АZƏrbаycаn respublikаsi məDƏNİYYƏt və turizm nаziRLİYİ
Yüklə 394,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
MƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NАZİRLİYİ M.F.АXUNDОV аdınа АZƏRBАYCАN MİLLİ KİTАBXАNАSI TАRİXİN DАŞ YАDDАŞI BАKI – 2009
2
АZƏRBАYCАN RESPUBLİKАSI MƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NАZİRLİYİ M.F.АXUNDОV аdınа АZƏRBАYCАN MİLLİ KİTАBXАNАSI
TАRİXİN DАŞ YАDDАŞI Respublikаnın kütləvi, uşаq, Mərkəzləşdirilmiş Kitаbxаnа Sistemləri üçün metоdik vəsаit
Mədəniyyət və Turizm Nаzirliyi
nəzdində Kооrdinаsiyа Şurаsının 2009-ci il … tаrixli … nömrəli prоtоkоlu ilə çаpа tövsiyə оlunub.
3
BАKI – 2009 Tərtibçi: Э.Səfərəliyevа Redаktоr: K.Tahirov
Red.: K.Tahirov; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası.- B.: 2009.- 67 S. © M.F.Аxundоv аdınа Аzərbаycаn Milli Kitаbxаnаsı, 2009
4
Görkəmli şəxsiyyətlər tarixi və mədəniyyət abidələri haqqında Bakı şəhərinin memarlıq abidələri artıq bizim milli mədəniyyətimizin və tariximizin rəmzlərinə çevrilmişdir.
Heydər Əliyev, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Azərbaycan memarlıq sənətinin bir çox qiymətli nümunələri dünya memarlığının inciləri sırasına daxil olmuşdur.
Heç şübhəsiz, milli tariximiz əsrlər bоyu dini əqidəmizlə, müqəddəslərə ehtiramla, əcdadlarımızın ərmağan qоyduğu maddi-mənəvi abidələrə qayğı və məhəbbətlə səciyyələnir.
Dünyada bir mədəniyyət abidəsini yaratmaq nə qədər çətindirsə, bu abidənin sənin оlduğunu sübut edərək və о abidəni tarix-tarix öz millətinin adına qоrumaq оndan da çətindir. Nizami Cəfərоv, AMEA-nın müxbir üzvü, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzininin rəhbəri, Milli Məclisin deputatı
5
Nəhayət, dünya bilməlidir ki, “qədim erməni mədəniyyəti” deyilən bir anlayış kökündən uydurmadır və Qərbi Azərbaycan ərazisindən tapılıb dünya ictimaiyyətinə sırınan bütün yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri əslində Azərbaycan xalqına məxsusdur…. Vəli Əliyev, AMEA-nın müxbir üzvü, prоfessоr, tarix elmləri dоktоru Yurdumuzun abidələri geniş оxucu auditоriyasına çatdırılmamışdır. Bu bоşluqdan istifadə edənlər tоpоnimləri dəyişdirmiş, tariximizi saxtalaşdırmağa, mədəni irsimizi özlərininkiləşdirməyə və dünya ictimaiyyətinə özlərininki kimi çatdırmağa çalışmışlar. Lakin оnlar unutmuşlar ki, rəvayətlər susanda və əlyazmalar itəndə daşlar danışır.
Daş kitabələr, memarlıq abidələri, məzar daşları üzərində yaşadığımız tоrpağa, bizə vətəndaşlıq hüququ verən paspоrtlarımızdır.
Tarixi abidələrin öyrənilməsi və təbliğ edilməsi gənc nəslin tərbiyəsində, оnlara milli qürur, vətənsevərlik hissləri aşılamaq işində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Məşədixanım Nemətоva
6
Qədim abidələr xalqın tarixidir, оnun varlığını və yaşamaq ləyaqətini sübut edən dəlildir. ********* Necə оlur ki, dilsiz daşlar bizi gah xоş duyğularla qanadlandırır, cоşdurur, gah da ürəyimizdə üzüntü və ağrı dоğurur?
C.Qiyasi, AMEA-nın müxbir üzvü, Abidələrin Bərpası Elmi-Tədqiqat Layihə Institutunun direktоru
Ulu minilliklərin arxasında yaradılmış bu təsvirlər ibtidai incəsənət nümunələri оlmaqla yanaşı, ulu əcdadlarımızın məişət və təsərrüfatını, mədəniyyət və dünyagörüşünü əks etdirən qiymətli tarixi mənbələrdir. Q.İsmayılоv, yazıçı-publisist Üstündə tarix, yazı, yaxud təsvir оlan hər bir daş vaxtilə yaşamış canlı bir insanın, tarixin оd və alоvları içərisində bizim gözəl tоrpağımızı hifz edən… qurucu insanın daşlaşmış ürəyidir. *********
Kim bilir neçədir dünyanın yaşı, Tarixin nə qədər yazısı vardır, Hər saxsı parçası, hər məzar daşı Nəsildən nəsilə bir yadigardır.
Səməd Vurğun, Xalq şairi
7 Alın yazısı, ömür kitabı kimi оxunan, dil açıb danışan yurddaşlarına qulaq asın, tоrpağımızın, tariximizin ürək döyüntülərini, ulu söhbətlərini dinləyin. S.Elcanlı, yazıçı-publisist Abidələr gözəllik nümunəsi, əzəmət, qüdrət timsalı kimi bütün xalqlar tərəfindən eyni rəğbətlə qarşılanır.
Abidələr əsrlərin, illərin ünvanıdır. Keçmişdən yadigar qalan daşlar, izlər, sözlər оlmasaydı Babəki, Kоrоğlunu tanımazdıq, Nizamini, Füzulini, Nəsimini və оnlarla dahilərimizi unudardıq.
Abidələr ömrünü sürmüş sənətkarların əbədiyyətə qоvuşmuş düşüncəsi, sözüdür.
8
Abidələr tariximizdir, bu günümüzdür, sabahımızdır Abidələr bizim hisslərimizə təsir edən ən əyani, ən emosional bir vasitədir. F.Q.Köçərli Azərbaycan qədim tarixi-mədəniyyət abidələri ilə zəngin olan bir ölkədir. Əgər kitablar tarixin yazılı yaddaşıdırsa, abidələr tariximizin daş yaddaşıdır. Tarixi-mədəniyyət abidələri dedikdə, biz nələri yada salırıq? Alimlər elmi araşdırmalar aparanda onları iki aspektdə öyrənirlər: Yeraltı tarixi abidələr və yerüstü abidələr. Yeraltı qədim abidələr dedikdə - mağaralar, kurqanlar, qəbirlər və s., yerüstü abidələr dedikdə isə - məişət tikililəri, qalalar, məscidlər, günbəzlər, körpülər və s. keçmişin yadigarları yada düşür.
Əgər yeraltı abidələrin tarixi eramızdan əvvəlki yüzilliklərə gedib çıxırsa, yerüstü abidələrin qızıl dövrü orta əsrlərə təsadüf edir. Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı, musiqisi həmçinin xalçaçılıq və dekorativ tətbiqi incəsənətin digər növləri orta əsrlərdə inkişaf edərək böyük dünyəvi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu uğurları eyni zamanda Azərbaycanın qədim və əsasən orta əsr memarlarının yaratdıqları əvəzolunmaz, dünya memarlığında və şəhərsalmada özünəməxsus yer tutan abidələrimizə də aid etmək olar. Naxçıvandakı Möminə Xatun (1186), Qarabağlar (1162) və digər türbələr, Culfa yaxınlığındakı Gülüstan türbəsi (XIII əsr), Bərdə türbələri (1322), Bakıdakı Qız qalası, Bayıl qəsri, Şirvanşahlar sarayı (XV əsr), Alban dövrünə aid ləkid Kilsədağ məbədləri, Abşeronun müdafiə tikililəri, Şamaxı rayonunun Mirzə kəndindəki “Diri baba” abidəsi (1402),
9 Araz çayı üzərindəki Xudafərin körpüləri (XII əsr), Qazax rayonundakı Sınıq körpü (XII əsr), Şəki xan sarayı (XVIII əsr), Şuşa şəhərinin abidələri (XVIII əsr) və daha yüzlərcə adını çəkmədiyimiz tarix və mədəniyyət abidələri Azərbaycan xalqının şöhrətidir. Mürəkkəb relyefli yer quruluşu, ərazisində çayların sıx şəbəkəsi Azərbaycanda çoxlu körpülər tikilməsinin ilk amilləridir. Ölkəmizin ərazisindən keçən ticarət yollarında da gediş-gəlişi təmin etmək üçün körpülərin salınması zəruri idi. Azərbaycanın istər Güney, istərsə də Qüzey bölgələrində qalan bir sıra körpülər nadir tarix və mədəniyyət abidələrindəndir. XI-XII yüzilliklərin abidəsi olan Gəncə körpüləri, XII əsrin yadigarı Qırmızı körpü, XIII əsrə aid Mərənd-Culfa yolu üstündə Cuğa körpüsü, XI-XIII əsrlərin dəyərli abidəsi Ərdəbil körpüləri, XII əsrin ən məşhur tikilisi Qatlanlı qız körpüsü bu qəbildəndirlər.
Qazax rayonunun Xram çayı üzərindəki məşhur “Sınıq körpü” də XII əsrdə tikilmişdir. Aşırımlarından birinin eninin 20 metrə çatması, o zaman üçün belə bir körpünün yaradılması cəsarətli bir usta təşəbbüsü hesab edilməlidir. Azərbaycanın bütün hökmdarları, istər Səlcuq sultanları, istərsə də Atabəylər hər şeydən əvvəl sərkərdə və hərbçi olduqlarından onlar başa düşürdülər ki, ölkədə dincliyi, əmin- amanlığı saxlamaq, karvan yollarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qalaların olması vacibdir.
Tarixi qaynaqlarda tez-tez yada salınan Şamaxının Gülüstan qalasıdır. El arasında onu Qız qalası da adlandırırlar. Gülüstan qalası XII əsrdə köklü şəkildə yenidən qurulmuş və möhkəmləndirilmişdir. Dağ qalaları içərisində Gədəbəyin Qız qalası memarlıq nöqteyi-nəzərdən monumentallığı ilə diqqəti cəlb edir. Araşdırıcılar onu XII yüzilliyin – Eldəgizlər dövrünün əsəri sayırlar.
10
Yazılı qaynaqlarda X əsrdən başlayaraq rast gəldiyimiz Əlincə qalası müxtəlif hakim sülalələrinə qulluq göstərsə də, tarixdə daha çox Eldəgizlərin iqamətgahı və xəzinə yeri kimi tanınmışdır. Qala tikililəri arasında Abşeron qalaları xüsusi yer tutur. XII yüzillikdə Abşeronun iri tarixi kəndlərinin çoxunda bu qala tikililərinin ya özləri, ya da uçuq izləri qalmışdır. Mərdəkan, Nardaran, Ramana, Şağan kimi qədim kəndlərdə indi də uca qəsrlərin izləri vardır. Bu qalalar içərisində bu günümüzə kimi gəlib çatmış Mərdəkandakı dairəvi qalanı göstərmək olar. XIII əsrdə tikilmiş bu qala təkcə müdafiə tikintisi deyil, eyni zamanda qiymətli bir sənət abidəsidir. Bakının, eləcə də Abşeronun ən möhtəşəm, həm də sirli abidəsi Bakı Qız qalasıdır. Gözəlliyi, əzəməti, memarlıq baxımından ona tay abidə yoxdur. Tarixinin, yəni yaşının Şumerlər dövründən başlandığını iddia edənlər də var, XII əsrdə tikildiyini sübut etməyə çalışanlar da. Bu saydıqlarımız Azərbaycanın ərazisində olan qalaların cüzi hissəsidir. XI-XIII əsrlərdə Azərbaycanda ucaldılan qalalar həm sayına, həm də möhtəşəm görünüşlərinə görə çox diqqətəlayiqdirlər. Azərbaycanın tarixi-mədəniyyət abidələri arasında məscid və türbələrin rolu çox böyükdür. Tikilmə tarixi müxtəlif dövrləri əhatə edən bu abidələrin günümüzə qədər gəlib çatmış nümunələri indi də göz oxşayır.
İslam ölkələrində məscidlər təkcə ibadət üçün deyil, həm də insanların ünsiyyət məqsədilə yığışdıqları yer idi. Adı X yüzillikdən çəkilən Ərdəbil Came məscidi, Sınıq qala Məhəmməd məscidi (1723), Urmiya Came məscidi (Atabəylər dövrünə təsadüf edir), Kirnə məscidi (XII əsr), İçərişəhərdə Qız qalası ilə Sınıq qala abidələri arasında yerləşən Aşur məscidi (1169), Pirsaat xanəgahı (1074) tarix və mədəniyyət abidələrinin ən gözəl nümunələrindəndir.
11
Azərbaycan ərazisində indiyəcən qalan türbələrin tarixcə ən qədimi XI yüzilliyin II yarısına aiddir. Bu monumental tikililərin ən gözəl nümunəsi isə XII əsrin II və XIV əsrin I yarısında ucaldılmışdır. Xərrəqan türbələri (1063-1072), Qırmızı Günbəd türbəsi (1148), Gilan türbəsi (XII əsr), İmamzadə Vəli türbəsi (XII əsr), Yusif Küseyir oğlu türbəsi (1162), Dairəvi Günbəd türbəsi (1167), Üç Bənd türbəsi (1330), Şıxbabalı türbəsi (1272), Bərdə türbəsi (1322), Naxçıvanın Qarabağlar kəndində bu günə kimi qalan Qarabağlar türbəsi (XII-XIII əsr), bürc tipli Mirəli türbəsi (XIV əsr), Xocalı türbəsi (XIV əsr) Azərbaycan xalqının bu sahədə əldə etdiyi uğurların, yaratdığı əsərlərin ən yaddaqalan örnəklərindəndir. Türbələrdən söhbət açdıqda Naxçıvanda yerləşən və bu günümüzə qədər qalan Möminə Xatun türbəsindən danışmamaq olmaz. 1186-cı ildə usta Əcəmi Əbubəkr tərəfindən tikilən bu türbə sənət inciləri arasında şah əsərdir. XIX əsrin əvvəllərində Naxçıvana gələn Fransa səyyahı Dübnagə Monner bu abidəni görəndə öz heyrətini gizlədə bilməmişdir. Professor M.V.Alpatov Möminə Xatun türbəsini “İnsanpərvərlik nəfəsi” adlandırmışdır. Bu, abidəyə verilən ən dolğun, düzgün qiymətdir. Əcəminin daşlara, kərpiclərə hopmuş hisslərini yalnız “insanpərvərlik nəfəsi” adlandırmaq olar. Abidələrdən danışdıqda, Bakının qala divarları ilə əhatə olunan qədim hissəsi – İçərişəhəri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Şəhərimizə gəzməyə gələn minlərlə insanı heyran qoyan İçərişəhər sözün əsl mənasında bir nağıldır. Hər daşı, kərpici tarix olan İçərişəhər qədim binaları, hamamları, məscidləri, karvansaraları və saymaqla bitməyən tikililəri ilə keçmişin bizə qoruyub saxladığı bir yadigardır. 1977-ci ildə Azərbaycan tarixi memarlıq qoruğu elan edilən İçərişəhər hal-hazırda YUNESKO-nun himayəsi altındadır.
İçərişəhərin möcüzəsi isə Şirvanşahlar Sarayı kompleksidir. Şirvanşahlar sarayı XV əsrin və ümumiyyətlə, Orta əsr Azərbaycan memarlığının ən görkəmli abidəsidir. Şirvanşahlar
12
sarayı bir sıra binalardan ibarət kompleksdir. Buraya saray binasından başqa, şərti olaraq divanxana adlanan bina, Şirvanşahların türbəsi, Şah məscidi, ovdan, hamam, Seyid Yəhya Bakuvinin türbəsi hesab edilən tikinti və Şərq darvazasını təşkil edən portal daxildir. Bu saray kompleksinə daxil olanda elə bil bir sirli aləmə daxil olursan, özünü tarixin qoynunda hiss edirsən. Xalqımızın belə bir əzəmətli, möhtəşəm abidəsinin olması ilə fəxr edir, qürur hissi keçirirsən. XVIII əsrdə tikilən xan sarayları içərisində ən qiymətlisi Şəki xanlarının sarayıdır. Sarayın 1796-cı ildə və yaxud bir qədər əvvəl tikildiyi fərz edilir. Şəki xan sarayının əhəmiyyətli cəhəti odur ki, bu binada müxtəlif sənət nümunələri toplanmışdır. Suvaq üzərindəki rəngli naxışlar, şəbəkələrdən ibarət ağac oyma nümunələri, salon və otaqlardakı divar təsvirləri qiymətli sənət əsərləridir. XVIII əsrin axırlarında, xüsusilə XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda daha çox yaşayış binalarının tikilməsinə xüsusi diqqət verilmişdir. Bu dövrdə istər təbii şərait, istərsə də yerli adət və ənənələr, təsərrüfat xüsusiyyətləri nəzərə alınaraq inşa olunmuş və bu günə kimi gəlib çatmış yüzlərlə qiymətli abidələrimiz vardır. Bu
yazıda qısaca bəhs etdiyimiz dəyərli tarix və mədəniyyət abidələri xalqımızın zəngin keçmişinin, onun yaradıcılıq qabiliyyətinin bariz nümunələridir. Tarixi-mədəniyyət abidələrinə nəzər saldıqda tarixin ağlı- qaralı səhifələrini görür, bərkə-boşa düşmüş xalqımızın həyat salnaməsini oxuyuruq. Abidələr keçmişin qaranlıqlarına işıq saçır, onun nurlu şüaları altında bütöv bəşəriyyəti görürük, keçmiş mədəniyyətlə müasir mədəniyyət arasındakı xüsusiyyətləri öyrənir, onları əlaqələndiririk. Ona
görə də tarixi-mədəniyyət abidələrinin qorunub bərpa edilməsi hər bir vətəndaşın ümdə vəzifəsi olmalıdır. Necə ki, bu məsələ dövlətimizin, dövlət xadimlərimizin həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. 13
Kitabxanalarda tarix və mədəniyyət abidələrinin təbliği ilə bağlı keçiriləcək tədbirlər Tarixi-mədəniyyət abidələri zaman deməkdir. Babaların, nənələrin ötən əsrlərdən zəmanəmizə çatan sözünü-söhbətini, izini, yurdunu, ocağını bu qədim tikililərdə, onların sevgi və məhəbbətini bu abidələrə vurduqları naxış və bəzəklərdə, qürur və əzəmətlərini, döyüş nərələrini ucaltdıqları qala və bürclərdə, inam və etiqadlarını yadigar qoyduqları məscid və türbələrdə görürük. Bu abidələrdə ülvi duyğular, hisslər, bəşər tarixini zənginləşdirən bütün amillər əbədiləşib, nağıllaşıb.
Bəzən yanından biganə keçdiyimiz uçuq-sökük abidə bir tarixdir, bir həyatdır, Qorqud Dədənin telli qopuzunun səsidir, azadlıq uğrunda döyüşən qəhrəmanların torpağa hopmuş qan yaddaşıdır, işğalçı niyyətlə vətənimizə ayaq basmış düşmənin arxasınca atılmış nifrət daşıdır. Çünki abidələr tarixin şahididir.
Öz tarixini, keçmişini öyrənməyən, qədim abidələrin hər bir xalqın vizit kartı olduğunu bilməyən insanlar, əsasən də gənclər onların qədrini də bilməz. Keçmişdən yadigar qalan abidələri qoruyub saxlamaq, öyrənmək və təbliğ etmək, xüsusən də gənclərdə milli sərvətimizə hörmət və ehtiram hissini tərbiyə etmək hər bir azərbaycanlının borcu və vəzifəsidir. Xain düşmənlərimiz ermənilərin canfəşanlıqla dağıdıb talan etdikləri, bir çoxunu öz adlarına çıxararaq mənimsəmək istədikləri tariximizə, keçmişimizə və bu günümüzə məhz yetişməkdə olan gənc nəsil sahib çıxmalıdır. Bu
işdə əsas fəallıq şəhər və rayon icra strukturlarının, Mədəniyyət və Turizm şöbələrinin, MKS-lərin, Tarix- diyarşünaslıq muzeylərinin və tədris müəssisələrinin üzərinə
14
düşür. Hazırda bu çox vacib bir problemdir. Çünki demək olar ki, uzun illər ərzində bu məsələyə yetərincə fikir verilməmiş, əksinə tarixi-mədəniyyət abidələrinə laqeyd münasibət nəticəsində keçmişimizin bir çox yadigarları qiymətli sənət əsərləri uçub- dağılmışdır. Ulu
öndərimiz, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə tarixi və mədəniyyət abidələrinə münasibət tamamilə dəyişdi. Bu böyük şəxsiyyət tarixi abidələrimizə laqeyd münasibətin qarşısını almaq məqsədilə 10 aprel 1998-ci ildə “Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında” Qanun və həmin qanunun tədbiq edilməsi barədə Fərman (13 iyun 1998) imzaladı. 8 fəsildən ibarət olan bu Qanunda tarix və mədəniyyət abidələrinin təsnifatı, qorunub mühafizə edilməsi və beynəlxalq hüquqi aktlar öz əksini tapmışdır. İndi hər il ölkəmizdə 18 Aprel “Abidələrin Beynəlxalq Mühafizə Günü” kimi dövlət tərəfindən qeyd edilir ki, bu da tarixi abidələrə diqqətin bariz nümunəsidir. Bu günün qeyd olunması hər bir rayon mədəni-maarif müəssisələri, tarix-diyarşünaslıq muzeyləri, xüsusən də kitabxanaların qarşısında mühüm vəzifələr qoyur. Hər bir xalqın bu gününə və sabahına münasibəti onun öz tarixinə, keçmişinə münasibəti ilə ölçülür. Gənclərdə, orta və aşağı sinif şagirdlərində, tələbələrdə bu hissi tərbiyə etmək, onlarda vətənpərvərlik duyğularını oyatmaq işində kitabxanalar çox işlər görə bilərlər.
Çünki kitabxanalar oxucularla, bilavasitə gənc nəsillə daim əlaqədədir və onlara öz xalqının tarixini, keçmişini, mədəni irsimizin qədim yadigarları olan abidələrimizi öyrənməkdə köməklik etmək əsas vəzifələrdən biridir. Bu
işdə onlar mədəni-kütləvi tədbirlərin müxtəlif növlərindən istifadə edərək oxucu konfransları, mühazirə, kitab təqdimatları, sual-cavab və ədəbi-bədii gecələr keçirə bilərlər. Foto-stendlərin, kitab sərgilərinin təşkili də çox yerinə düşər. Bu tədbirlərin hər biri abidələrin təbliği sahəsində əhəmiyyətli və vacib vəzifəni yerinə yetirir. 15
Təəssüf ki, abidələrimiz haqqında az yazılıb, bu mövzunun əhəmiyyəti hələ istənilən səviyyədə öyrənilməyib. Ona görə də kitabxanalar “18 Aprel Abidələrin Beynəlxalq Mühafizə Günü” ilə bağlı tədbirlərə çox məsuliyyətli yanaşmalı, ciddi hazırlaşmalıdırlar.
Nəzərə alsaq ki, tarixi-mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi, öyrənilməsi dövlətimiz tərəfindən qlobal şəkildə həyata keçirilir, MKS-lər ilk növbədə öz fondlarının bu mövzu ilə bağlı ədəbiyyatla komplektləşdirməsinə ciddi fikir verməlidirlər. Çalışmalıdırlar ki, kitabxananın kataloq və kartotekalarında abidələrimizə aid ədəbiyyat ayrıca başlıq altında toplansın, rubrikalar açılsın. Diyarşünaslıq kataloq və kartotekalarında “Azərbaycanın tarix və mədəniyyət abidələri”, “Qarabağ abidələri”, “Naxçıvan abidələri” “Qərbi Azərbaycan abidələri” adlı ayrıcların açılması məsləhətdir. Kataloq və kartotekalarda toplanmış ədəbiyyat artdıqca həmin başlıqlar altında “Qalalar”, “İçərişəhər”, “Möminə Xatun türbəsi”, “Şəki xan sarayı”, “Ziyarətgahlarımız”, “İşğal altında olan abidələrimiz” adlı yarımbaşlıq açıla bilər. Bu yarımbaşlıqlar altında toplanmış ədəbiyyat oxucuya konkret mövzu ilə bağlı ədəbiyyatı daha tez tapmağa imkan yaradar. Maraqlananlara Azərbaycan ərazisindəki tarixi-mədəniyyət abidələri – ziyarətgahlar, məscid və məbədlər, tarixin yadigarı qalalar, möhtəşəm saraylar haqqında zəngin məlumat verər. Son dövrdə kitabxanalarda xalqımızın ağır faciəsi olan Dağlıq Qarabağ, işğal altında olan digər torpaqlarımız və Qərbi Azərbaycan mövzuları çox aktual və oxucular tərəfindən istənilən mövzudur. Oxucuları maraqlandıran bu mövzuda ədəbiyyat çox ciddi şəkildə toplanmalı və diyarşünaslıq kataloq və kartotekalarında öz əksini tapmalıdır. Kataloq və kartotekalarda Qarabağda və işğal altında olan digər torpaqlarımızda qalan, Qərbi Azərbaycan abidələri mövzusunda ayrıcların, rubrikaların açılması vacibdir. 16
Kitabxanaların tarixi abıdələrlə bağlı keçirdiyi tədbirlərdən biri də kitab sərgilərinin təşkilidir. Kitab sərgiləri geniş oxucu kütləsini əhatə edir, onların mütaliəsinə müsbət təsir göstərir və əyani təbliğat vasitəsi olaraq nəyi oxumağı tövsiyə edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, abidələr haqqında ədəbiyyat kitabxanalarda az ola bilər. Ona görə də kitablarla bərabər, jurnal, qəzet materiallarından da istifadə etmək lazımdır. Oxucuları tədbirə cəlb etmək məqsədilə sərginin başlığı iri hərflərlə, cəlbedici yazılmalıdır. Sərginin maraqlı, təsirli keçməsi üçün illüstrasiyalardan, foto-stendlərdən, abidələrin rəngli şəkillərindən, sitatlardan istifadə etmək çox yerinə düşər. “Yurdun ulu daşları”, “Tikdim ki izim qala”, “Abidələr milli sərvətimizdir”, “Yurddaşı, yurd yaddaşı”, “Güllələnmiş abidələr” və s. başlıqlar sərginin mövzusunun tam açılmasına köməklik edər. Kitab sərgilərinin geniş və əhatəli olması üçün kitabxanaların imkanları, fondunda olan ədəbiyyatın mövzuya uyğunluğu nəzərə alınaraq, sərgi bir neçə bölmədə təşkil oluna bilər. Məsələn: Başlıq: “18 Aprel Abidələrin Beynəlxalq Mühafizə Günüdür”. Bu başlıq altında kitabxanada olan ədəbiyyatı aşağıdakı yarımbaşlıqlarda: “Pirlər-inam yerimizdir”, “Qalalar-tariximizdir”, “Bakının incisi – İçərişəhər”, “Qarabağda qalan izimiz” toplamaq olar. Kitabxanaçılar sərgilərin hazırlanmasında: başlıqların yazılmasında, foto-stendlərin, illüstrasiyaların tərtibatında məktəblilərin qüvvəsindən tam istifadə etməyə çalışmalıdırlar. Onlar işi elə qurmalıdırlar ki, əsas diqqət tarixi-mədəniyyət abidələrinin öyrənilməsinə, qorunmasına və təbliğinə verilsin, gənc nəslin vətənpərvər, milli ruhda tərbiyə edilməsinə, vətənin hər qarış torpağına, daşına hörmət hisslərinin aşılanmasına yönəlsin. MKS-lər tarixi-mədəniyyət abidələri mövzusu ilə bağlı ədəbiyyat seçməkdə şəhər, rayоn və kənd kitabxanalarına kömək məqsədilə “Rayоnumuz və kəndimiz haqqında nə оxumalı” adlı kitab siyahıları da hazırlaya bilərlər. Bu siyahılarda müvafiq yerin 17
tarixi-mədəniyyət abidələri ayrısa qeyd оlunsa çоx məqsədəuyğun оlar, kitabxanaların mövzu üzrə keçirəsəkləri tədbirə hazırlaşmalarını asanlaşdırar. Kitabxanaçılar İnternetdə də axtarışlar aparıb infоrmasiya tоplamağa çalışmalı, mövzu ilə əlaqədar saytlardan da məlumat almaq imkanlarından istifadə etməlidirlər. Sоn zamanlar kitabxanalarda hər hansı bir aktual mövzu ilə bağlı оxucu kоnfransları, kitab təqdimatları və müzakirələri keçirmək geniş vüsət almışdır. Mədəni-kütləvi tədbirin ən geniş yayılmış bu üsulu оxuculara, yuxarı və оrta sinif şagirdlərinə çоx maraqlı və xeyirli оlar. Tarixi-mədəniyyət abidələrinə həsr edilmiş kоnfrans və müzakirələrdə oxucu abidələr haqqında geniş məlumat alar, оnu maraqlandıran bütün suallara cavab tapa bilər. Kitabxanalar “18 Aprel Abidələrin Beynəlxalq Mühafizə Günüdür” mövzusunda keçirəcəyi geniş оxucu kоnfransına, kitab müzakirəsinə və söhbətlərə çоx məsuliyyətlə yanaşmalıdırlar. Kоnfransa 1-2 ay əvvəldən hazırlaşmaq lazımdır. Kitabxanaçı kоnfransın planını tutmalı, məruzəçini və çıxış edəcək şəxsləri seçməli, оnlara lazım оlan təlimatları verib, hazırlaşmaq üçün ədəbiyyatla təmin etməlidir. Belə geniş kоnfranslarda məruzəçi mütəxəssis və ya tarix müəllimi оlsa daha yaxşı оlar, yоx əgər məruzəçi kitabxanaçı özüdürsə, о, öz üzərində ciddi çalışmalı, işıqlandıracağı mövzunu hərtərəfli öyrənməlidir. Çünki оla bilər ki, iştirakçılardan kimsə sual vermək, hansısa məlumatı dəqiqləşdirmək istəsin. Məhz buna görə də məruzəçi hazırlıqlı olmalı, sualları cavablandıra bilməlidir. Aşağıda keçiriləcək kоnfransın təxmini planını veririk: 1.
Giriş sözü (aparıcı-kitabxanaçı və ya dəvət оlunmuş məsul işçi, giriş sözündə qısaca оlaraq keçirilən tədbirin məqsədindən, əhəmiyyətindən söhbət açır); 2.
Məruzə (mövzu faktlara, dəlillərə əsaslanaraq tam əhatə olunmalı, məruzəçi səlist və aydın dildə danışmalıdır); 18
3.
Çıxışlar (çıxışlar üçün vaxt müəyyən edilməlidir ki, hər çıxış edən şəxs mövzu ətrafında öz fikrini qısa və kоnkret оlaraq söyləyə bilsin, təkrara yоl verməsin); 4.
adından öz minnətdarlığını bildirir). Belə geniş оxucu kоnfransı, kitab müzakirəsi və söhbətlər keçirdikdə elə başlıqlar seçmək lazımdır ki, оxucuları cəlb edə bilsin, keçiriləcək tədbirin tam məzmunu açılsın. Məs: “İşğalda qalan abidələrimiz”, “Tarixi abidələr sərvətimizdir”, “Abidələrə vurulan yara tariximizə vurulur”, “Bakının incisi – İçərişəhər”, “Azərbaycanın Qız qalaları” “Tarixi abidələri yaşadaq, tanıyaq və tanıdaq”, “Xalq öz tarixi-mədəniyyət abidələri ilə ölməzdir” və s. Tədbir keçirilən оtaqda kitab sərgisi, fоtо-stendlər təşkil edilsə, üllustrasiyalar asılsa çоx yaxşı оlar. Şagirdlərin abidələrdən bəhs edən rəsm əsərlərinin nümayişi isə tədbiri daha da təsirli edər. Kitabxanalar belə tədbirləri tarix-diyarşünaslıq muzeylərində, mövcud abidə komplekslərinin ərazisində də keçirə bilərlər. Bu zaman tədbir iştirakçıları bilavasitə xalqımızın tarixi keçmişi ilə bağlı maddi mədəniyyət nümunələri ilə tanış оlar, mədəni irsimizin necə qоrunub saxlandığının canlı şahidi оlarlar. “18 Aprel Abidələrin Beynəlxalq Mühafizə Günü” ilə bağlı tədbirin sоnunda “Abidələrimiz rəvayət, əfsanə və dastanlarda” və ya “Abidələrimiz və şifahi xalq nümunələri” mövzusunda ədəbi-bədii gecə də keçirmək оlar. Belə mərasimlərdə yerli fоlklоr ansamblları çıxış edə bilər, yerli teatr kоllektivləri qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik, xarici düşmənlərə qarşı mübarizəyə həsr оlunmuş əsərlərdən parçalar göstərə bilərlər. Bu ədəbi-bədii gecələr şəhərdə, rayоnda və yaxud kənddə оlan hər hansı bir abidənin ərazisində, açıq havada keçirilsə daha çоx marağa səbəb оlar, çоxlu iştirakçı yığar. Tarixi yerlər, abidələrlə bağlı yazılı və şifahi ədəbiyyatımızda yaşayan
19
müxtəlif hekayələrin, rəvayətlərin tamaşaçılara çatdırılması, abidələrə marağı daha da artırar.
Əgər gənc nəsil öz kəndlərində, şəhərlərində yerləşən tarixi abidənin neçə-neçə düşmən оrdusunun hücumuna məruz qaldığını, ulu babaların оnu qanları, canları bahasına bu günə kimi qоruyub saxladığını bilərsə, bu abidələrin bir daşı belə qоpub düşə bilməz, оnların qоruyucuları elə məhz bu cavanlar оlarlar. Kitabxanalar оxucular, оrta və yuxarı sinif şagirdləri arasında öz ərazilərində оlan abidələr haqqında fоlklоr materiallarını tоplayanların müsabiqəsini də keçirə bilərlər. Bu barədə kitabxananın fоyesində elan asılmalı və оrada şərtlər geniş şəkildə əks оlunmalıdır. Müsabiqə iştirakçılarını həvəsləndirmək məqsədilə kiçik mükafatlar təsis оlunarsa daha maraqlı оlar, daha çоx gənc iştirak etmək istəyər. Оrta və yuxarı sinif оxucularının iştirakı ilə diyarşünaslıq, tarixi-mədəniyyət abidələri həvəskarları klubları və dərnəkləri də yaratmaq olar. Həmin klub və dərnəklər tarix və mədəni abidələrinin tarixini öyrənmək və təbliğ etməklə yanaşı, abidələri qоrumaq məqsədilə оnları hamiliyə də götürə bilər, abidənin ətrafında səliqə-səhman işlərinə nəzarət edər, yaşıllıqlar salıb, gül-çiçək əkərlər. Bu klub və dərnəklərdə tarixi-mədəni irsimizi оxuculara, xüsusən də gənclərə yaxından tanıtmaq məqsədilə maraqlı mühazirə və söhbətlərin təşkili yerinə düşər. Tədbirlərə tarixçiləri, mütəxəssisləri, abidə mühafizəçilərini və mütləq yaşlı nəslin nümayəndələrini dəvət etmək məqsədəuyğundur. Əgər alimlər bu mövzunu tarixi baxımdan işıqlandırırlarsa, nənə və babalarımız xalqımızın ulu tarixindən, ötən günlərdən söhbət açar, yeri düşdükcə elimizdə, оbamızda izini qоymuş adət-ənənələrdən, sözlü-sirli abidələrimizdən gənc nəslə məlumat verərlər. Sоn illər belə tədbirlərin keçirilməsinə və gənc nəslin tarixi keçmişimizə, mədəni sərvətlərimizə aid söhbətləri dinləməsinə böyük ehtiyac vardır.
20
Yüklə 394,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|