AZƏrbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ Ə.ƏLİyev adina azərbaycan döVLƏt həKİMLƏRİ TƏKMİLLƏŞDİRMƏ İnstitutu

ДИФЕРЕНСИАЛ ДИАГНОЗ 

Hal-hazırda  yeni  müayinə  metodlarının  (MRT,  sensor  və  motor  törədilmiş 

potensiallar)  yaranmasına  baxmayaraq,  DS-in  diaqnostika  və  diferensial 

diaqnostikası  asan  olmayan  məsələ  olaraq  qalır.  Dəqiq  DS  diaqnozu  ilkin 

simptomların  meydana  gəlməsindən  orta  hesabla  2-3  il  sonra  qoyulur,  xəstələrin 

təxminən  yarısı  isə  diaqnoz  qoyulan  anda  artıq  ən  azı  5  il  bu  xəstəlikdən  əziyyət 

çəkmiş  olurlar.  DS  diaqnozlu xəstələrin  təxminən 10-dan 1-də  digər  xəstəlik  olur 

və əksinə 4-5% hallarda DS-li xəstələrə əvvəlcə başqa diaqnoz qoyulur. 

DS-in  diaqnostikasında  xəstəliyin  klinik  əlamətləri  əsasdır  –  “məkan  və 

zamanda  dağınıqdırlar”.  Anamnestik  məlumatlar  dəqiq  təhlil  olunmalıdır. 

Xəstəliyin  ilk  kəskinləşmə  vaxtının  və  onun  təzahürlərinin  müəyyənləşdirilməsi 

vacibdir. 

DS  həmləsi  (kəskinləşməsi)  24  saatdan  az  olmayaraq davam  edən  və sonra 

tamamilə  yaxud  qismən  geriləyən  nevroloji  simptomatikanın  təzahürləri  hesab 

olunmalıdır. DS-in növbəti kəskinləşməsi vəziyyətin əvvəlki pisləşməsindən ən az 

4 həftə sonra həmin yaxud digər simptomların təzahürləri hesab olunur. 

DS-ə şübhə olunan xəstənin klinik müayinəsi zamanı ətraflı nevroloji baxış 

keçirilməlidir  və  vibrasion  həssaslığın  bir  qədər  azalması,  görmə  sahəsinin 

müəyyən  qədər  daralması,  kobud  olmayan  nistaqm,  qarın  və  ayaqaltı  reflekslərin 

itməsi və s. kimi əlamətləri aşkar etməyə çalışmaq lazımdır. 

DS diaqnozu aşağıdakılar olmadıqda şübhəli qalır: 

1)  yorğunluq  və  zəiflik  şikayətləri  obyektiv  nevroloji  simptomlarla  təsdiq 

olunmur, 

17 

 

2)  xəstəliyin  başlanğıcından  çanaq  üzvləri  fəaliyyətinin  pozğunluğu 

(xüsusilə,  sidik  kisəsinin  disfunksiyası)  olmadan  35  yaşdan  gənc  pasientlərdə 

spinal simptomatika proqressivləşir, 

3) xəstəliyin aparıcı simptomu ağrı hesab olunur, 

4)  digər  atipik  simptomlar  olur,  məsələn  epileptik  sindrom,  qızdırma, 

afaziya,  fassikulyasiyalar,  ekstrapiramid  pozğunluqlar  yaxud  xəstəliyin  erkən 

mərhələlərində əhəmiyyətli dərəcədə demensiya, psixozlar. 

Xəstəliyin  inkişafından  5  il  sonra  aşağıdakılar  müşahidə  olunmursa  DS 

diaqnozu daha ətraflı təhlil tələb edir: 

1) gözün hərəki pozulmaları, 

2) 40 yaşdan gənc xəstələrdə remissiyalar, 

3) simptomatikanın “çoxocaqlılığı”, 

4) hissi və çanaq pozğunluqları, 

5) MRT-də ocaqlı dəyişikliklər. 

DS diaqnostikasına kömək edən əsas paraklinik metod həssaslığı bu xəstəlik 

üçün 95-99% təşkil edən MRT-dir. 

Baş  və  onurğa  beynin  MRT-də  dəyişikliklərin  olmaması  demək  olar  ki, 

birmənalı şəkildə DS diaqnozunu inkar edir. 

“Prosesin 

məkanda 

dağınıqlığını” 

xarakter 

lokalizasiyaya 

malik 

hiperintensiv  siqnal  ocaqlarını  aşkar  etməyə  imkan  verən  T2  rejimində  MRT 

apardıqda  müəyyən  etmək  olar.  Ocaqların  periventrikulyar  yerləşməsi,  döyənək 

cismin  cəlb  olunması  və  ondan  beyin  qabığı  istiqamətində  ocaqların  yayılması 

(“Douson barmaqları”), infratentorial strukturların qoşulması, qabıq və gicgah payı 

istiqamətində  U  şəkilli  dalğalar,  ocaqların  oval  formada  olması  DS  zamanı  tipik 

MRT  tapıntılar  hesab  olunur.  Lakin  T2  rejimində  MRT-nin  hiperintensivliyinin 

spesifikliyi çox aşağıdır, belə ki, demək olar ki, toxumaların istənilən zədələnməsi 

yaxud suyun toplanması oxşar mənzərə verir. 

“Prosesin  zamanda  dağınıqlığını”  kontrastlaşma  ilə  T1  rejimində  MRT 

apardıqda  aşkar  etmək  olar.  Məlumdur  ki,  kontrast  maddə  yalnız  aktiv  ocaqları 

18 

 

doldurur  (hematoensefalik  baryer  pozulduqda)  buna  görə  də  onlardan  yalnız 

bəzilərinin kontrastlaşması müxtəlif müddətli ocaqların varlığını təsdiq edir. 

Qeyd etmək lazımdır ki, MRT-əlamətlərinin heç biri DS üçün spesifik deyil, 

ola  bilsin  kontrast  maddənin  dolması  zamanı  yaranan  “açıq  həlqə”  görüntüsü 

istisnalıq  təşkil  edir.  “Açıq”  sahə  adətən  boz  maddəyə  doğru  istiqamətlənmiş 

yaxud ona bitişmişdir. 

Baş və onurğa beyində ocaqlı dəyişikliklərin olmaması, ocaqların çox kiçik 

ölçüsü,  onların  qabıqaltı  lokalizasiyası  (xüsusilə  daxili  kapsulda),  əsasən 

subtentorial  yerləşməsi,  boz  maddənin  (xüsusilə  bazal  qanqlionların)  əhəmiyyətli 

dərəcədə  cəlb  edilməsi  yarımkürələrdə simmetrik  bitişmə ocaqları,  ifadə  olunmuş 

mass-effekt,  beyinciyin  və/və  ya  beyin  əsasının  fokal  atrofiyası,  periventrikulyar 

yaxud  döyənək  cisimdə  ocaqların  olmaması  DS-in  MRT  əlamətləri  üçün  qeyri-

xarakterdir. 

DS diaqnostikasında klinik olaraq “səslənməyən” demielinizasiya ocaqlarını 

aşkar  edən  sensor  və  motor  törədilmiş  potensialların  tədqiqi  metodu  da  az 

əhəmiyyət  kəsb  etmir.  DS  üçün  latent  dövrün  uzanması  yaxud  törədilmiş 

cavabların  tamamilə  itməsi  xarakterdir.  DS  zamanı  adətən  görmə  (şahmat 

patternləri  ilə  stimulyasiya),  eşitmə  və  somatosensor  törədilmiş  potensiallar  (TP) 

təhlil  olunur.  Piramid  yolların  subklinik  zədələnməsinin  aşkar  olunması  üçün 

motor TP metodundan istifadə olunur - transkranial maqnit stimulyasiyası. 

SSM-də  dəyişikliklər  DS  üçün  spesifik  deyil.  Mielin  zülallarına  qarşı 

oliqoklonal  aniticisimlərin  təyin  edilməsi  və  SSM-də  qan  zərdabı  ilə  müqayisədə 

IgG  konsentrasiyasının  artması  daha  sübutedicidir.  SSM-də  oliqoklonal 

anticisimlər  bir  sıra  digər  iltihabi  və  immun  xəstəliklərdən  sonra  da  əmələ  gəlir, 

lakin DS zamanı baxmayaraq ki, xəstəliyin aktivlik dərəcəsi ilə mütənasiblik təşkil 

etmir, onlar bir dəfə əmələ gəlir və daim mövcud olur. 

SSM-də hüceyrələrin sayına gəldikdə isə yalnız xəstələrin 50%-də 1 mm

3

-də 

5-10  hüceyrə  olmaqla  zəif  pleositoz  müşahidə  olunur.  35-50  hüceyrə  müşahidə 

olunan sitoz çox nadir rast gəlinir və DS diaqnozundan şübhələnməyə vadar edir. 

19 

 

SSM-də  zülalın  miqdarı  adətən  dəyişmir  və  onun  1%-dən  yuxarı 

konsentrasiyası digər xəstəliyin xeyrinə düşünməyə əsas verir. 

Əgər MRT göstəriciləri neqativ isə və SSM-də oliqoklonal anticisimlər aşkar 

olunmursa  DS  diaqnozu  inkar  edilməlidir.  Təəssüf  ki,  bu  anticisimlərin  təyin 

olunması ölkəmizdə heç yerdə aparılmır. 

Beləliklə,  DS-in  klinik  mənzərəsinin  müxtəlifliyi,  onun  üçün  patoqnomik 

olan  paraklinik  dəlillərin  olmaması  diaqnostika  və  diferensial  diaqnostikanı 

əhəmiyyətli  dərəcədə  çətinləşdirir  –  bir  çox  xəstəliklər  DS-ə  bənzər  klinik 

əlamətlərə  malikdir.  DS-in  qeyri-adi  və  atipik  başlanğıcı,  monofazik  epizodlar 

(yalnız  beyin  kötüyü  yaxud  onurğa  beyni  cəlb  olunur),  proqressiv  sindromlar  və 

izoləolunmuş ocaqlara malik xəstələr, koqnitiv pozğunluqlar, psixiatrik xəstəliklər 

yaxud  şəxsiyyətin  məhdud  dəyişkənliyi  olan  pasientlər  praktikada  xəstəliyin 

diaqnostikasını çətinləşdirir. 

DS-in  bütün  diaqnostik  meyarlarında  (Şumaxer,  Bauer,  MakAlpin,  Pozer, 

McDonald meyarları) mütləq qeyd olunur ki, DS diaqnozu qoyulan zaman “MSS-

nin çoxocaqlı zədələnməsinin bütün digər səbəbləri inkar olunmalıdır”. 

DS  zamanı  ən  çox  istifadə  edilən  diaqnostik  meyarlar  Beynəlxalq  ekspert 

qrupu tərəfindən 2001-ci ildə təklif edilmiş, McDonald meyarlarıdır.  

 

McDonald meyarları (2010

-cu ildə yenidən baxılmış) 

Klinik mənzərə 

Müayinələr 

2 və ya daha çox həmlələr 

2  və  ya  daha  çox  ocağın  klinik 

əlamətləri 

Ə

lavə  müayinələrə  ehtiyac  yoxdur  (əgər  MRT olunursa, 

nəticə DS-u inkar etməməlidir) 

2 və ya çox həmlələr 

1 ocağın obyektiv klinik əlamətləri 

Aşağıdakı meyarlarla sübut olunmuş “Məkana görə 

disseminasiya”: 

DS zamanı tipik 4 zədələnmə nahiyyəsindən 

(periventrikulyar, yukstakortikal, infratentorial və onurğa 

beyni) ikisində MRT-də bir və daha çox T2 ocaq 

və ya 

MSS-nin digər nahiyyəsini prosesə cəlb edən ikinci həmlə 

1 həmlə 

2  və  ya  daha  çox  ocağın  obyektiv 

klinik əlamətləri 

Aşağıdakı  meyarlarla  sübut  olunmuş  “Zamana  görə 

disseminasiya”: 

MRT-də istənilən vaxtda eyni zamanda qadoliniy kontrastı 

20 

 

toplayan və toplamayan simptomsuz ocaqların olması 

və ya 

birinci  MRT-dən  sonra  keçmiş  vaxtdan  asılı  olmayaraq, 

təkrar  MRT  zamanı  yeni  T2  və/və  ya  qadoliniy  kontrastı 

toplayan ocaqların aşkar olması 

və ya 

təkrar həmlənin gözlənilməsi 

1 həmlə  

1 ocağın obyektiv klinik əlamətləri 

(klinik izolə olunmuş sindrom) 

“Məkana  görə  disseminasiya”  və  “Zamana  görə 

disseminasiyanın”

 təsdiqlənməsi 

“Məkana görə disseminasiya”-nın təsdiqlənməsi üçün: 

DS 

zamanı 

tipik 

4 

zədələnmə 

nahiyyəsindən 

(periventrikulyar,  yukstakortikal,  infratentorial  və  onurğa 

beyni) ikisində MRT-də bir və daha çox T2 ocaq 

və ya 

MSS-nin  digər  nahiyyəsini  prosessə  cəlb  edən  ikinci 

həmlənin gözlənilməsi 

“Zamana görə disseminasiya”-nın təsdiqlənməsi üçün: 

MRT-də  eyni  zamanda  qadoliniy  kontrastı  toplayan  və 

toplamayan simptomsuz ocaqların olması, 

və ya 

Birinci  MRT-dən  sonra  keçmiş  vaxtdan  asılı  olmayaraq, 

təkrar  MRT-  zamanı  yeni  T2  və/və  ya  qadoliniy  kontrastı 

toplayan ocaqların aşkar edilməsi 

və ya 

ikinci həmlənin gözlənilməsi 

DS  haqda  şübhə  yaradan  nevroloji 

simptomların 

tədricən 

proqressivləşməsi 

(birincili 

proqressivləşən gediş)  

1 il ərzində  xəstəliyin proqressivləşməsi (retrospektiv  və 

ya  prospektiv  müəyyənləşdirilmiş)  və  aşağıdakı  3 

meyardan 2-nin olması 

1.

 

Baş beynində “Məkana  görə disseminasiyanın” sübut 

olunması, 

yəni 

DS 

zamanı 

tipik 

zədələnmə 

nahiyyələrində 

(periventrikulyar, 

yukstakortikal, 

infratentorial) MRT-də bir və daha çox T2 ocaq 

2.

 

Onurğa  beynində  “Məkana  görə  disseminasiyanın” 

sübut olunması,  yəni onurğa beyninin MRT-də iki və 

ya daha çox T2 ocaqların aşkarlanması 

3.

 

SSM-nin 

müayinəsi 

zamanı 

müsbət 

nəticələr 

(izoelektrik 

fokuslandırma 

zamanı 

oliqoklonal 

zolaqların  aşkarlanması  və/və  ya  İgG  indeksinin 

artması) 

 

Diferensial diaqnostika aşağıdakı xəstəliklərlə aparılır: 

-  klinik  olaraq  DS-ə  bənzəyən  lakin  MRT-də  başqa  təzahürləri  olan 

xəstəliklər:  Vegener  qranulomatozu,  Arnold-Kiari  malformasiyası,  boyun 

21 

 

səviyyəsində vertebrogen mielopatiya, funikulyar mieloz, beyin şişləri (ilk növbədə 

kötüyün və onurğa beynin), bəzi irsi-degenerativ xəstəliklər (Ştrümpel xəstəliyi); 

-  klinik  olaraq  və  MRT  dəlillərinə  əsasən  (T

2

-ölçülü  şəkillərdə  yüksək 

intensivlikli ocaqların varlığı) DS-ə bənzər xəstəliklər: damar ensefalopatiyası (baş 

beynin  xronik  damar  xəstəliyi),  bəzi  infeksion  xəstəliklər  (toksoplazmoz,  Laym 

xəstəliyi yaxud borrelyoz, İİV-infeksiyalar və s.) mitoxondrial ensefalopatiyalar və 

digər  irsi  xəstəliklər  (MELAS,  MERFE;  CADASIL,  spinoserebellyar  ataksiya  və 

s.); 

-  klinik  olaraq  və  MRT  dəlillərinə  və  SSM-də  dəyişikliklərə  əsasən  DS-a 

bənzər  xəstəliklər:  kəskin  dağınıq  ensefalomielit  (KDEM),  müxtəlif  mənşəli 

vaskulitlər  (neyroQQE),  Şeqren  sindromu,  Behçet  xəstəliyi),  sarkoidoz, 

Aleksander 

xəstəliyi, 

gec 

başlanğıclı 

adrenoleykodistrofiyalar 

və 

adrenomieloneyropatiya. 

Bir  çox xəstəliklərdə  “zaman  və məkanda disseminasiya”  meyarı  müşahidə 

oluna  bilər,  bu  zaman  hərtərəfli  və  detallı  laborator  müayinəni  əhatə  edən  dəqiq 

diferensial diaqnostika tələb olunur. 

Vegener  qranulomatozu  –  kiçik  və  orta kalibrli  damarlarda  qranulomların 

əmələ  gəlməsi  (o  cümlədən,  beyin  damarları  da  zədələnə  bilər)  ilə  xarakterizə 

olunan  damarların  sistem  xəstəliyidir.  Əmələ  gələn  vaskulit  MSS-nin  ocaqlı 

zədələnməsinin  səbəbi  ola  bilər  və  nadir  hallarda  DS  ilə  diferensial  diaqnostika 

tələb edir. 

Vegener 

qranulomatozu 

olan 

xəstələrdə 

nevroloji 

pozğunluqlar 

polineyropatiya  yaxud  çoxsaylı  mononevritlər  (görmə,  uzaqlaşdırıcı  və  üz 

sinirlərinin nevriti) şəklində ilk növbədə periferik sinir sistemini əhatə edir. 

Daha az hallarda kəllə sinirlərinin zədələnməsi, bazal meningitlər, sinusların 

trombozu  və  insultlar,  qıcolma  tutmaları  müşahidə olunur.  Sistem  zədələnmələrin 

aşkar olunması əhəmiyyətli dərəcədə DS ilə diferensial diaqnostikanı asanlaşdırır. 

Bir çox xəstələrdə digər orqan və sistemlərin zədələnməsinin xarakter triadı aşkar 

olunur:  qlomerulonefrit,  ağ  ciyərlərin  və  tənəffüs  yollarının  qranulomatozu.  Belə 

22 

 

xəstələrin  5%-də  vaskulit  yaxud  qranuloma  qansızma  nəticəsində  hemorragik 

insultlar yarana bilər. 

Vegener  qranulomatozlu  pasientlərin  baş  beyninin  MRT-də  T

2

-ölçülü 

şəkillərdə yüksək intensivlikli paraventrikulyar (daha az hallarda beyin kötüyündə) 

kiçik  ocaqlar  aşkar  oluna  bilər,  T

1

–ölçülü  şəkillərdə  isə  demək  olar  ki,  heç  vaxt 

hipointensivlik sahələri aşkar olunmur. 

Angioqrafiyanın,  o  cümlədən  MRT-angioqrafiyanın  aparılması  beyin 

damarlarında  qranulomatozun  varlığını  birmənalı  şəkildə  təsdiq  etməyə  imkan 

verir. 

Arnold–Kiari  malformasiyası  (AKM)  –  beyin  əsasının  quruluşunun 

anadangəlmə anomaliyası olub, beyincik toxumasının yuxarı servikal kanala fərqli 

protruziyası  (serebellyar  ektopiya),  beyin  kötüyünün  yerini  dəyişməsi  yaxud 

əyilməsi və arxa kəllə çuxurunun natamam inkişafı ilə xarakterizə olunur. 

AKM  olan  xəstələrdə  erkən  və  orta  yaşlarda  statik  və  dinamik  ataksiya, 

yerişin  dəyişməsi,  nistaqm  (“aşağı  vuran”  nistaqm  xarakterdir),  aşağı  ətraf 

əzələlərinin tonusunun spastik artması ola bilər. 

Diferensial  diaqnostika  klinik  gedişin  təhlili,  əksər  pasientlərdə  stiqmaların 

varlığı  (o  cümlədən  onurğa  və  kəllə  sümüklərində)  və  MRT-də  xarakter 

dəyişikliklərə  əsasən  (AKM  zamanı  beyincik  yarımkürələrinin  servikal  kanal 

xəttindən aşağıda yerləşməsi) aparılır. 

Mərkəzi  parezlər,  dərin  hissiyyatın  pozulması,  çanaq  disfunksiyası  və 

Lermitt simptomu kimi DS-a bənzər simtomatika vertebrogen boyun mielopatiyası 

üçün  xarakterdir.  Lakin  bu  patologiya  üçün  remissiyalar  xarakter  deyil, 

kökcüklərin  kompressiyası  nəticəsində  dərin  reflekslər  itə  bilər.  Bundan  əlavə, 

vertebrogen  boyun  mielopatiyası  zamanı  Lermitt  simptomu  boynun  açılması 

zamanı  (onurğa  kanalının  diametri  azalır),  DS-da  isə  əksinə  –  başı  önə  əydikdə 

aşkar olunur. 

Funikulyar  mieloz  (onurğa  beynin  yarımkəskin  kombinəolunmuş 

degenerasiyası) 

–  B

12

  vitaminin  defisiti  nəticəsində  yaranan  sistem  degenerasiya 

olub, onurğa beynin yan və arxa sütunlarını zədələyir. 

23 

 

Nevroloji  olaraq  dərin  hissiyyatın  pozulması  (sensitiv  parez,  sensitiv 

ataksiya  və  əzələ  hipotoniyası)  ilə  bərabər  periferik  neyropatiya  əlamətləri  də 

müşahidə olunur və bu əlamətlər MSS prosesə qoşulmazdan əvvəl yaranır. 

Xəstəlik  qalxan paresteziyalar,  yerişin  və  vibrasiya  hissiyyatının  pozulması 

ilə başlayır. Defisitin  səbəbi çox zaman B

12

 vitamininin mədədən absorbsiyasında 

pozğunluq (Kastlın daxili faktoruna qarşı anticisimlər yarana bilər), qan zərdabında 

vitaminin aşağı səviyyədə olmasıdır. 

Nadir  hallarda  bu  sindrom  fol  turşusu  çatışmazlığı  zamanı  müşahidə  oluna 

bilər. 

Diaqnostik  baxımdan  nevroloji  simptomatikanın  hematoloji  dəyişikliklərlə 

(anemiya),  nadir  hallarda  mədə  patologiyası  ilə  müştərək  olması  DS,  xüsusilə  də 

onun ilkin-proqressivləşən gedişi ilə diferensial diaqnostika üçün vacibdir. 

Kötükdaxili şişlər 

həmçinin klinik olaraq DS-dən ayırd olunmur. Baş beyin 

kötüyünün qlioma və limfomaları DS-də olduğu kimi remissiyaedici gedişə malik 

ola bilər. Kortikosteroidlərlə müalicəyə cavab verir. MRT dəqiq diaqnoz qoymağa 

imkan verir. 

Ştrümpel  xəstəliyi

  –  irsi-degenerativ  xəstəlik  olub  əsasında  başlıca  olaraq 

piramid  traktın  mielopatiyası  durur.  Buna  görə  də  həmçinin  “ailəvi  spastik 

paraplegiya” da adlandırılır. Çox vaxt xəstəliyin ailəvi deyil, DS-lə, xüsusilə onun 

İPDS ilə diferensial diaqnostikanı çətinləşdirən sporadik variantına rast gəlinir. 

DS-dan  fərqli  olaraq  Ştrümpel  xəstəliyində  klinik  olaraq  tonusun  spastik 

artması  parezdən  üstünlük  təşkil  edir,  hissi  və  koordinativ  pozğunluqlar  qeyd 

olunmur, MRT-də xarakter dəyişikliklər yoxdur. 

Dissirkulyator  ensefalopatiya  -  hipertonik  makro-  və  mikroangiopatiyalar 

nəticəsində T

2

 rejimində hiperintensiv ocaqların varlığı ilə müşayiət olunan dağınıq 

nevroloji  simptomatika  müşahidə  oluna  bilər.  Lakin  damar  xəstəliklərində  bu 

ocaqlar  çox  vaxt  müəyyən  arteriyaların  qanla  təchiz  etdiyi  sahələrdə  lokalizə 

olunur. 

Borrelyoz  (Laym  xəstəliyi,  neyroborrelyoz)  –  təbii-ocaqlı  infeksion 

polisistem  xəstəlik  olub,  törədicisi  Borrelia  burgdorferi  sensu  lato  kompleksindən 

24 

 

olan  spiroxetlər  hesab  olunur.  Anamnezdə  miqrasiyaedici  eritemlərin  varlığı  və 

gənə  dişləməsi  xarakterdir.  Gənə  dişləməsi  dərinin  zədələnməsinə  (xronik 

miqrasiyaedici  eritema)  və  yüksək hərarətə  səbəb  olur  ki,  bunlar  adətən nevroloji 

simptomların yaranmasından əvvəl müşahidə olunur. 

Xəstəlik mərhələli gedişi və sistem əlamətlərin varlığı (prosesə dəri, dayaq-

hərəkət aparatı, sinir sistemi, ürək, qaraciyər, gözlər qoşula bilər) ilə fərqlənir. 

Sinir  sisteminin  zədələnməsi  (neyroborrelyoz)  15-64%  müşahidə  olunur, 

proqressivləşən  ensefalomielit,  xronik  dermatitlə  assosiasiyalı  polineyropatiya, 

kəllə sinirlərinin zədələnməsi (nevropatiyalar), limfositar meningit aşkar olunur. 

Borrelyoz  ensefalomielitinin  xronik  remissiyaedici  variantı  və  DS  parezlər, 

ataksiya,  görmə  pozğunluqları,  çanaq  üzvlərinin  disfunksiyası  kimi  bir  sıra  oxşar 

klinik əlamətlərə malikdir. 

Baş beynin MRT-də kiçik periventrikulyar ocaqlar aşkar olunur. 

Periferik sinir  sisteminin patoloji prosesə  cəlb  olunması,  sistem  zədələnmə, 

anamnezdə eritemanın və gənə dişləməsinin olması DS diqnozu ehtimalını azaldır. 

Borrelyoz  və  DS-un  diferensial  diaqnostikasının  çətinliyi  bir  sıra  hallarda 

onunla əlaqədardır ki, neyroborrelyoz zamanı dalğavarı uzunmüddətli klinik gediş 

(zaman  disseminasiyası),  sinir  sisteminin  çoxocaqlı  zədələnməsi  (yerində 

disseminasiya) və MRT-də dəyişikliklər ola bilər. 

Bir  çox  xəstələr  əvvəllər  miqrasiyaedici  eritema  yaxud  gənə  dişləməsi 

olduğunu qeyd etmirlər. Bütün bunlar diaqnozun düzgün qoyulmasını çətinləşdirir. 

Borrelyoz  ensefalomieliti  diaqnozunun  qoyulma  meyarı  SSM-də  iltihabi 

dəyişikliklərin  aşkar  edilməsidir:  limfositar  pleositoz,  zülalın  və  borreliyaya  qarşı 

antitellərin səviyyəsinin artması. Borrelyoz diaqnozunun təsdiq olunması çətin olan 

hallarda  müayinədən  əvvəl  SSM-nin  seroloji  tədqiqini  özündə  birləşdirən  hissi 

seroloji  müayinə  aparılmalıdır.  Ensefalomielitin  borrelyoz  etiologiyasının  lehinə 

olan  təzahürü  etiotrop  antibakterial  terapiya  fonunda  simptomların  tam  yaxud 

hissəvi reqresidir ki, bu da DS üçün xarakter deyil. 

NeyroQİÇS  –  insan  immundefisiti  virusu  (İİV)  infeksiyasının  nevroloji 

təzahürü.  İİV  infeksiyası  latent  virusdaşıyıcılığı  və  QİÇS  şəklində  (İİV 

25 

 

infeksiyasının  son  mərhələsi)  gedə  bilər.  İİV  immun  və  sinir  sistemlərinin 

hüceyrələrinə  qarşı  tropluğa  malikdir.  İİV  ilə  beynin  birbaşa  zədələnməsi 

demielinizasiya sahələri olan yarımkəskin ensefalitin inkişafına gətirib çıxarır. İİV 

və  papovavirusun  (JC  virus)  birgə  infeksiyası  proqressivləşən  multifokal 

leykoensefalopatiya (PML) zamanı müşahidə olunur. 

Daha  çox  İİV-assosiasiyalı  idraki-hərəki  kompleks  inkişaf  edir.  Əvvəllər 

QİÇS-demensiya  kimi  qeyd  olunan  bu  kompleksə  üç  xəstəlik  aiddir  –  İİV-

assosiasiyalı  demensiya,  İİV-assosiasiyalı  mielopatiya  və  İİV-assosiasiyalı 

minimal idraki-hərəki pozğunluqlar. 

İİV-infeksiyası  və  eləcə  də  DS  zamanı  psixomotor  proseslərin  ləngiməsi, 

diqqətsizlik,  yaddaşın  zəifləməsi  ilə  xarakterizə  olunan  subkortikal  tip  demensiya 

olur  ki,  bu  da  xəstələrin  iş  və  gündəlik  həyatını  pozur.  Apatiya,  motivasiyanın 

məhdudlaşması  müşahidə  oluna  bilər.  İnkişaf  edən  mərhələdə  MRT-də  aşkar 

olunan  çoxocaqlı  demielinizasiya  prosesi  nəticəsində  ocaqlı  nevroloji  simptomlar 

qeyd olunur və bu DS-lə diferensial diaqnostikanı çətinləşdirir. 

İİV-assosiasiyalı  vakuolyar  mielopatiyada  onurğa  beynin  zədələnməsi 

nəticəsində əsasən aşağı ətraflarda müşahidə olunan hərəki pozğunluqlar üstünlük 

təşkil  edir.  Hərəki  pozğunluqlar  nəinki  aşağı,  həm  də  yuxarı  ətrafları  əhatə  edə 

bilər, həmçinin aparıcı tip hissiyyatın pozulması mümkündür. Həm İİV-demensiya, 

həm  də  İİV-mielopatiya  zamanı  SSM-də  qeysri-spesifik  dəyişikliklər  olur: 

pleositoz,  zülalın,  IgG-nin  səviyyəsinin  yüksək  olması  və  oliqoklonal  qrup 

immunoqlobulinlərin varlığı.