Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
[226,s.261]. Ş. Salmanovun bu fikri ilə razılaşmaq lazım gəlir ki, “yeni ədəbiyyatın təcrübələri o vaxt (1920-ci illər nəzərdə tutulur-A.A.) hələ çox az və təşəkkül etmək üzrə olduğundan, onun gerçəkliyi bədii idrak imkanlarının yetkin olmadığından bu ədəbiyyatın hadisələrini, gündəlik inkişafını izləyən, ən mühüm faktlarına həssas olan ədəbi tənqiddə də müəyyən bir çatışmazlıq, yaradıcılığın mahiyyətinə səthi baxış və s. bu kimi kəsirlər vardı” [214,s.79]. Professor Nizaməddin Babayev (Şəmsizadə) də 1920-1930-cu illərin ədəbi fikrinə həsr etdiyi kitabında analoji qüsurlara qısa şəkildə nəzər yetirmişdir: “Yeni həyatın tələbinə uyğun olaraq tənqiddə və ədəbiyyatşünaslıqda da, ümumiyyətlə, bütün bədii yaradıcılıq, habelə ideoloji fikir sahəsində olduğu kimi, yenini daha tez yaratmaq və hegemoniya qazandırmaq zərurəti” nəticəsində ədəbi tənqiddə “obyektiv əsası olmayan paradokslar” da az deyildi [32, s. 133]. Ədəbiyyatşünas Vəli Nəbiyev isə “Janrın qəhrəman axtarışları və ədəbi tənqid (30-cu illər)” məqaləsində o dövrün ədəbi fikrini belə səciyyələndirmişdir: “Tənqid dönə-dönə yeni insan, yeni qəhrəman məsələsi üzərinə qayıdır, ədəbiyyatdan ... “pambıq və neft mübarizəsi qəhrəmanlarını” təsvir etməyi, yeni insan tipləri yaratmağı tələb edirdi” [245,s.124]. Bütün ideoloji aspektləri ilə yanaşı, 1920-1950-ci illərin ədəbi tənqidində bir sıra məqamlarda bədii-estetik mahiyyətə varmaq meylləri də nəzərə çarpırdı və özlü- yündə bu, həm yaradıcılıq prosesi, həm də filoloji fikir üçün önəmli idi. Digər tərəfdən, həmin illərin ədəbi tənqidi bütövlükdə dövrün yaradıcılıq mühitini, bədii 43 mənzərəsini qiymətləndirmək üçün də müvafiq material verir. Bütün hallarda o dövrün ədəbi tənqidi uğur və qüsurları ilə bütövlükdə ədəbiyyatşünaslığımızın müəyyən mərhələsi kimi öyrənilməyə layiqdir. “Müasir Azərbaycan ədəbi tənqidinin təşəkkül və inkişaf meylləri” adlı elmlər doktorluğu dissertasiyasında (1997) ədəbiyyatşünas Şamil Salmanov yazırdı ki, bütün problemləri, mübahisəli cəhətləri ilə bərabər, 30-cu illər “...həm də müasir ədəbi tənqidin yeni təşəkkül mərhələsi sayılmalıdır” [176, s.17]. Bu baxımdan həmin illərin Naxçıvan ədəbi mühitində ədəbi tənqidin mövqeyinə nəzər salmaq da bir sıra məsələləri aydınlaşdırmağa imkan verir. Tədqiqat göstərir ki, 1920-1940-cı illərdə Naxçıvanda da ədəbi mühitin yeni ideoloji prinsiplər əsasında qurulmasına xüsusi fikir verilmiş, müəyyən təşkilatlanma işləri də aparılmışdır.1920-1930-cu illərdə Naxçıvanda yaşlı nəslə mənsub yazarlardan Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rəsizadə, Molla Mahmud Çakər və digərləri ilə yanaşı, Əyyub Abbasov, Əvəz Sadıq, Əsgər Kəngərli, Əli Zəbun, Müzəffər Nəsirli, Məmmədəli Tarverdiyev, Qurban Qurbanov, Əbdül Kazım, Bayram Mərdanlı, Rza Şərifzadə, Ənvər Əylisli, Baqi Hüseynov və digər istedadlı gənclər də bədii yaradıcılıqla məşğul idilər. Onların əsərləri Naxçıvan mətbuatında müntəzəm nəşr olunurdu. 1921-ci ildə Naxçıvanda mətbuatın əsasının qoyulması, əvvəlcə “Cavanlar həyatı”, az sonra “Füqəra səsi”, ardınca “Şərq qapısı” adıyla qəzetin nəşri ədəbi mühitə, o cümlədən ədəbi tənqidə də müsbət təsir göstərmişdir.Yerli mətbuatda dərc olunan bir sıra məqalələrdə regionun ədəbi mühitinin qayğı və problemləri öz ifadəsini tapırdı.1920-1940-cı illərdə Naxçıvanda yaşayıb-yaradıcılıqla məşğul olan müəlliflərin bədii əsərləri və ədəbi-tənqidi məqalələri Bakıda, İrəvanda və Tiflisdə çıxan müxtəlif qəzet və jurnallarda da (“Yeni yol”, “Kommunist”, “Ədəbiyyat qəzeti”, “Gənc işçi”, “Yeni fikir”, “Dan yıldızı”, “Qızıl şəfəq” və s.) dərc olunurdu. Həmin illərdə bir sıra ədəbi müzakirələr də keçirilir, yeni yazılmış əsərlər müzakirə mövzusuna çevirilirdi ki, bunlar da özlüyündə ədəbi tənqid faktı kimi maraq doğurur. O dövrdəki yaradıcılıq mühitinin fəal üzvlərindən olan şair Müzəffər Nəsirlinin arxivində “Sovet hakimiyyəti illərində Naxçıvanda ədəbi həyat” adlı 44 gərəkli bir material var. 1973-1974-cü illərdə yazılmış həmin əsərdə 1920-1950-ci illərin Naxçıvan ədəbi mühiti barədə də bir sıra məlumatlar yer almışdır. M.Nəsirlinin xatırladığı bir məlumata diqqət yetirək: Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|