AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz
Sivil biznesmenin xarici görünü
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.4. Sivil biznesmenin xarici görünüşü
İş güzar insanın xarici görünüşü uğura doğru ilk addımdır, çünki po- tensial tərəfdaş üçün onun kostyumu etibarlılıq və nüfuzluluq dərəcəsindən xəbər verən kod kimi çıxış edir. Səliqəli, zövqlə geyinmiş insan partnyor və kolleqaları tərəfindən xeyirxahlıqla qarşılanacaqdır. Biznesmenlərdə geyimə münasibətdə müəyyən stereotip formalaşmış- dır. İstənilən beynəlxalq yarmarka və ya sərgini ziyarət etsəniz görəcəksiniz ki, stendistlərin əksəriyyəti qalstuk, köynək və ya kostyum rənginin se- çimində oxşar baxışlara malikdirlər. Hazırkı dövrdə bir çox biznesmenlər modelyerlərin tövsiyələrini hesaba alırlar. Onların fikrincə, qarderobun təşkilində təməl prinsip geyimin universallığı olmalıdır. Köynəklər də açıq tonlarda, çox vaxt ağ rəngdə seçilir. Qalstukun rəngi də mühümdür. Belə bir qayda vardır ki, qalstuk köynək və kostyumla eyni tonda, lakin daha açıq və ya daha tünd, yaxud kostyum və qalstuk
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 72
kontrast tonlarda olmalıdır. Qalstukun hansı formasının hazırda dəbdə olması ilə də maraqlanmaq lazımdır. İş güzar şəraitdə qısa qollu köynəklər geyinmək düzgün hesab edilmir, çünki köynəyin manjeti pencəyin qolunun altından görünməlidir. Əlbəttə ki, çox isti havada siz qısa qollu köynəkdə uzunqolluya nisbətən daha təbii görünəcəksiniz. Yaxşı olar ki, qara rəngli ayaqqabı geyinilsin. Yayda açıq rəngli kost- yuma qara rəngli ayaqqabı geyinməmək də olar, lakin istənilən halda səndəl olmamalıdır. Əgər imkan varsa, ayaqqabının rəngi kostyumun rəng qamma- sına uyğun seçilməlidir. Corabların rəngi çox açıq və nəzərə çarpan olma- malıdır. Yaxşı olar ki, corab və qalstuk öz rənglərinə görə ahəng təşkil etsin. Baş geyimini və əlcəkləri hazırda plaş və ya palto ilə birlikdə so- yuqdan qorunmaq üçün geyinirlər. Şlyapa da üst geyimə uyğun gəlməlidir. Yaz və yayda daha açıq rəngli, payız və qışda isə daha tünd rəngli şlyapa geyinilir. Qara rəngdə olmayan kostyum və ya palto ilə qara rəngli şlyapa geyinmək tövsiyə olunmur. Beləliklə, xarici partnyorlarla birinci təmas və növbəti danışıqlar üçün diqqətlə təmizlənmiş və ütülənmiş kostyum, açıq rəngli köynək və eyni kostyumla tonda qalstuk geyinmək lazımdır. Danışıqlara özünə hörmət edən işgüzar insanların yalnız şəhər kənarı- na gəzinti zamanı geyindikləri gödəkçədə, idman şalvarında, cinsdə, ha- belə dəri pencəkdə gəlmək olmaz. Xarici biznesmenlər detalları diqqətlə izləyir və onları öz nəticələrində bəhanə kimi istifadə edirlər. Misal üçün, biznesmen ayağını ayağının üstünə qoyaraq əyləşdiyi zaman onun ayağının yalın hissəsini göstərən qısa, qırış- qırış corablar çox pis təəssürat yaradır. Tozlu və çatlamış tuflilər hətta kifayət qədər sanballı kostyum haqda təəssüratı belə korlaya bilər. Kostyum və qalstuku səndəllərlə tamamlamaq kimi sadəlövh milli vərdişi tərgitmək, həddən artıq kəskin iyli odekolon- lardan və təraş sonrası lasyonlardan uzaq olmaq lazımdır. İş güzar danışıqlarda müqavilələrin bağlanması zamanı uğura nail ol- mağı arzulayan qadın biznesmen üçün öz xarici görkəmi haqqında düşün- mək, həmçinin onu biznesə xidmət kimi qəbul etmək çox mühümdür. İş- güzar geyimi klassik biçim, gözə çarpmayan rənglər və çoxfunksiyalılıq kimi xüsusiyyətlər fərqləndirir. Seksapil şifondan tikilmiş gecə paltarları və impressionistlərin kətan rəsmlərini xatırladan rəsmləri olan dəbdəbəli ş alvarlı kostyumlar ziyafətlər və kokteyllərə kifayət qədər uyğundur, işə belə geyimdə gəlmək karyeranın sonu deməkdir. İş güzar qadının qarderobunda iki-üç yubka, jaket, iki-üç bluzka olma- lıdır. Paltarlar yaxşı olar ki, tez-tez dəyişsin, çünki hər gün geyinilən eyni ş ey təngə gətirir və əhval ruhiyyəni “söndürür”. Dəbə gözübağlı riayət edə- rək yubkanı həddən artıq qısaltmaq olmaz. Həmçinin sizin cazibədarlığınızı Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 73
ifadə edən şeylər (yapışan sviter, cins) də geyinmək düzgün deyil. Bu, ona gətirib çıxara bilər ki, kişilər danışıqlarda sizi dinləmək əvəzinə sizin gözəl- liyinizi seyr edəcəklər. Bundan başqa, onlarda belə bir fikir yarana bilər ki, siz işgüzar keyfiyyətlərinizin yox, ilk növbədə sizin bədən fiquranızın gözəlliyinə inandırmağa çalışırsınız. Saç düzümü, makiyaj, bijuteriya sizin işgüzar kostyumunuzu üzvi ola- raq tamamlamalıdır. Saç düzümü ciddi, lakin bununla belə zərif olmalıdır. Bəzəklər mümkün olduqca az olmalıdır, lakin onlardan, ümumiyyətlə imtina etmək də olmaz. Ən yaxşı bahalı bəzəklərlə bəzənin. Kosmetika yalnız ya- xın məsafədən hiss olunmalıdır. Mütəxəssislər dekorativdən çox, profilaktik kosmetika almağı tövsiyə edirlər. Ətirdən elə istifadə olunmalıdır ki, onun ə tri güclə sezilsin. Əlbəttə ki, yaxşı ətir olmalıdır. Pencəyin, bir qayda olaraq, bütün düymələri bağlı olmalıdır (ən aşağı- dakı istisna olmaqla). Düymələri bağlı olan pencəklə tanışlara, restorana, iclasa, teatra gedir, prezidiumda oturur və ya məruzə ilə çıxış edirlər. Düy- mələri səhər, şam, nahar yeməyi zamanı və ya qoltuqda əyləşərkən açmaq olar. Bütün qəbul növlərinə kraxmallı və ya yumşaq yaxalı ağ köynək, parlaq və ya qara rəngdən başqa istənilən rəngdə qalstuk geyinmək lazımdır. Qara qalstuk, əgər forma geyiminə uyğun gəlirsə, yalnız hüzn əlaməti olaraq geyinilir. Ciddi kostyumlarla tünd qəhvəyi və ya qara rəngli yarımçəkmə və ya çəkmə geyinmək lazımdır. Açır qəhvəyi və ya qəhvəyi çəkmələr qara kost- yuma heç uyğun gəlmirlər, qara çəkmələr isə qara kostyuma uyğun gəlir. Yay vaxtlarında açıq rəngli kostyumla rəngli ayaqqabı geyinmək olar. Qə- bullara səndəl, qalın altlığı olan çəkmələr, idman ayaqqabıları geyinmək olar. Parlaq çəkmələr yalnız smokinqlə geyinilir. Kişi corablarının rəngi kostyumun rəngindən tünd olmalıdır, bu, kost- yumun rəngindən ayaqqabının rənginə keçid yaradır. Tünd-göy, tünd-boz, qara corablar ən uyğun gələn rənglərdir. Zolaqlı və ya dama-dama corablar gecə kostyumuna uyğun gəlmir. Qəbullarda, işgüzar görüşlərdə ciddi geyimlərə və parlaq olmayan ton- lara üstünlük verməlidirlər. Əgər qəbul 20:00-a qədər başlayırsa, kostyum, don-kostyum, şlyapa geyinilir. Yeri gəlmişkən, şlyapa masa arxasında çıxa- rılmır, ev sahibəsi isə şlyapa geyinmir. Milli bayramla əlaqədar qəbullarda daha qəşəng və normal uzunluqda olan don, don-kostyum geyinmək lazımdır. 20:00-dan sonra olan qəbullar və naharlara gecə paltarları – qollu və ya qolsuz dəbə uyğun daha gözəl və açıq paltarlar geyinilir. Geyim və aksesuarların rəngi və materialının sıxlığı mövsümə, habelə qəbulun təşkil olunduğu səbəbə uyğun gəlməlidir. Yayda daha nazik və açıq rəngli, qışda isə tünd və sıx materiallardan istifadə olunur. Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 74
Ə gər kişi ayağını-ayağının üstünə qoyaraq öz işgüzar tərəfdaşı ilə söhbət edirsə, o, öz şalvarına diqqət verməlidir, çünki ayağın corabdan yu- xarı hissəsinin görünməsi yolverilməzdir. Ayaqları tərpətmək, əllə dizləri tutmaq olmaz. Qoltuqda yayılaraq oturmaq, stulda yellənmək, stulun, qoltuğun və divanın ən kənarında oturmaq nəzakətsizlikdir. Qadın oturarkən paltarını və ya paltosunu qaldırmır. O, stulda oturar- kən ayağını-ayağının üzərinə qoya bilər, lakin alçaq qoltuqda və ya divanda ə yləşərkən bunu etməməlidir. Bu halda ayaqları bir yerdə tutmaq, yəni ayaqların hər ikisini bir tərəfə istiqamətləndirərək dizləri bir yerdə tutmaq lazımdır. Bu zaman bir dabanı digərinin arxasına qoymaq olar. Öz hərəkətlərinə mütləq nəzarət etmək lazımdır. Öskürərkən başını kə- nara çevirmək və ağızı əllə örtmək lazımdır, kəskin öskürmə zamanı mütləq ağıza yaylıq qoyulmalıdır. Burunu sakit silmək lazımdır. Burunu çəkmək olmaz. Asqırmaq tələbatını burun ucluğunu hər iki tərəfdən sıxaraq müm- kün olduqca boğmaq və asqırma zamanı yaylığı ağıza yaxınlaşdırmaq la- zımdır. Beləliklə, kostyum seçimi, bütün geyimin (köynək, qalstuk, tufli, bu- run yaylığı) rəng qamması, kostyumda oturmağı bacarmaq – bütün bunlar biznesmendən ən ciddi münasibət gözləyir. Hətta odekolon və ətirdən is- tifadə etmək kimi xırdalıq da. Fransız atalar sözünü yadda saxlamaq la- zımdır: “Kim həddən artıq yaxşı iy verirsə, o pis iy verir”.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 75
VI FƏSİL. KİÇİK BİZNESİN TƏŞKİLİ 6.1. Kiçik biznesin mahiyyəti və müəyyən edilməsi meyarları Bazar iqtisadiyyatının mühüm tərkib hissəsi olan sahibkarlıq hər ş eydən əvvəl kiçik biznesdə təzahür edir. Kiçik biznes istehlak bazarında rə- qabət mühitinin yaradılmasına, ümumi milli məhsulun artım tempinə, struk- turuna və keyfiyyətinə təsir göstərir. Bazar prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən yeni iqtisadi sistemi for- malaşdırmaq istiqamətində tənzimləyici siyasət aparan hökumətimiz kiçik biznesin təşəkkülü və inkişafı ilə bağlı bir çox məqsədyönlü və sistemli tədbirlər həyata keçirir. Lakin bu sahədə hələ də bir sıra problemlər qalmaq- da davam edir. Bununla yanaşı kiçik biznesin səmərəli fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün dövlətin strateji siyasəti davamlı olmalı, düzgün müəyyənləş- dirilməli, təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarlar arasında baş verə biləcək inhisarçılıq meyilləri bazar prinsipləri əsasında aradan qaldırmalı, haqsız rəqabətin qarşısının alınması və aradan qaldırılması tədbirləri ön plana çəkilməlidir. Adından göründüyü kimi “kiçik biznes” bazar iqtisadiyyatının sub- yektləri tərəfindən həyata keçirilən sahibkarlıq fəaliyyətidir. Sahibkarlıq iqtisadi fəaliyyətdir. Müasir dövrdə sahibkarlıq insan cə- miyyətinin iqtisadi həyatının bütün sahələrində özünü büruzə verir. İqtisadi fikirlərin inkişafında olan dəyişikliklərin araşdırılması göstərir ki, sahib- karlıq haqqındakı düşüncələr bu fəaliyyət istiqamətinin təkamülünü xarakte- rizə edir. Məhz bu prosesin müasir dövrdə aktuallaşması sahibkarlığın çağ- daş iqtisadiyyatın inkişafında əsas amillərdən biri olduğunu sübuta yetirir. Dünya təcrübəsindən məlum olduğu kimi kiçik müəssisələr bir çox hallarda işçi heyətinin orta sayı ilə müəyyən olunur. Bununla belə bəzi ə dəbiyyatlarda bu iqtisadi subyektlər kiçik bir qrupun iqtisadi fəaliyyəti kimi də başa düşülür. Ümumilikdə isə əsaslı olaraq iqtisadi fəaliyyətlə məş- ğ ul olan kiçik бизнес kateqoriyasına aid olan subyektləri işçi heyəti, nizam- namə kapitalı, aktivlərin böyüklüyü və dövriyyənin həcmi göstəricilərinə uyğun olaraq, müəyyən edilirlər. Lakin valyutaların dönərliyində baş verən dəyişikliklər və bir sıra digər səbəblərdən dolayı bölgünün işçilərin sayına görə aparılması daha məqsədəuyğun hesab olunmuşdur. Qeyd edək ki, biznesin tiplərə bölünməsindəki meyarları hər bir ölkə və ya beynəlxalq təşkilat özünün müstəqil təsbitləri əsasında müəyyənləş- dirir. Məsələn, Dünya Bankı tərəfindən hazırlanan hesabatlarda ölkələrdəki кичик бизнесин inkişaf səviyyəsi üzrə müqayisələr aparılan zaman
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 76
işçilərinin sayı 50 nəfərədək olan müəssisələr kiçik tipli sahibkarlıq subyektlərinə şamil edilirlər. Avropa Şurası hesabatlarına istinadən isə 1 yanvar 1995-ci ilin mə- lumatına əsasən Avropa Şurasında kiçik бизнеся aid müəssisələr aşağıdakı bölgüyə uyğun olaraq müəyyənləşdirilirdi. İşçilərinin sayı 50 nəfər, illik dövriyyəsi 4 mln. ekyu; balansın məbləği minimum 2 mln. ekyu olanlar ki- çik müəssisələr щесаб олунур. AŞ-də bu göstəricilərdən əlavə digər şərtlər daxilində də kiçik müəssisələri müəyyən etmək olur. Avropa Şurasının ko- missiyasının təklifinə əsasən kiçik müəssisələrin aşağıdakı bölgülər üzrə müəyyən olunması irəli sürülmüşdür. Buna əsasən kiçik müəssisələr işçi- lərin sayı 100 nəfəri ötən, əsas kapitalın məbləği 75 evro olanlar hesab edi- lirdi. Onu da nəzərə almalıyıq ki, hər hansı bir böyük firmanın, müəssisənin nizamnamə kapitalında yeri 1/3 həddi keçməməlidir. Bununla belə AŞ komissiyasında müəssisələri mikro və xırda tipli sahibkarlıq subyektlərinə bölərək, qeyd edilir ki, mikro qrupa aid edilən təşkilatlarda işləyənlərin sayı 10 nəfərə qədər olmalıdır. Aydındır ki, bu tipli müəssisələr şəxsi və ev təsərrüfatlarından ibarət olmaqla, sənətkarlıq xidmət sahələrini əhatə edir. Həmçinin AŞ komissiyası xırda müəssisələrə işçilərinin sayı 10 nəfər ilə 99 nəfər arasında dəyişən təsərrüfat subyektlərini aid edir. Azərbaycanda kiçik sahibkarlıq subyektləri işçilərinin sayı və illik dövriyyəsi göstəriciləri müəyyənləşdirilir. Belə ki, bu meyarlar aşağıdakı kimi formalaşdırılır: - sənaye və tikintidə 40 nəfərdən və illik dövriyyəsi 200 min ma- natdan;
- кənd təsərrüfatında 15 nəfərdən və illik dövriyyəsi 100 min ma- natdan; - topdansatış ticarət müəssisələrində 10 nəfərdən və illik dövriyyəsi 300 min manatdan; - iqtisadiyyatın digər sahələrində 5 nəfərdən və illik dövriyyəsi 100 min manatdan az olan kiçik sahibkarlıq subyektləri. Müəssisələrin həcmi bu və ya digər sahənin xüsusiyyətindən, onun texnoloji vəziyyətindən, fəaliyyət sahəsinin səmərəliliyindən asılıdır. Elə sa- hələr vardır ki, onlar yüksək kapital və əmək tutumuna, istehsala malik olur. Ona görə də böyük həcmli müəssisələrin yaradılması кичик бизнеся nisbətən az səmərəlidir. Müasir iqtisadiyyat üçün istehsalın miqyasına iri istehsal strukturlu meyillər xasdır ki, buna da bir çox amillər təsir edir. Məsələn, elmi-texniki tərəqqinin davamlı inkişafı bir tərəfdən istehsalın təmərküzləşməsinə gətirib çıxarır və digər tərəfdən isə iri firmalar böyük maddi, maliyyə və əmək resurslarına, həmçinin ixtisaslaşmış kadrlara malik olmaqla çoxsaylı resurs- ları özündə birləşdirirlər. Ona görə də belə müəssisələr iri miqyaslı elmi- texniki əməliyyatlar həyata keçirməyə qadir olurlar. Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 77
Kiçik biznesin səmərəli fəaliyyət göstərməsi imkanları iri istehsalla müqa-yisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 1) yerli bazarlara məsafə baxımından yaxınlıq; 2) istehlakçıların (müş- tərilərin) tələbat-larına maksimum uyğunlaşma; 3) iri firmalar üçün əlverişli olmayan xırda parti-yalarla məhsul istehsalı; 4) idarəetmədə paralel səviy- yələrin ixtisar edilməsi və s. Кичик бизнесин fəaliyyətinin genişləndirilməsi iqtisadiyyatın sağlam- laşdırılması üçün əlverişli şərait yaradır, yəni • sağlam rəqabət mühiti yaradır; • əlavə iş yerlərinin açılmasına səbəb olur; • struktur yenidənqurulmasını təkmilləşdirir; • istehlak sektorunun genişləndirilməsini təmin edir; • tələbatçılar sektoru genişləndirilir; • bazar mallar və xidmətlərlə zənginləşir; • ixrac imkanları genişləndirilir; • yerli xammal resurslarından səmərəli istifadə edilməsinə şərait yaradır; Ə mək tutumlu sahələrin genişləndirilməsi, əhalinin sahibkarlıq fəaliy- yətinə cəlb edilməsi istehsal güclərindən maksimum istifadə olunması kiçik müəssisələrin yaradılmasını zəruri edir. Ümumiyyətlə, kiçik biznesin inkişaf etdirilməsi iqtisadiyyatın möh- kəmliyinin təməlidir. Bir çox tədqiqatçıların fikrincə, bazar iqtisadiyyatı sis- teminə keçən ölkələrdə kiçik biznesin inkişafı həmin dövlətlərdə yeni iqtisadiyyata inteqrasiya prosesini sürətləndirir. Bundan başqa kiçik biznesin digər sosial-iqtisada əhəmiyyəti vardır: • yerli təsərrüfat sferasına tez uyğunlaşma qabiliyyəti; • kiçik sahibkarlığın böyük azadlığa malik olması; • qəbul edilmiş qərarların cəld və yüksək operativliklə həyata keçiril- məsi; • iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan zaman idarəetmə və istehsal xərclərinin aşağı olması; • şəxsin öz ideya və fikirlərini həyata keçirmək imkanlarının geniş olması; • ilkin kapitala tələbatın aşağı olması; • müştərilərin tələbatlarına uyğun olaraq məhsulun forma və key- fiyyətində tez bir zamanda dəyişikliyin edilməsi imkanlarının olması; • şəxsi (sahibkar) kapitalın daha geniş dövriyyəsi. Sahibkara məxsus kiçik müəssisəsinin spesifik çətinlikləri də vardır. Məsələn; müəssisəni quran şəxsin bilik və bacarığı, fəaliyyət göstərdiyi sahədə təcrübə və qabiliyyəti aşağı səviyyədə ola bilər. Odur ki, o, başqala- rının (mütəxəssis, idarəedici) bilik və bacarıqlarından gərəkli istifadə Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 78
etmədikdə iflasa uğrayar və ya zərərlə üzləşər. Belə müəssisələrdə işləyənlər ümumi qazancdan əlavə pay almaq imkanından da məhrum qalırlar. Odur ki, onların imkanları məhdud olduğundan fəaliyyət dairələrini təkmilləş- dirməkdə, genişləndirməkdə və daha məhsuldar çalışmaqda maraqlı olmur- lar; Tək şəxsin müəssisəsi, bir şəxsin sərmayəsi ilə yaradıldığından onun həcmi də məhdud olur. Kredit almaq imkanı məhdudlaşır, ala bilsə də, yük- sək faizlə almalı olur və aldığını qaytarmaq imkanı da müəssisənin qazancı qarşısında çətinliklər törədir. Belə müəssisələr uzunömürlü olmurlar. Çünki bütün ixtiyar sahibinin bir şəxs olması üzündən onun dünyasını dəyişməsi və ya müəyyən səbəblər üzündən işini davam etdirə bilməməsi, bu cür müəssisələrin fəaliyyətinə son qoyur. İstər işçiləri, istər mal göndərənlər və istərsə də mal alanlarla əlaqədə məsuliyyəti bir şəxs daşıyır. Bütün baş verə biləcək müqavilə, cavabdehlik və iddialara bir nəfər bütün varidatı ilə cavab verməli olur. Qazancın bir nəfərdə toplanması və onun paylanılan qazanc- dan daha irihəcmli olması ortaqlı müəssisələrə nisbətən belə müəssisələrdə gəlir vergisinin ödənilməsinin yüksək olmasına gətirib çıxarır. 6.2. Kiçik biznesin təşkili xüsusiyyətləri Kiçik biznes strukturları ilk növbədə müəssisə və birliklərin tərkibin- dən struktur və istehsal vahidlərinin, eləcə də istehsal bölmələrinin ayrıl- ması, digər hallarda isə səhm qoyulması əsasında yaradıla bilər. Bazar mü- nasibətlərinə keçildiyi və bazar infrastrukturunun yaradıldığı müasir şəraitdə axırıncı yol daha optimal hesab edilir. Kiçik biznes dövlət, ictimai koope- rativ müəssisələrlə, xüsusi şəxslərə, həmçinin mülkiyyətin digər formalarına ə saslanan təşkilatlarla birlikdə təsis edilə bilər. Biznesin hər hansı formasının inkişafı əsas etibarilə iki şərtdən: bütün- lüklə ölkədəki və onun regionlarındakı daxili iqtisadi şəraitdən və konkret sahibkarın təsərrüfat məqsədlərini reallaşdırmaq üçün öz hüquqlarından istifadə etməsi imkanlarından asılıdır. Bu amillər daha əhəmiyyətli dərəcədə mikroiqtisadiyyatın inkişafına təsir göstərir. Belə ki, konkret şəraitdə bu amillərin bazar konyukturasına və qəbul edilmiş idarəetmə qərarlarının son nəticəsinə təsiri çox böyükdür. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində iqtisadi-sosial problemlərin həlli inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasında da iri müəssisələrlə yanaşı kiçik biznesin inkişafı ilə bağ- lıdır və bunların iqtisadiyyatda öz yeri və rolu vardır. Kiçik biznesin ölkə iq- tisadiyyatının müxtəlif sahələrində özünəməxsus yer tutması ilk növbədə müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə başlanan demokratikləşmə prosesinin və bazar münasibətlərinin inkişafının, iqtisadiyyatın transformasiyasının real nəticəsidir.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 79
Kiçik biznes subyektləri də öz növbəsində həm respublikanın daxili bazarlarının əmtəə və xidmətlərlə zənginləşməsində, inhisarçılığın ləğv edil- məsində, bütün sahələrdə rəqabətin dərinləşməsində, təşəbbüskar insanların yaradıcılığının üzə çıxmasında, mövcud əmək və material ehtiyatlarının tə- sərrüfat dövriyyəsinə cəlb olunmasında və əhalinin tələbatının optimal ödə- nilməsində mühüm rol oynayırlar. Eyni zamanda, kiçik biznes ölkənin bazar münasibətlərinə keçməsində və bazar mexanizminin təkmilləşdirilməsində, istehsalçılarla istehlakçılar arasında birbaşa iqtisadi əlaqələrin qurulmasında, keçid dövründə yaranmış əhalinin məşğulluq problemlərinin həll edilmə- sində, əhalinin gəlirlərinin və alıcılıq qabiliyyətinin artırılmasında böyük ə həmiyyət kəsb edirlər. İ qtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə кичик бизнесин rolunu qiy- mətləndirmək üçün müxtəlif meyarlardan istifadə edilir. Xüsusilə, kiçik müəssisələrin ümumi daxili məhsulda, məşğulluqda və s. payı əsas götürülür. Kiçik biznes subyektlərinin sayının sahələr üzrə artması ilk növbədə ölkədə iqtisadi islahatların aparılması, istehsalın texnoloji və idarəetmə strukturunun yenidən qurulması ilə əlaqədardır. Bu da öz növbəsində kiçik həcmli istehsal müəssisələrinin inkişafını sürətləndirir və əlavə iş qüvvəsini istehsala cəlb edir. Həmçinin iri müəssisələrin strukturunun dəyişməsi nəticəsində sexlər və filiallar müstəqil istehsal vahidlərinə çevrilirlər ki, bu da xırda partiyalarla kiçik seriyalı məhsul istehsalçılarının sayını və rolunu xeyli artırır. Bununla belə ölkədə biznes fəaliyyətinin inkişafı əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində və pul gəlirlərinin artırılmasında mühüm rol oynayır. Hazırda istehsal münasibətlərində baş verən sürətli dəyişikliklər, ə halinin maddi və mənəvi tələbatının daim artması və istehsalın fasiləsiz- liyinin təmin olunması biznes fəaliyyətinin inkişafına əlverişli şərait yaradıl- masını zəruri edən məsələlərdən biridir. Uzun illər bazar münasibətləri şə raitində fəaliyyət göstərən bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, kiçik biznesin inkişafı və sağlam rəqabətin formalaşması yoxsulluğun azaldılmasında mühüm rol oynayır. Bazar münasibətlərinə keçidin ilk illə- rində müəyyən çətinliklərlə üzləşən Azərbaycan Respublikasında da yox- sulluq yüksək həddə çatmış və az bir vaxtda əhalinin 90 faizdən çoxunun pul gəlirləri minimum istehlak səbətinin dəyərindən xeyli dərəcədə aşağı olmuşdur. Lakin son illər ölkəmizdə kiçik və orta sahibkarlığın formalaş- ması və inkişafında nəzərə çarpacaq irəliləyişlər hər şeydən əvvəl, özünü ə halinin məşğulluğunun və pul gəlirlərinin strukturunda baş verən dəyişik- liklərdə göstərməyə başlamışdır. Azərbaycan Respublikası hökuməti tərəfindən «2003-2005-ci illər üçün yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı» təsdiq edilmiş və həmin sənəddə бизнесин inkişaf etdirilməsi dövlət siya- Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 80
sətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Aparılan düzgün dövlət siyasəti nəticəsində ölkədə yoxsulluğun səviyyəsi 2003-cü ildəki 49 faizdən 2006-cı ildə 29 faizə enmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il üzrə illik hesabatında isə yoxsulluğun həddi 19 faiz göstərilmişdir. Kичик бизнесин inkişaf etdirilməsi yeni iş yerlərinin açılmasında da öz müsbət təsirini göstərir. Bu baxımdan кичик бизнеси regionlarda inkişaf etdirmək daha məqsədəuyğundur. Çünki rayonlarda işsizlik problemi Bakıya nisbətən daha kəskindir. Belə ki, rayonlarda iş yerlərinin az olması ucbatından əhali Bakıya və Sumqayıt şəhərlərinə axışır. Bu da öz növbəsində həmin şəhərlərdə demoqrafik və sosial-iqtisadi problemlərin artmasına gətirib çıxarır. Amma kiçik biznesin inkişaf etdirilməsi sosial gərginliyin aşağı düşməsinə səbəb olur. Kiçik biznes, həmçinin regionların iqtisadi inkişafına imkan yaradaraq, paytaxt ilə regionlar arasında mövcud olan qeyri-bərabərliyin yumşaldılmasına gətirib çıxarır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 11 fevral tarixli fərmanı ilə «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)» qəbul edilmişdir. Bu proqram кeçid iqtisadiyyatı şəraitində ölkənin bütün ərazisində işgüzar mühitin yaranması- na, investisiya qoyuluşunun stimullaşdırılmasına, qeyri-neft sektorunun inkişafına, məşgullugun artırılmasına, yoxsulluğun azaldılmasına və uzun- müddətli iqtisаdi artımın təmin edilməsinə yönəldilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi si- yasətinin başlıca məqsədi orta və uzunmüddətli prioritetlərə uyğun olaraq ölkənin, o cümlədən onun ayrı-ayrı rayonları üzrə əhalinin həyat səviyyə- sinin ardıcıl şəkildə yüksəltmək, yoxsulluğu və sosial bərabərsizliyi azalt- maq, iqtisadi artım tempini saxlamaqdan ibarətdir. Bu proqramın qarşısında duran əsas vəzifə ölkə əhalisinin məşğullu- ğ unu artırmaq məqsədilə beş il ərzində 600 min əlavə iş yerlərə açılması olmuşdur. Proqram çərçivəsində regionlarda çoxlu sayda kiçik və orta öl- çülü müəssisələr tikilib istismara buraxılmış və mövcud müəssisələrin fəa- liyyəti bərpa olunmuşdur ki, nəticədə 730 mindən çox yeni iş yerləri açıl- mışdır.
Bazar prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən yeni iqtisadi sistemi forma-laşdırmaq istiqamətində tənzimləyici siyasət aparan hökumətimiz regionlarda kiçik biznesin təşəkkülü və inkişafı ilə bağlı bir çox məq- sədyönlü və sistemli tədbirlər həyata keçirir. Lakin bu sahədə hələ də bir sıra problemlər qalmaqda davam edir. Bununla yanaşı kiçik biznesin səmə- rəli fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün dövlətin strateji siyasəti davamlı ol- malı, düzgün müəyyənləşdirilməli, təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan sa- hibkarlar arasında baş verə biləcək inhisarçılıq meyilləri bazar prinsipləri Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 81
ə sasında aradan qaldırılmalı, haqsız rəqabətin qarşısının alınması və aradan qaldırılması tədbirləri ön plana çəkilməlidir.
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|