Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra

Mədəniyyət. Albanlar zəngin maddi və mənəvi mədəniyyətə malik 
idilər. Alban dövləti yaranandan sonra ölkədə memarlıq və tikinti işləri 
genişlənmişdi. Şəhərlər salınır, müdafiə istehkamları qurulur, böyük ictimai 
binalar tikilirdi. 
Albaniyanın paytaxtı Qəbələnin ətrafında tikilmiş müdafiə 
qurğuları olan torpaq səddinin və xəndəyin qalıqları bir kilometr 
uzunluğundadır. Tikinti işlərində daş, çiy və bişmiş kərpic, ağac və 
kirəmitdən istifadə olunurdu. Qədim Qəbələdə arxeoloci qazıntılar 
nəticəsində aşkar edilən və bizim eranın ərəfəsində tikilən böyük bir ictimai 
binanın qalıqları göstərir ki, özülü çay daşından, divarları çiy kərpicdən 
hörülmüş tikilinin üç böyük salonu, iki otağı və iki böyük dəhlizi olmuşdur. 
Hər salonun ortasında daşdan iki sütun altlığı qoyulmuşdur. Binanın üstü iri 
ölçülü və yüksək keyfiyyətli kirəmitlə örtülmüşdür.
Albaniyanın rəssam-boyaqçıları gil, mis və digər metal qablar 
üzərində müxtəlif quş, heyvan və insan təsvirləri çəkir və gözəl naxışlar 
vururdular. 
Qızıl, gümüşdən və digər metallardan hazırlanan bəzək 
əşyalarının bir çoxu incəsənət əsəri sayıla bilər. 
Alban 
əhalisi antik dövrdə yazı mədəniyyətinə malik olmuşdur. 
Mənbələrə görə albanlar dünyada yazısı olan on beş mədəni xalqdan biri 
idi. 
Xristianlığa qədər Albaniyada çoxallahlılıq olmuşdur. Strabona görə 
albanlar
Səma, Günəş və Ay allahlarına sitayiş edirdilər. Albanlar, hətta 
başqa xalqlarda olmayan çox yüksək əxlaqi dəyərlərin və davranış 
mədəniyyətinin yaradıcısı və daşıyıcıları idilər. Strabon yazırdı ki, albanlar 
öz gözəlliyi və hündür boylu olmaları ilə seçilirlər. Onlar xırdaçı olmayıb 
ürəyiaçıqdırlar. Albanlar nəinki valideynlərinə, hətta yad qoca adamlara 
belə həddindən artıq hörmət göstərirlər. Göründüyü kimi albanlar çox az 
hallarda rast 
gəlinə bilən əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmuşlar. Qədim 
əcdadlarımızdan biri olan türksoylu Albanların bu nadir əxlaqi keyfiyyətləri 

---

27 
2-3 minillik tarixin 
sınağından çıxaraq bu gün də xalqımız tərəfindən 
qorunub 
saxlanmışdır. 

---

28 
NƏTİCƏ 
Beləliklə, Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş erkən tayfa birlikləri 
və qədim dövlətlər haqqında maraqlı məlumatlarla tanış olduq. İbtidai icma 
quruluşunun süqut etməsi nəticəsində ilk sinifli cəmiyyətin yaranması, son 
tunc - 
erkən dəmir dövründə məhsuldar qüvvələrin inkişafı, Mesopotamiya 
sivilizasiyası ilə yaxınlıq və əlaqələrin mövcudluğu Azərbaycanın 
cənubunda, Urmiya gölü hövzəsində erkən dövlətlərin təşıkkül tapmasına 
şərait yaratmışdır. Azərbaycan ərazisində yaranmış dövlətlər haqqında 
məlumatlar Şumer mixi yazılı dastanlarında öz əksini tapıb. Bu dastanlarda 
erkən dövlət qurumları ilə Şumer şəhər dövlətləri arasında mövcud olmuş 
siyasi, iqtisadi və hərbi əlaqələrdən bəhs olunurdu.
III minilliyin sonları Urmiya gölü hövzəsində mövcud olmuş dövlətlərin 
parçalanması nəticəsində Azərbaycanın cənubunda Lullubi, Kuti, Su və 
Turukki kimi iri tayfa ittifaqları, şimal hissəsində isə Naxç və Gərgər 
tayfaları fəaliyyət göstərmişdir. Bu proses bütün II minillik boyu davam edir.
E
.ə. I minillikdə Azərbaycanın cənub hissəsində Manna dövlət 
qurumu yaranmışdır. Assur və Urartu mixi qaynaqlarında Manna dövləti, 
onun ictimai və siyasi quruluşu, Mannanın bu dövlətlərlə münasibətləri, 
əhalisi və ərazisi haqqında məlumatlar verilmişdir.
Azərbaycan torpaqlarının Midiya və Əhəməni imperiyalarının 
tərkibində olduğu dönəm, daha sonra qısa müddət ərzində Makedoniya 
tabeçiliyi və nəhayət ki, müstəqil Atropatena və Albaniya dövlətlərinin 
yaranması ətraflı şəkildə təhlil olunmuşdur. Həmçinin Azərbaycan xalqının 
formalaşması, onun maddi və mənəvi inkişafı, mədəniyyəti və iqtisadiyyatı 
ilə bağlı məsələlər də mühazirədə geniş şəkildə öz əksini tapmışdır.