Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Magistratura Tədris Mərkəzi
Audit təşkilatlarında audit fəaliyyətinin müasir vəziyyətinin təhlili
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. Audit təşkilatlarında audit fəaliyyətinin müasir vəziyyətinin təhlili
Azərbaycan Respublikasının bazar iqtisadiyyatına keçməsi, ölkədə iqtisadi-hüquqi nəzarətin keyfiyyətinin əsaslı surətdə yüksəldilməsini və onun dünya standartlarına cavab verməsini tələb edir. Bu da öz növbəsində son illərə kimi fəaliyyət göstərən inzibati amirlik sisteminə əsaslanan köhnəlmiş bir sıra iqtisadi-nəzarət qurumlarının təkmilləşdirilməsini tələb edir. Bu baxımdan bazar iqtisadiyyatının məhsulu olan audit xidmətinin yaradılıb, fəaliyyət göstərməsi təqdirəlayiq bir hadisə kimi qəbul olunmalıdır. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, hazırki dövrdə audit xidməti iqtisadi-hüquqi nəzarətin ən yüksək pilləsi hesab olunur. Auditin əsas vəzifəsi təkcə yaranan iqtisadi münasibətləri qeyri-səmimi sabuhbkarlardan qourmaqla bitmir. O həm də iqtisadiyyat sahəsində hüquq pozuntularının qarşısını almaqla yanaşı həm də ictimai hüquq şüurunun daha da yüksək səviyyədə formalaşdırılmasına əsaslı surətdə təsir göstərməkdən ibarətdir. Bununla əlaqədar onu da qeyd etmək lazımdır ki, son illər respublikamızda müstəqil auiditor nəzarəti sisteminin yaradılması, auditor kadrlarının hazırlanması, auditorların peşə vəzifələrinin, hüquq və məsuliyyətinin tənzimlənməsi sahəsində və s. məsələlər sahəsində xeyli işlər görülmüşdür. Qeyd edilənlərə misal olaraq onu qeyd etmək lazımdır ki, son illər “Auditor xidməti haqqında”Qanun, “Azərbaycan Respublikasının Auditor Palatası haqqında” əsasnamə, qəbul olunmuş əsassız yoxlamaların qadağan edilməsinə, dövlət idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsinə dair Respublika Prezidenti fərman vermiş və i.a. Bütün bunların nəticəsində respublikada auditor xidmətləri bazarı formalaşmışdır. Belə bir vaxtda auditor fəaliyyətinin daha yüksək səviyyədə tənzimlənməsinə böyük ehtiyac vardır. Məlum olduğu kimi, Auditorlar Palatasının fəaliyyəti onun əsasnaməsi ilə tənzimlənir. Bu əsasnamə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi tərəfindən 1995-ci il 19 sentyabr tarixdə 1115 saylı qərarla təsdiq edilmişdir. Qüvvədə olan qanunçuluğa əsasən Palatanın əsas vəzifəsi mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün təsərrüfat subyektlərində maliyyə və mühasibat uçptunun dəqiq və dürüst aparılmasını təmin etmək məqsədilə respublikada auditor xidmətinin işini təşkil etməkdən və mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq onun inkişafı və fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün tədbirlər həyata keçirməkdən ibarətdir. 42
Palata aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir: - Azərbaycan Respublikasında auditor xidməti işlərini təşkil edir və tənzimləyir; - Azərbaycan Respublikası ərazisində sərbəst auditorlara və auditor təşkilatlarına lisenziya verir, onların işlərinə və auditor təşkilatlarının nizamnamələrinin “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğunluğuna nəzarət edir; - sərbəst auditorları və auditor təşkilatlarını qeydiyyatdan keçirir, uçotunu aparır və onlara qeydiyyat haqqında şəhadətnamə verir; - Azərbaycan Respublikası ərazisində auditor xidməti ilə məşğul olmaq hüququ verən lisenziyaların verilməsi üçün imtahanların keçirilməsi qaydalarını hazırlayır və təsbih edir; - auditor fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququ verən lisenziyaların verilməsi üçün imtahan komissiyasının tərkibini və əsasnaməsini hazırlayıb təsdiq edir, imtahan haqqını müəyyən edir; - təsərrüfat subyektinin maliyyə və mühasibat hesabatlarına dair auditor rəyinin formalarını, sərbəst auditorların və auditor təşkilatlarının işi haqqında müxtəlif hesabat formalarını hazırlayıb təsdiq edir; - auditor təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və mövcud qanunvericilik aktlarının tətbiqi məsələləri ilə əlaqədar sərbəst auditor təşkilatlarına məsləhətlər verir, auditor xidmətinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi üçün təkliflər hazırlayır və onların həyata keçirilməsinə nəzarət edir; - audit aparılmasına dair təlimatlar, tövsiyyələr və metodik göstərişlər hazırlayır; - auditor xidməti göstərilməsinin forma və metodlarına dair normativ sənədlər tərtib edir, milli və beynəlxalq təcrübənin daimi öyrənilməsi əsasında müvafiq tövsiyələr hazırlayır; - peşə funksiyalarını lazımi səviyyədə yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar sərbəst auditorlara və auditor təşkilatlarına qarşı sifarişçilərin iddialarına, respublikanın qanunvericilik aktlarına müvafiq surətdə baxılmasını təmin edir; - sərbəst auditorların və auditor təşkilatlarının hüquqlarının və qanuni mənafeələrinin qorunması üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirir. Bütövlükdə, Palata öz fəaliyyətini “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa, “Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası haqqında” 43
Əsasnaməyə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Daxili
audit haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” 2007-ci il 29 iyun tarixli və “Auditorun peşə məsuliyyətinin icbari sığortası haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” 2007-ci il 16 avqust tarixli fərmanlarına, Prezidentin 2007-ci il 28 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya”ya, habelə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatasının fəaliyyətə başlamasının 10 illiyi münasibətilə Palatanın kollektivinə və üzvlərinə ünvanladığı 2006-cı il 4 aprel tarixli təbrik məktubundan irəli gələn vəzifələrin icrası ilə əlaqədar Auditorlar Palatasının kompleks tədbirlər planına və Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasının (İFAC) tamhüquqlu üzvlüyünə qəbul edilməsi ilə əlaqədar Palatanın götürdüyü öhdəliklərə müvafiq olaraq qurmuşdur. 2013-cü il dekabrın 31-nə respublikamızda cəmi 48 auditor şirkəti və 43 sərbəst auditor fəaliyyət göstərmişdir. Audit sahəsində mütəxəssislərin sayının az olması, öz növbəsində, təsərrüfat subyektlərinə kəmiyyət və keyfiyyət baxımından yetərli auditor xidməti göstərilməsinə imkan vermir. Palata tərəfindən auditor fəaliyyəti göstərən fiziki və hüquqi şəxslərə (müddəti uzadılan lisenziyalar nəzərə alınmadan) 2001-ci ildə 52, 2002-ci ildə 40, 2003-cü ildə 39, 2004-cü ildə 23, 2005-ci ildə 24, 2006-cı ildə 39, 2007-ci ildə 19, 2008-ci ildə 18 və 2009-cu ildə cəmi 13 lisenziya verilmişdir. Göründüyü kimi, son illərdə auditor fəaliyyəti göstərmək üçün verilən lisenziyaların sayı nəzərçarpacaq dərəcədə azalmış və həmin azalma meyli bu gün də davam edir. Aparılan tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, lisenziya alınması üçün müraciətlərin azalması meylini yaradan əsas amillərdən biri ixtisaslı gənc kadrların bu sahəyə axınının zəif olması, sahibkarlıq fəaliyyətinin bir növü olan, yüksək hazırlıq və ixtisas biliyinin olmasını tələb edən auditor peşəsinə başlamazdan əvvəl böyük məbləğdə rüsumun ödənilməsi zərurətdir. Belə ki. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 18 noyabr tarixli 180 nömrəli qərarı ilə auditor fəaliyyətinə xüsusi razılıq (lisenziya) alınması üçün ödənilən dövlət rüsumu 110 manat müəyyən edildiyi halda, hal- hazırda həmin məbləğ 2200 manat təşkil edir. Halbuki, müvafiq rüsum Rusiya Federasiyasında təxminən 30, Qazaxıstanda 100, Gürcüstanda 50, Özbəkistanda 80,
44
Moldovada isə 20 ABŞ dolları həcmindədir. Bir sıra ölkələrdə isə, məsələn Latviya Respublikasında, belə rüsum ümumiyyətlə tutulmur. Göründüyü kimi, respublikamızda auditor fəaliyyətinə xüsusi razılıq (lisenziya) alınması üçün ödənilən dövlət rüsumu digər dövlətlərdə olduğundan 30-130 dəfə yüksəkdir. 2012-ci il ərzində Palata tərəfindən 14 fiziki şəxsə və 8 hüquqi şəxsə auditor xidməti göstərmək üçün lisenziya verilmişdir (o cümlədən 5 fiziki şəxsin və 4 auditor təşkilatının lisenziyasının vaxtı uzadılmışdır). 2013-cü il 1 yanvar tarixinə respublika ərazisində 122 fiziki şəxs auditor lisenziyasına malik olmuşdur. Onların 44 nəfəri sərbəst auditor kimi, 75 nəfəri isə 50 auditor təşkilatının tərkibində fəaliyyət göstərmişdir. Qalan 13 nəfər lisenziyalarını müvəqqəti saxlanmaq üçün Auditorlar Palatasına qaytarmışdır. 2012-ci il ərzində 39 sərbəst auditor, 51 auditor təşkilatı (o cümlədən 2 xarici auditor təşkilatının filialı (və ya nümayəndəliyi) və 4 xarici investisiyaslı auditor təşkilatı) tərəfindən Auditorlar Palatasına öz fəaliyyətlərinə dair hesabatlar təqdim edilmişdir. Təqdim edilmiş hesabatlara əsasən müəyyən edilmişdir ki: Hesabat dövründə təsərrüfat subyektləri ilə 32.722.431,6 manat məbləğində 4.321 müqavilə bağlanmışdır. Həmin müqavilələrin 6.161.978,5 manat məbləğində 521-i ilin əvvəlinə qalıq kimi, 26.560.453,1 manat məbləğində 3.800-ü isə hesabat dövründə bağlanmışdır ki, bunun da xüsusi çəkisi xarici auditor təşkilatlarının filial və ya nümayəndəlikləri üzrə sayına görə 7,9% və məbləğinə görə 36,3%, yerli auditor təşkilatları üzrə sayına görə 44,3% və məbləğinə görə 25,9%, sərbəst auditorlar üzrə sayına görə 43,7% və məbləğinə görə 5,5% təşkil etmişdir. 2008-ci il ilə müqayisədə 2009-cu ildə bağlanmış müqavilələrin sayı 251 ədəd və ya 5,5%, məbləği isə 15.330,179,9 manat və ya 31,9% azalmışdır. 2013-cü il ərzində bağlanmış müqavilələrdən 23.655.804,8 manat məbləğində 3.752- si yerinə yetirilmişdir. 2012-ci il ilə müqayisədə yerinə yetirilimiş müqavilələrin sayı 217 ədəd və ya 5,5% məbləği isə 14.491.335,9 manat və ya 38,0%, orta məbləğ isə 9.611,3 manatdan 6.304,9 manata qədər, yəni 3.306,4 manat və ya 34,4% azalmışdır.
45
2013-cü ildə 931 müqaviləyə əsasən könüllü auditor xidməti növlərinin təsərrüfat subyektləri üzrə xüsusi çəkisi cədvəl 12-də göstərilən kimi olmuşdur (əmlakın qiymətləndirilməsinin auditi – ƏQA, nizamnamə fondunun auditi – NFA, mühasibat və vergi uçotu xidmətləri – MUX, mühasibat uçotu və vergiqoyma üzrə məsləhət xidmətləri – MVMX, maliyyə-vergi hesabatlarının auditi – MVHA, digər xidmətlər – DX).
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|