğət: İstilik rejimi – normal bədən temperaturunu saxlamaq üçün şərtlər toplusudur. Теrmoneytral mühit – bu elə istilik rejimidir ki, bu zaman normal bədən temperaturunu saxlamaq üçün minimal oksigen və kalori sərfi tələb olunur. Yenidoğulmuş uşağın hestasiya yaşı, bədən kütləsi və postnatal yaşı termoneytral mühiti müəyyən edir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7
uşaq tibb müəssisələrində çalışan tibb bacıları üçün tövsiyə edilir.
maların, neonatal ölümün qarşısının alınması və yenidoğulmuşlara tibbi yardımın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə sübutlu təbabətə əsaslanan metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır. ÜMUMİ MÜDDƏALAR Termotənzimləmə – orqanizmin normal temperaturu saxlamaq üçün istilik hasilatı və istilik itirilməsi proseslərini balanslaşdırmaq qabiliyyətidir. Yenidoğulmuşun orqanizmi termotənzimlənmə sistemi mexanizmlərinin mükəmməl olmaması ilə xarakterizə olunur. İstiliyin verilməsi mexanizmləri yenidoğulmuş uşağın hestasiya yaşından, bədən kütləsindən və onu əhatə edən ətraf mühitdəki havanın temperaturundan asılıdır. XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT: P80 Yenidoğulmuşların hipotermiyası Р80.0 Soyuq travması sindromu Р80.8 Yenidoğulmuşların digər hipotermiyası P80.9 Yenidoğulmuşların dəqiqləşdirilməmiş hipotermiyası P81 Yenidoğulmuşların istilik tənziminin digər pozğunluğu P81.0 Yenidoğulmuşların xarici mühit faktorlarının törətdiyi hipotermiyası P81.8 Yenidoğulmuşların istilik tənziminin digər dəqiqləşdirilmiş pozğunluqları P81.9 Yenidoğulmuşların istilik tənziminin dəqiqləşdirilməmiş pozğunluğu İstilik hasilatı və ya istilik istehsalı baş verir:
“qeyri-əzələ” termogenezi hesabına; “qeyri-əzələ” istiliyinin çox hissəsi boz piyin metabolizmi (yenidoğulmuşlarda istilik hasilatının əsas mexanizmi) zamanı əmələ gəlir
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8 “əzələ” termogenezi yolu ilə iradi və ya qeyri-iradi əzələ aktivliyi hesabına
qlikogenin parçalanması hesabına İstilik vermə (istilik itkisi və istilik sərfi) aşağıdakı yollarla baş verir:
konduksiya – yenidoğulmuşun təmasda olduğu səthə istiliyin birbaşa ötürülməsi
konveksiya – istiliyin ətraf mühitə itirilməsi (əgər havanın və ya hava axınının temperaturu uşağın bədən temperaturundan aşağıdırsa )
buxarlanma – dəri səthindən və tənəffüs yollarının selikli qişasından (perspirasiya) mayenin buxarlanması yolu ilə istiliyin itirilməsi
şüalanma – temperaturu uşağın bədən temperaturundan aşağı olan (məsələn soyuq divar, pəncərə) müxtəlif obyektlərlə birbaşa olmayan (aralı məsafədə) təmas zamanı istiliyin itirilməsi
Yenidoğulmuş uşaqda termotənzimləmənin xüsusiyyətləri
İstilik hasilatı: 1.
İstilik hasilatının əsas mexanizmi boz piy maddəsinin parçalanmasıdır (lipoliz): a.
boyun nahiyəsində, kürək sümükləri arasında, onurğa boyunca, böyrəklərin və dalağın ətrafında yerləşir b.
c.
yalnız yenidoğulmuş uşaqlarda olur 2.
Yüksək hərəki aktivlik (o cümlədən ağlamaq) yenidoğulmuşlarda istilik istehsalının mexanizmlərindən biridir
3.
Titrətmə ilə istilik hasilatı imkanları məhduddur (böyüklərdə əsas mexanizmdir)
İstilik itirilməsi: 1.
Termotənzimləmə mexanizmlərinin qeyri-mükəmməlliyi 2.
Qan damarlarının daralması və genişlənməsi vasitəsi ilə istiliyin verilməsi və saxlanması sisteminin qeyri-mükəmməlliyi
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 9 3. Böyüklərlə müqayisədə, bədən səthinin bədən kütləsinə nisbətən xeyli çox olması 4.
Dərialtı piy təbəqəsinin qalın olmaması 5.
İstilik itkisinin çox hissəsinin başın səthindən olması:
baş səthinin sahəsi xeyli böyükdür
zəngin qan damarları şəbəkəsi çox səthi yerləşir
beyin yüksək enerji mübadiləsinə malikdir 6.
Böyüklərlə müqayisədə əsas mübadiləyə enerji sərfinin (istiliyin) çox olması Vaxtından əvvəl anadan olan yenidoğulmuşlarda termotənzimləmənin xüsusiyyətləri:
İstilik hasilatının aşağı olması
Artıq istilik vermə İstilik hasilatının aşağı olması aşağıdakılarla əlaqədardır: 1.
2.
Əzələ kütləsinin aşağı olması və onun tonusunun kifayət qədər olmaması (vaxtından əvvəl doğulanlarda ümumi bədən kütləsinin – 20-22%-ni, vaxtında doğulanlarda isə – 42%-ni təşkil edir) 3.
Hərəki aktivliyin aşağı olması 4.
Boz piy maddəsinin lipolizi hesabına istilik hasilatının məhdudluğu (boz piyin miqdarı vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda ümumi bədən kütləsinin – 1-2%-ni təşkil edir, vaxtında doğulanlarda isə bu – 5-8%-dir) Artıq istilik vermə aşağıdakılarla əlaqədardır: 1.
Bədən kütləsinin hər kq çəkisinə düşən dəri səthinin sahəsinin böyük olması (vaxtından əvvəl doğulanlarda – 0,15 m 2 /kq-nı, vaxtında doğulanlarda isə – 0,065 m 2 /kq-nı təşkil edir) 2.
Dərialtı piy təbəqəsinin nazik olması (vaxtından əvvəl doğulanlarda bədən kütləsinin – 3-8%-ni, vaxtında doğulanlarda isə – 16%-ni) 3.
yerləşməsi 4.
Vaxtında doğulan uşaqlara nisbətən tənəffüsün dəqiqəlik həcminin böyük olması (təxminən 2 dəfə)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 10 Yenidoğulmuş uşaqda temperaturun saxlanması üçün ümumi tədbirlər 1997-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı yenidoğulmuş uşağın normal bədən temperaturunun saxlanmasına yönələn “istilik zənciri” adını daşıyan tədbirlər təklif edib. “İstilik zənciri“ – yenidoğulmuş uşağın istilik itirməsinin qarşısını almağa və onun normal bədən temperaturunu saxlamağa yönəldilmiş bir-biri ilə bağlı tədbirlər sırasıdır: 1.
Yenidoğulmuş üçün doğum zalında optimal temperatur rejimi yaradılmalı: 25°C-dən aşağı olmayan temperaturu təmin etməli, masanın səthini və əskiləri, stetoskopu və s. əvvəlcədən qızdırılmalı 2.
qurusu ilə əvəz etməli 3.
Uşağı ananın sinəsi üstünə qoymalı (“dəri-dəriyə“ təmas), üstünü isti, quru əski ilə örtüb, başına papaq geyindirməli 4.
5.
Yenidoğulmuş uşağın ilkin reanimasiyasını istilik rejiminə riayət etməklə aparmalı 6.
Uşağa baxışı və antropometrik ölçülərin götürülməsini ana ilə uşağın birgə qaldıqları palataya köçürülməzdən bilavasitə əvvəl yerinə yetirməli
istiliyi təmin etməli 8.
9.
Sərbəst bələməni təmin etməli 10.
Doğuşa yardım müəssisələri personalına yenidoğulmuşun hipotermiyasının profilaktikası tədbirlərinin tədrisi aparılmalı Temperatur rejiminin saxlanmasının əsas şərti “istilik zənciri” prinsiplərinə ciddi əməl olunmasıdır Yenidoğulmuşda temperatur rejiminin saxlanmasının vasitələri (B)
Açıq şüalandırıcı istilik mənbəyi
Qızdırıcılı çarpayı
İnkubator
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 11 Açıq şüalandırıcı istilik mənbəyi (qızdırıcılı reanimasiya masası, şüalandırıcı istilik lampası) – bu açıq səthli masa olub, üstündə şüalandırıcı və ya infraqırmızı istilik mənbəyi yerləşir (istilik itkisini şüalanma və konveksiya yolu ilə kompensasiya etməyə imkan verir). Üstünlükləri:
yenidoğulmuşu tez isindirir
müalicə manipulyasiyaları və prosedurları apararkən münasib yol, istilik rejiminə riayət olunmaqla yenidoğulmuşlara qulluq etməyə imkan yaradır Qüsurları:
artması İş rejimi: Temperaturun saxlanması rejiminin əllə tənzimlənməsi. Şüalandırıcı istilik mənbəyində lazımi temperatur və onun sərhədləri tibb personalı tərəfindən əllə quraşdırılır. Yenidoğulmuş uşağın bədən temperaturunu qızdırıcı sistemə qoşulmuş temperatur ötürücü ucluğun köməyi ilə və ya adi termometrlə ölçmək olar. Göstərilən bu rejim istifadə oluna bilər:
qızdırıcı cihaz işə salınarkən
masanın səthini tez qızdırmaq lazım gəldikdə
qısa müddətli prosedur və manipulyasiyalar aparılarkən
uşağı isitmək üçün onun bədən temperaturuna nəzarət apardıqda Temperaturun saxlanmasının avtomatik rejimi (servonəzarət, ing. – servo control): Tibbi personal əllə şüalandırıcı istilik mənbəyində uşağın dərisinin lazımi temperaturunu və onun sərhədlərini qurur. Yenidoğulmuşun dərisində qızdırıcı ilə birləşdirilmiş avtomatik iş rejiminə dəyişdirilən temperatur ötürücü ucluğu təsbit edilir. Şüalandırıcı istilik mənbəyinin qızdırıcısının intensivliyi yenidoğulmuşun dərisinin temperaturundan və verilmiş parametrlərdən asılı olaraq avtomatik tənzim olunur. Göstərilən rejim istifadə olunur:
müddətli qulluqda
uzun müddətli prosedur və manipulyasiyalar aparılarkən
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|