Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Magistratura Tədris Mərkəzi
Maliyyə nəzarəti qarışıq elmlər sistemində
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Maliyyə nəzarəti qarışıq elmlər sistemində Nəzarət və mühasibat uçotu. Maliyyə nəzaərti və mühasibat uçotunun münasibəti məsələsi xüsusi diqqət tələb edən məsələlərdəndir, ona görə ki, mühasibat uçotu nəzəriyyəsi maliyyə nəzarəti nəzəriyyəsində nisbətən zəngin ədəbiyyata malik və möhkəm ənənəsi olan sahədir. Bəzi iqtisadçılar maliyyə nəzarətini mühasibat uçotundan ayırmağın doğru olduğunu inkar edir. Bu zaman belə bir arqument irəli sürürlər ki, mühasibat uçotu ilə maliyyə nəzarətinin predmeti eynidir (yəni təkrar istehsal prosesində müəssisə ilə təşkilatların vəziyyəti və onların istifadə etdiyi vasitələr eynidir). Y.V.Sokolov yazır: Bir xeyli fikirləşdikdən sonra belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, uçot nəzarətə ehtiyacdan irəli gəlir; indi isə əksinə, hesab olunur ki, nəzarət mühasibat uçotunun funksiyalarından biridir. Lakin tarixən uçot-nəzarətin balansıdır... Mühasibat uçotu idarəetmənin müxtəlif funksiyasını (o cümlədən nəzarəti) yerinə yetirmək üçün əsas informasiya mənbəyidir. Eyni zamanda uçot prosesində maddi əmək və mali resurslardan rasional istifadə və mülkiyyətin qorunması prosesi həyata keçirilir. Nəzarət funksiyası mühasibat uçotu vasitəsilə onun bütün metodlarının elementlərindən istifadə edilərək yerinə yetirilir: sənədləşdirmə, inventarlaşdırma, qiymət və kalkulyasiya hesablama sistemi və ikiqat qeydə alma, balans və hesabat. Mühasibat uçotunun bütün vacib cəhətləri
25
ilə yanaşı-özünənəzarət, cari və gələcəkdə ediləcəklər- maliyyə nəzarəti və reviziyaların təşkili metodologiyasının hazırlanması və nəzəri cəhətdən əsaslandırılması mühasibat uçotundan kənarda qalır. S.P.Openişev və V.A.Jukov hesab edirlər ki, mühasibat uçotunun nəzarət funksiyası anlayışını maliyyə nəzarəti anlayışı ilə eyniləşdirmək olmaz, belə ki, predmet və hadisənin daxili mahiyyəti ilə ondan praktikada istifadə olunması arasında bərabərlik işarəsi qoymaq olmaz. Əgər mühasibat uçotu ona obyektə xas olan xüsusiyyətlərə malik olmasaydı – nəzarət funksiyasına, onda dövlət uçordan nəzarət vasitəsi kimi istifadə edə bilməzdi. Maliyyə nəzarətindən dövlət tərəfindən mühasibat uçotunun nəzarəti funksiyasını, maliyyə, kredit təsərrüfat hesabı və iqtisadiyyatın digər kayeqoriyalarından istifadə etməyin nəticəsi kimi özünü göstərir (çıxış edir). Mühasibat uçotunun aparılması maliyyə nəzarətini aparan orqanlar tərəfindən daima nəzarət obyektinə çevrilməlidir. Onun təsir dairəsinə həmçinin plan göstəricilərinin gərginlik dərəcəsi və əsaslandırılmasının öyrənilməsi və istehsalat xərclərinin normativləri daxili təsərrüfat ehtiyatlarının aşkar edilməsi də daxildir. Şübhəsiz ki, maliyyə nəzarətinin məqsəd və əvəzifələri çox hallarda mühasibat uçotunun məqsəd və vəzifələri ilə ümumi cəhətlərə malikdir. Çünki, onların obyekti vahiddir; müəssisə və birliklərin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti. Fərq bu iqtisadi birliklərin elm sahələrinin məqsədlərinin istiqamətlənməsindədir. Maliyyə nəzarət və təftişinin başlıca istiqaməti təsərrüfat proseslərinin və əməliyyatlarının qanunçuluq baxımından, məlumatların doğruluğu, təsərrüfat baxımından məqsədəuyğunluğu, mülkiyyətin qorunmasına təminat, maliyyə vəsaitindən effektiv istifadə olunmasını öyrənməkdən ibarətdir. Xüsusi elm sistemi kimi, maliyyə nəzarəti xalq təsərrüfatı sahəsində mühasibat uçotu zəmnində yaranmışdır. Lakin, nəzarət sahəsində müəssisələrin birlik və sahələrin iqtisadi fəaliyyətləri sahəsində əldə edilmiş nailiyyətləri mənimsəyərək sintez etmiş maliyyə nəzarəti öz tədqiqat predmeti, metod və xüsusi metodologiyası kimi priyomu ilə ayrıca elm sahəsi kimi özünü göstərir. Maliyyə nəzarəti öz məqsədlərinə yalnız özünə məxsus vasitələrlə çatır. O, uçot məlumatlarından, iqtisadi analiz priyomlarından istifadə edir (bununla da kifayətlənmir). Məsələn, öz yoxlama, sonrakı faktiki nəzarət zamanlar uçot məlumatlarından
26
və mühasibat uçotundan kənara çıxan mənbələrdən də istifadə olunur (məntiqi nəzarət proqramı, təkrar hesab qarşılaşdırma ilə yoxlama). Mühasibat uçotu əmtəə-material dəyərlər və pul vəsaitinin dövriyyəsi ilə əlaqədar olan bütün təsərrüfat əməliyyatlarının fasiləsiz bütün və sənədli qeydiyyatı əsasında qurulmuşdur. Maliyyə nəzarəti mühasibat uçotundan fərqli olaraq tez-tez (çox zaman) tam olmayan məlumatlara (analiz alınan məlumatlara) yaxud bir dəfə yoxlayış aparmaqla (yoxlama ölçüləri, ekspert dəyərləri və s.) edilir.
|