Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 4 aprel 2009-cu il tarixli
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MENİNGİTLƏRİN DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
- Klinik protokolun redaktoru
- Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi
- Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların
- İxtisarların siyahısı: AT
- QİÇS
- Meningitlərin inkişafının ən əhəmiyyətli risk faktorları
- Meninqokok infeksiyasının ağırlıq dərəcəsinin qiymətləndirilməsi sxemi Ağırlıq dərəcəsi
- MENİNGİTLƏRİN DİAQNOSTİKASI
- Simptomlar və fizikal müayinə
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 4 aprel 2009-cu il tarixli 10 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
MENİNGİTLƏRİN DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
Bakı - 2009 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
56.12
M 37
M 37 Meningitlərin diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol – 40 səh. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı əsasında tərtib və çap edilmişdir.
2
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
N.Əliyev – SN baş infeksionisti, ET Tibbi Profilaktika İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, Rusiya TEA akademiki F.Məmmədbəyov – ATU-nun Nevrologiya və tibbi genetika kafedrasının dosenti, t.e.n. L.Rüstəmova – ET Tibbi Profilaktika İnstitutunun Enterovirus infeksiyası laboratoriyasının müdiri, t.e.n. N.Əliyeva – ET Tibbi Profilaktika İnstitutunun Yoluxucu Xəstəliklər Klinikasının baş həkimi, t.e.n. Ş.İsmayılova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin həkim-metodisti
Səhiyyə Nazirliyinin Tibbi yardımın təşkili şöbəsi tərəfindən rəy verilmişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri
etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
4 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 6
AT – arterial təzyiq EÇS – eritrositlərin çökmə sürəti EEQ – elektroensefaloqrafiya İİV – insan immun çatışmazlığı virusu XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu baxış) KT – kompüter tomoqrafiyası QİÇS – qazanılmış immun çatışmazlığı sindromu MRT – maqnit rezonans tomoqrafiyası MSS – mərkəzi sinir sistemi OBM – onurğa beyni mayesi PNL – polimorf nüvəli limfositlər RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlar
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
çalışan terapevtlər, infeksionistlər, nevropatoloqlar, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Pasiyent qrupu: meningit xəstəliyi olan böyük yaşlı şəxslər və uşaqlar. Protokolun məqsədləri: ►
Müasir diaqnostika və müalicə metodlarını tətbiq etməklə meningitin diaqnostika və müalicəsinin təkmilləşdirilməsi ►
ÜMUMİ MÜDDƏALAR Meningit – baş beyin və/və ya onurğa beyni qişalarının iltihabi xəstəliyidir. ►
Bütün yaş qruplarında rast gəlinir. ►
Hava-damcı yolu ilə keçir. ►
Bəzi bakteriyalar (meninqokoklar, pnevmokoklar, streptokoklar, haemophilus, vərəm çöpləri, qarın yatalağı çöpləri, listeriyalar), viruslar (enteroviruslar, I və II tip sadə herpes virusu, epidemik parotit virusu, arboviruslar), parazitlər (amöb, malyariya) və göbələklər tərəfindən törədilir. ►
meninqokokk gəzdiriciliyindən yayılmış meninqokokkemiya və meninqoensefalitə qədər) olur. ►
karlıq, hidrosefaliya, qıcolmalar, psixi dəyişikliklər, böyrəküstü vəzin çatışmazlığı və s. Proqnoz Pasiyentlərin bir hissəsində (təqribən yarısında) tam sağalma olmur (25% xəstələrdə davamlı nevroloji dəyişikliklər, 11% xəstələrdə ağır əlillik). Bakterial meningitlərdə ümumi ölüm 19-27% (B), 60 yaşdan yuxarı yaş qrupunda isə – 38%-dir (A). Meninqokokk meningitlərdə ölüm faizi aşağıdır – 7,5% (B). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8 Letallıq və ağır nevroloji pozulmaların amilləri (cəhətləri): arterial hipotenziya (B)
qıcolmalar (B) huşun dəyişikliyi (B)
kəllədaxili arteriyaların stenozu (A) xəstəxanaya daxil olarkən anemiya (Hb < 110q/l) (B)
yaşa dolmuş (ahıl) insanlar (B) Epidemiologiya XX əsrin əvvəllərindən meninqokokk infeksiyası bütün qitələrdə qeyd olunur və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə (2007-ci il) inkişaf etmiş ölkələrdə hər 100 000 əhaliyə 5-10 hadisə baş verir, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə meningit nəzərə çarpan dərəcədə çox təsadüf olunur. XX əsrin 50-70-ci illərində ən yüksək xəstələnmə göstəriciləri Afrika ölkələrində qeydə alınırdı və bu region “meningit zonası”, yaxud ”meningit qurşağı” adlanırdı. 70-80- ci illərdə dünyanın 40 ölkəsində, o cümlədən Sovet İttifaqında da bu xəstəliyə rast gəlinirdi. Azərbaycan Respublikasında 2007-ci ildə meninqokok infeksiyası ilə 3 xəstələnmə halı qeydə alınmış, 1 hadisə 17 yaşında, 2 hadisə yaşlı şəxslərdə aşkar edilmişdir. Meningitlərin inkişafının ən əhəmiyyətli risk faktorları ►
Meninqokokk gəzdiriciliyinin olması ►
Mütəşəkkil kollektivlərdə sıxlıq, xüsusilə yataq otaqlarında uzun müddətli ünsiyyət ►
►
İmmunoloji reaktivliyin aşağı düşməsi ►
Xəstənin peşəsi (məs: suvaqçılar çox zaman göyərçin ifrazatı ilə təmasda olur ki, bu da kriptokokların mənbəyidir). ►
Mövsümilik
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT A17.0+ Vərəm meningiti (G01*) A17.1 Meningeal tuberkuloma(G07*) A32.1 Listeriozlu meningit (G01*) və meninqoensefalit (G05.0*) A39.0 Meninqokokk meningiti (G01*) A39.2 Kəskin meninqokokkemiya A39.3 Xroniki meninqokokkemiya A39.4 Dəqiqləşdirilməmiş meninqokokkemiya A87 Virus meningiti A87.0 Enterovirus meningiti (G02.0*) A87.1 Adenovirus meningiti (G02.0*) A87.2 Limfositar xoriomeningit A87.8 Digər virus meningiti A87.9 Dəqiqləşdirilməmiş virus meningiti B00.3+ Herpetik meningit (G02.0*) B01.0+ Meningitlə gedən su çiçəyi (G02.0*) B05.1+ Meningitlə ağırlaşmış qızılca (G02.0*) B06.0 Məxmərək meningiti (G02.0*) B26.1+ Parotit mənşəli meningit (G02.0*) B37.5+
Kandidoz meningiti (G02.1*) B38.4+ Koksidioidomikoz meningiti (G02.1*) B45.1+ Kriptokokk meningit (G02.1*) G00.0 Qrippoz meningit G00.1 Pnevmokokk meningiti G00.2 Streptokokk meningiti G00.3 Stafilokokk meningiti G00.8 Digər bakteriyalar tərəfindən törədilən meningit (Fridlender çöpləri, E. Coli, Klebsiella) G00.9 Dəqiqləşdirilməmiş bakterial meningit G02.0* Digər rubrikalarda təsnif olunmuş virus xəstəliklərində meningit G02.1 Mikozlarda meningit G02.8* Digər rubrikalarda təsnif olunmuş dəqiqləşdirilmiş başqa infeksion və parazitar xəstəliklərdə meningit G03 Digər dəqiqləşdirilməmiş səbəblərlə bağlı meningit
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 10 G03.0 Qeyri-piogen meningit G03.1 Xroniki meningit G03.2 Xoşxassəli residivləşən meningit (Mollare) G03.8 Digər dəqiqləşdirilmiş törədicilər tərəfindən törədilən meningit G03.9 Dəqiqləşdirilməmiş meningit Z22.3 Meninqokokk gəzdirmə
I. Etiologiyaya görə: 1.
2.
Virus meningitləri 3.
Parazitar mənşəli meningitlər (E.hystolitica, Pl.vivax) 4.
Mikoz təbiətli meningitlər 5.
Spesifik törədicilərin törətdiyi meningitlər II. Formasına görə: 1.
Lokal 2.
Meninqokokk gəzdiriciliyi 3.
Yayılmış 4.
Nadir formalar III. Ağırlıq dərəcəsinə görə: 1.
2.
Orta ağır 3.
Ağır 4.
Çox ağır IV. İltihabi prosesin xarakterinə görə: 1.
Seroz 2.
İrinli V. Gedişinə görə: 1.
2.
Yarımkəskin 3.
Xroniki (simptomların 4 həftədən artıq davam etməsi; əsas səbəblər – vərəm, sifilis, Laym xəstəliyi, kandidoz, aspergilyoz, toksoplazmoz, QİÇS) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 11
qiymətləndirilməsi sxemi Ağırlıq dərəcəsi Nazofaringit Meninqokokkemiya Meningit Yüngül Burnun tutulması, quru öskürək, boğazda ağrı və qıdıqlanma hissi, udlağın arxa divarının selikli qişasının hiperemiyası, istisqası, limfoid
törəmələrin hiperplaziyası. Subfebril temperatur, zəif intoksikasiya. Çox olmayan səpgi (kiçik, hemorragik, rozeolyoz və papulyoz). Temperatur 38,5°C- dək, 3-5 gün davam edir. Mülayim baş ağrıları. Tez-tez sağalma ilə qurtarır, çox vaxt diaqnoz müəyyən edilmir. Zəif meningeal sindrom, baş ağrısı. Qısa müddətli qızdırma, huş saxlanılır. Onurğa beyni mayesi şəffaf. Sitoz 2-3 rəqəmlidir. Sitoqrammada limfositlər üstünlük təşkil edir. Virus meningitlərində diferensiasiyası çətinidir. Orta-
ağır Baş ağrısı, başgicəllənmə, süstlük, adinamiya, avazıma, qusma, dəri hiperesteziyası, hərarət 38- 40°C olur və 2-3 gün davam edir.
Taxikardiya, meningeal sindrom, nazofaringit simptomları. Tipik səpgi, qızdırma, baş ağrısı, qusma, zəif taxikardiya, A/T normal.
Huşun pozulması və mərkəzi sinir sisteminin güclü zədələnmə simptomları olmadan, irinli meningitin tipik mənzərəsi. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12 Ağır Yoxdur. Bəzən nekrozlaşan və geniş qansızmalarla səpgi. Tez-tez selikli qişalarda qansızmalar, qanaxma da ola bilər. Meningeal sindrom, hərarət yüksək olur. Qusma, əzələlərdə ağrı, taxikardiya, A/T aşağı norma həddində. Kompensasiya olunmuş şok, bəzən beyin ödemi ilə birlikdə, bərpa edilə bilən kəskin böyrək çatışmazlığı. Huşun
pozulması, irinli meningitin tipik şəkli (sopor, I dərəcəli koma), qıcolmalar, psixomotor oyanma, beyin ödemi və şişməsi simptomları. Orqanizmin həyati vacib funksiyaları pozulmadan MSS-nin güclü ocaqlı
zədələnməsinin simptomları. Serebral hipotenziya. Çox ağır
forma Yoxdur. Eynidir. Kompensasiya olunmayan şok. Temperatur çox vaxt subnormal. Bərpa edilməyən böyrək çatışmazlığı. Beyin ödemi. Eynidir, orqanizmin həyati vacib funksiyalarının pozulması ilə. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 13
Anamnez toplayarkən aşağıdakı faktorları nəzərə almaq lazımdır: ►
Yaxın zamanlarda xəstə yuxarı tənəffüs yollarının infeksiyasını, yaxud pnevmoniya keçirmişdir. ►
ağırlaşması olmuşdur (məs: orta otit). ►
Xəstə yaxın dövrdə epidemik parotit, yaxud suçiçəyi keçirmişdir. ►
İnfeksion xəstə ilə təmasın olması. ►
Xəstənin meningitə görə endemik zonadan gəlməsi (Afrika və Asiya ölkələri). ►
►
Şəxsiyyətin dəyişməsi və uzun müddətli subfebrilitet. ►
MSS-nin infeksion zədələnməsinə şərait yarada biləcək əsas xəstəliyin olması:
limfoma, leykoz digər bədxassəli şişlər
böyrək çatışmazlığı alkoqolizm
QİÇS və digər immundefisitli vəziyyətlər
şəkərli diabet ►
Xəstə infeksion prosesin inkişafına səbəb olan dərman preparatı qəbul etmişdir:
kimyəvi terapevtik vasitələr
immunsupressorlar kortikosteroidlər ►
yoluxma mümkündür. ►
Xəstə kəllə-beyin travması almışdır (10% hallarda pnevmokokk meningiti travmadan sonra meydana çıxır):
Qapalı kəllə-beyin travması zamanı adətən meningit travmadan 2 həftə sonra baş verir (pnevmokokk).
Açıq kəllə-beyin travması zamanı baş verən meningitləri qram-mənfi çöplər və stafilokoklar törədir. Likvorrinoreya ilə müşayiət olunan meningitlər çox zaman pnevmokoklar tərəfindən törədilir. ►
Xəstənin yaxın vaxtlarda neyrocərrahiyyə əməliyyatı keçirməsi – yoluxma əməliyyat zamanı, ya da ondan sonra baş verir. ►
malyariya, rikketsiozlar). ►
Anamnezdə müsbət tuberkulin sınağı haqqında məlumatların olması. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
Aşağıdakı əlamətlər qeyd edilərsə, o zaman meningitin olması ehtimalı artır: ►
meydana çıxır. Səpgilər qeyri-düzgün formalı, əl ilə yoxladıqda bərk olur, dəri səthindən qalxır. Hemorragik, qızılcayabənzər, rozeolyoz, papulyoz və petexial ola bilər. Ətraflarda, bədəndə, sağrı nahiyəsində, az hallarda üzdə aşkar olunur. ►
zaman dəri üzərində yerini dəyişən tünd qırmızı, göyərmiş ləkələr (ildırımsürətli meninqokokkemiya zamanı). ►
vəziyyətini dəyişdikdə, güclü səs, parlaq işıq zamanı güclənir. ►
Qusma – ürəkbulanma və qida ilə əlaqə olmadan, qəflətən, ”fəvvarə ilə” baş verir. ►
qorxma (fotofobiya), ağrının artması (hiperalgeziya) ►
Qıcolmalar (klonik, tonik və ya qarışıq) – xəstəliyin birinci saatlarında baş verir. Kiçik yaşlı uşaqlarda qıcolmaların müşahidə edilməsi meninqokokk meningitinin ilk dəfə olmasını göstərir. ►
Məcburi vəziyyət – başı dala dartılmış, ayaqlar diz və bud-çanaq oynaqlarında bükülmüş, qarına doğru dartılmış şəkildə böyrü üstə (“Qaldırılmış çaxmaq vəziyyəti“). ►
Ənsə əzələlərinin rigidliyi. Qeyd: Vərəm, poliomielit zamanı meningitlərdə ənsə əzələlərinin rigidliyi olmaya bilər. ►
simptomları. Xəstəyə baxış zamanı tənəffüsün sayı və xarakteri, nəbz və hərarət müəyyən olunur. Hərarət bakterial infeksiyalar zamanı yüksək olur, bəzən isə aşağı ola bilər (vərəm zamanı). Dəridə səpgiləri axtarmaq lazımdır.
Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|