Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Magistratura Tədris Mərkəzi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nəticə 72
İstifadə olunan ədəbiyyatlar 77
3
G İ R İ Ş Mövzunun aktuallığı. Maliyyə nəzarəti – bütün səviyyələrdə qanunvericilik və icraedici hakimiyyət orqanlarının və habelə xüsusi yaradılmış idarələrin müəyyən metod tətbiq etməklə bütün iqtisadi subyektlərin (dövlətin, müəssisənin, idarələrin, təşkilatların) maliyyə fəaliyyətinə nəzarət etmək deməkdir. O,özundə pul vəsaitləri fondlarının formalaşması və istifadəsi prosesində maliyyə-təsərrüfat qanunvericiliyinə əməl edilməsinə nəzarəti, maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının iqtisadi səmərəliliyini və cəkilən xərclərin məqsədəuyğunluğunun qiymətləndirilməsini birləşdirir. Maliyyə nəzarəti - dəyər nəzarətidir. Buna görə də başqa nəzarət formalarından (ekoloji, sanitar, inzibati və.s) fərqli olaraq o, ictimai təkrar istehsalın bütün sahəsinə şamil edilir və pul fondlarının bütün hərəkət prosesini əhatə edir. Maliyyə nəzarətinin təşkilinin konkret formaları və metodları iqtisadi kateqoriya kimi maliyyəyə obyektiv surətdə aid olan nəzarət xüsusiyyətlərinin praktiki təcəssümündən ibarətdir. Dövlətin maliyyə sistemi bütün nov pul fondlarını əhatə etdiyinə görə maliyyə nəzarəti də çoxsəviyyəli və hərtərəflidir. Maliyyə nəzarəti istər dövlətin və onun idarələrinin, istərsə də bütün digər iqtisadi subyektlərin mənafe və hüquqlarını təmin etməyə yönəldilmişdir. Məlumdur ki, maliyyə pozuntuları sanksiya və cərimələr tətbiq etməyi tələb edir. Dövlət maliyyə nəzarəti – dövlətin maliyyə siyasətini reallaşdırmağa, maliyyə sabitliyi üçün şərait yaratmağa yönəldilmışdir. Bu hər şeydən əvvəl bütün səviyyələrdən olan büdcələrin və büdcədənkənar fondların tərtibi, baxılması, icrası, dövlət müəsiləri, idarələri, banklar və maliyyə korporasiyalarının maliyyə fəaliyyətinə nəzarət deməkdir. Dövlət tərəfindən iqtisadiyyatın qeyri-dövlət sektoruna nəzarəti onların yalnız vergi və digər məcburi tədiyələr daxil olmaqla dövlət qarşısında pul öhdəliklərini yerinə yetirmək dairəsini, onlara ayrılmış büdcə yardımlarının, kreditlərinin xərclənməsində qanunçuluğun, məqsədyönlülüyünün gözlənilməsində, habelə pul hesablaşmalarının təşkilində, uçot hesabat işlərinin aparılmasında dövlət qaydalarına əməl edilməsini təşkil edir. 4 Müəssisələrin fəaliyyətinə maliyyə nəzarətinə habelə kredit idarələri, səhmdarlar tərəfindən nəzarət və daxili nəzarət də aid edilir.Buraya isə aiddir: pul resurslarının – xüsusi, borc alınmış və cəlb edilmiş resursların səmərəliliyinin,həm də istifadə edilməsinin məqsədyönlülüyünü yoxlamaq, faktiki maliyyə
nəticələrinin təhlili
və onun
proqnozlaşdırılan müqayisəsinin, investisiya layihələrinin nəticələrinin maliyyə cəhətdən qiymətləndirilməsi, maliyyə hesabatlarının düzgünlüyünə, həqiqiliyinə, maliyyə vəziyyətinə və likvidliyinə nəzarət. İri
kommerisya strukturlarında maliyyə meneceri kapitalın bütün
investisiyalaşdırılması prosesinə nəzarət edir. Bu post “audit”adlanan proses özündə hər bir istehsal investisiya fəaliyyəti mərhələsində faktiki maliyyə nəticələrini, biznes-planın maliyyə bölməsi proqnozları ilə müqayisıəsini, onların uyğunsuzluğunun təhlili və səbəblərinin aradan qaldırılmasını, xərclərin aşağı salınması, maliyyə proqnozlaşdırılması metodlarının yaxşılaşdırılması yollarının axtarılmasını əks etdirir. Deməli, maliyyə nəzarəti maliyyəni idarə etməyin mühüm ünsürüdür. Bir qayda olaraq inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrində maliyyə nəzarəti sistemi özündə aşağıdakı ünsürləri təqdim edir: - bilavasitə parlamentə və ya ölkənin prezidentinə tabe olmaqla baş təftiş-auditor idarəsi (hesab palata). Bu idarənin başlıca məqsədi dövlət vəsaitinin xərclənməsinə ümümi nəzarət etməkdir; - vergilərin daxil olmasına nəzarət edən, hökumət və ya Maliyyə Nazirliyinə tabe olan vergi idarəsi; - tabe olan idarələrdə yoxlama və təftiş aparan idarə tərkibində olan nəzarətedici strukturlar: - hesabat sənədlərinin düzgünlüyünü və maliyyə əməliyyatlarının qanunçuluğunun kommersiya əsasında yoxlanmasını həyata keçirən qeyri-dövlət nəzarət xodməti; - daxili nəzarət xidməti. Onun əsas məqsədi isə xərcləri aşağı salmaq və mənfəəti çoxaltmaq yollarını axtarmaqdır. Doxsanıncı illərin əvvəllərində Azərbaycanda iqtisadi və siyasi dəyişikliklər ölkədə fəaliyyət göstərən maliyyə nəzarəti sisteminin köklü surətdə yenidən qurulmasına gətirib çıxartdı. Nəzarət orqanları sistemi yenidən quruldu. Belə ki, xalq nəzarəti orqanları ləğv
5 edildi. Başda prezident olmaqla yeni siyasi hakimiyyət sistemi-prezident nəzarəti meydana gəldi. Maliyyə nəzarətininin yeni orqanları: Respublika Xəzinədarlığı, Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyi, Sığorta Nəzarəti orqanları yarandı. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin strukturu yenidən quruldu, onun funksiyları xeyli dəyişildi.Auditor nəzarəti meydana gəldi. İctimai-maliyyə nəzarəti yeni forma aldı. Bank sisteminin dövlətsizləşdirilməsi, kommersiya banklarının və digər kredit təşkilatlarının meydana gəlməsi istər kommersiya bankları tərəfindən müəssisə-müştərinin maliyyə fəaliyyəti üzərində,istərsə də kommersiya banklarının özlərinin fəaliyyəti üzərində Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı tərəfindən, habelə Milli Bankın öz fəaliyyəti üzərində qanunvericilik orqanları tərəfindən, maliyyə nəzarətinin yeni metodlarının meydana gəlməsinə səbəb oldu. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində Azərbaycanda maliyyə nəzarətinin inkişafında yeni meyllər və formalar meydana gəldi. Əgər planlı bölgü sistemində dövlət hakimiyyət orqanları və idarələri, SSRİ Dövlət Bankı şöbələri və xüsusi yaradılmış nəzarət strukturları tərəfindən bütün iqtisadi subyektlərin pul fondlarının hərəkətinə dövlət maliyyə nəzarəti üstünlük təşkil edirdisə,bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində isə nəzarətin məzmunu və metodları ciddi dəyişikliyə məruz qalır. Bu da dövlətin iqtisadiyyatda rolunun dəyişdirilməsi ilə əlaqədardır. Dövlət maliyyə nəzarətinin dairəsi getdikcə məhdudlaşır. Ümumi daxili məhsulun hərəkətinin dəyər nisbətinə, pul kütləsinə, dövlətin sərəncamına daxil olan pul vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsinə nəzarət də daxil olmaqla o, getdikcə daha çox makroiqtisadi proseslər dairəsində təmərküzləşmiş olur. Bununla yanaşı auditor və sığorta firmaları, kreidt təşkilatları və.s tərəfindən qeyri-dövlət maliyyə nəzarətinin fəaliyyət dairəsi xeyli genişlənir, onun forması və məzmunu dəyişir. Sonrakı nəzarətdən qabaqcadan (ilkin) nəzarət doöru keçiddə müəyyən dəyişiklik baş verir. Azərbaycanda demokratiyanın və parlamentizmin inkişafı, Milli məclisin deputatlarının peşəkarlıqlarının artması, icra hakimiyyətinin maliyyə fəaliyyətinə daha ciddi nəzarət etməyə, dövlət büdcəsi layihəsi və büdcədənkənar fondların təsdiqi zamanı vəsaitlərin məqsədyönlü və iqtisadi cəhətdən səmərəli istifadə edilməsinin daha dərin təhlil
6 edilməsinə gətirib çıxarır. Buna həm də səlahiyyətli hakimiyyət və xüsusi nəzarət orqanlarının yaradılması da kömək edir. Ayrı-ayrı təsərrüfatçılıq subyekti səviyyəsində xüsusi məsləhətçi firmaları, investisiya banklarının, maliyyə qurumlarını cəlb etməklə investisiya layihələrinin maliyyə yoxlamalarına diqqəti daha da gücləndirir. Maliyyə nəzarətinini həyata keçirilməsində ölkədə mühasibat, büdcə və vergi uçotunun beynəlxalq standartlara uygun təşkili mühüm rol oynayar. Hesabat sənədləri maliyyə nəzarətinin başlıca obyekti hesab olunur. Maliyyə nəzarətinin gələcək inkişafı, onun səmərəliliyi xeyli dərəcədə yeni konseptual və qanunvericilik bazasının yaradılmasından asılıdır.Onlar nəzarəti demokratik dövlətə aid olan keyfiyyətcə yeni səviyyədə keçirməyi təmin edir. Qeyd olunanlar göstərir ki, Azərbaycanda maliyyə nəzarəti və audit təşkili problemləri mövzusunun aktualdır.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|