AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti FƏnn sillabusu
Yüklə 98,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FƏNN SİLLABUSU Təsdiq edirəm : prof. S.R.Haciyeva (kafedra müdiri) İmza: __________ Tarix: 15 sentyabr 2015 -ci il
Fakültə: __________Еколоэийа вя торпагшцнаслыг______
I. Fənn haqqında məlumat Fənnin adı:_________________Kimyəvi tullantıların biosferə təsiri____________________ Tədris yükü (saat) cəmi:__45____ mühazirə_30______seminar___15___ praktik (laboratoriya)_
Tədris ili _____2015/2016__________ Semestr___II_______ Bölmə _____азярбайъан__ Kredit sayı (hər 30 saata 1 kredit) _______________
Müəllim haqqında məlumat:_____Rəfiyeva Hicran Lətif гызы, кимйа üzrə fəlsəfə doktoru (Soyadı, adı, atasının adı, elmi adı və dərəcəsi) Məsləhət günləri və saatları: ____________________________________
E-mail ünvanı: ________________hicran_chem@mail.ru________________________ İş telefonu:_______0124337311_____________________________________________ 2
Tələb olunan dərsliklər və dərs vəsaitləri: Əsas: 1. Бокрис Дж.О.М. Химия окружающей среды. М. Химия 1982, 672с. 2. Михеев А.В., Галушин В.М., Гладков Н.А., Иноземцев А.А., Константинов В.М. Охрана природы. М.Просвещение, 1987, 256с 3. Ətraf mühiti mühafizə və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə (dərs vəsaiti, elmi redaktoru prof. Ş.Göyçaylı). Hərbi nəşiyyat. Bakı-1996, 240s. 4. Очкин А.В., Фадеев Г.Н. Химия защищает природу. М., Просвещение, 1984 5. Ягодин Г.А. Химия и химическая технология в решении глобальных проблем. М., Химия , 1988 6. Бесчастнов М.В., Соколов В.М., Предупреждение аварий в химических производствах. М., 1979, 392 с. 7. Химмельблау Д. Обнаружение и диагностика неполадок в химических и нефте- химических процессов, 1983 8.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды
Sənayenin təbiətə mənfi təsiri sənaye tullantılarının biosferə buraxılması və təbii resurslara vurulan ziyanla ölçülür.Sənaye tullantıları və onların istifadəsi böyük miqdarda ətraf mühitin bioloji çirklənməsinə və təbii resursların çox az istifadəsinə gətirib çıxarır.Azərbaycanda isə istehsal prosesində 40 % zərərli sənaye tullantısı əmələ gəlir.Tullantıların əsas mənbəyi kimi mədənçıxarma ,kimyəvi,metallurgiya,yanacaq-energetika sahələrini göstərmək olar
İstifadə edilməsinə görə tullantılar yenidən istifadə edilə bilən (utilizasiya) və edilə bilməyən növlərə bölünür.Birinci üçün işlənmə texnologiyası mövcuddur və bu texnologiya ilə yenidən təsərrüfata qaytarılır,ikinci növ üçün isə hələlik belə texnologiya mövcud deyildir.
IV. İstifadə edilməsinə görə tullantılar yenidən istifadə edilə bilən (utilizasiya) və edilə bilməyən növlərə bölünür.Birinci üçün işlənmə texnologiyası mövcuddur və bu texnologiya ilə yenidən təsərrüfata qaytarılır,ikinci növ üçün isə hələlik belə texnologiya mövcud deyildir.
3
(Fənn haqqında qısa məlumat, onunla şərtləşən fənlər (bilavasitə bağlı olan/uyğun gələn), fənnin tədrisinin məqsədləri. Bu fənni öyrənməklə tələbələrin nəyi biləcəkləri, nəyə nail olacaqları və hansı vərdişlərə yiyələnəcəkləri qeyd edilir) Kursun qısa təsviri :
Tullantılar insan fəaliyyəti zamanı məişətdə, nəqliyyatda, sənayedə əmələ gəlir, öz əmələ gəldikləri yerlərdə bilavasitə istifadə edilmir və real, potensial şəkildə digər istehsal sahələrində xammal kimi istifadə olunurlar. Sənaye tullantıları əsasən məhsulalrın hazırlanması zamanı sərf olunan
materialların, xammalların, yarımfabrikatların, həmçinin tam və ya qismən şəkildə vacib fiziki xassələrini itirmiş qalıqları hesab edilir. Zəngin yataqlardan çıxarılan xammalın fiziki –kimyəvi işlənməsi nəticəsində əmələ gələn məhsulalrı sənaye tullantısı hesab etmək olar.Sərf olunmuş tullantılar sonrakı istifadə üçün – məişət əşyaları,cihaz kimi –yararsız olur.
Kursun məqsədi əvvəllər mövcud olan və daha prespektivli utilizasiya yollarını və sənaye tullantılarının işlənməsini nəzərdən keçirməkdən ibarətdir.İş prosesində qlobal məqsədə çatmaq üçün lokal məsələləri ilk öncə həll etmək lazımdır.Birincisi,sənaye tullantıları haqqında məlumat vermək və onları müxtəlif kriteriyalar üzrə: kimyəvi təbiətinə görə,əmələ gəlmənin texnoloji əlamətlərinə görə,sonradan yenidən işlənmənin mümkünlüyünə ,istifadə edilməsinə və ziyanlılığına görə siniflərə bölmək lazımdır.İkincisi, utilizasiya yollarını və lazım gələrsə onların basdırılması şərtlərini xarakterizə etmək ,üçüncüsü isə sənaye tullantılarının kompleks şəkildə sənayedə olduğu kimi,metallurgiya sahəsində,yanacaq-energetika və kimya komplekslərində tam olaraq istifadəsi imkanlarına baxmaq lazımdır
Hal-hazırda sənayenin geniş inkişaf etdiyi bir dövrdə ekologiya ,xüsusən də tulantıların yenidən istifadəsi(utilizasiya) və təmizlənməsi problemi ön plana keçir.Sənaye tullantılarıın bir növü – istehsalatda ayrılan qazlardır.
_____________________________________________________________________________ V. Fənnin təqvim planı: Həftələr Mövzunun adı və qısa icmalı Mühazirə Məşğələ Saat Tarix Mövzu № 1 . Ətraf mühitin kimyəvi tullantılarla kimyəvi çirklənməsi. Qısa icmalı: Azərbaycan dünyada
4
çox böyük sənaye potensialına malikdir,baxmayaraq ki,Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra qaydaya salınmamışdır.Buna baxmayaraq Azərbaycanın sənayesi stabil və məqsədyönlü inkişaf
etməkdədir.Bununla yanaşı texnoloji proseslərin olduğu bir halda sənayenin və sənaye tullantılarının ətraf mühitə vurduğu mənfi təsirlərdən qaçmaq qeyri-mümkündür .
lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Майстренко В.Н., Хамитов
Р.З. Будников Г.К. Эколого-аналитический контроль суперэкотоксикантов 2.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды
Mövzu №2. Sənaye tullantılarının siniflərə bölünməsi. Tullantıların növləri Qısa icmalı: S ənaye tullantıları kimyəvi tərkibcə müxtəlif,çoxkomponentli qarışıqlar yığımından ibarət olub,müxtəlif fiziki-kimyəvi ─ zərərli, kimyəvi, bioloji, korroziya, yanıcı və oartlayıcı xassələrə malikdir.Tullantıları kimyəvi təbiətinə görə,əmələgəlməsinə görə,yenidən 2
2 5
işlənməsi və istifadəsinə görə siniflərə bölürlər.Bizim ölkəmizdə yenidən istifadəsi və məhv edilməsi baxımından zərərli maddələri 4 sinif təhlükə ilə xarakterizə edirlər . Təsirsiz sənaye tulantıları əsasən bərk məişət tullantılarının sahəsində yenidən istifadə üçün hazırlanır.Kimyəvi dayanıqlığına görə tullantılar : partlayış təhlükəsi olan,öz-özünə yanan,zəhərli qazların ayrılması ilə parçalanan tullantılardır.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
Həftələr Mövzunun adı və qısa icmalı Mühazirə Məşğələ Saat Tarix Mövzu № 3. Sənaye tullantılarının saxlanılması metodları. Qısa icmalı: Şərti olaraq sənaye tullantıları təsirsiz və zərərli olur.Təsirsiz sənaye tulantıları əsasən bərk məişət tullantılarının sahəsində yenidən istifadə üçün hazırlanır.Onlara oduncaq,şlak və kül tullantıları, plastmas , tekstil və s.tullantılar aiddir.Zəhərli tullantılara 2 2 6
fizioloji aktiv maddələr aiddir. Onlar texnoloji istehsal dövründə alınır və heyvan və insan orqanizminə zərərli təsir göstərirlər.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Майстренко В.Н., Хамитов
Р.З. Будников Г.К. Эколого-аналитический контроль суперэкотоксикантов 2.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды 3. 4.Ю.А.Иванов Экология и контроль состояния окружающей среды
Mövzu №4
Mühitin çirklənməsi və insanların sağlamlığı .
Qısa icmalı: Ümumilikdə insaların sağlamlığının göstəricisi kimi, uşaqların xəstəliyi və ümumi xəstəlik, ümumi ölüm və uşaq ölümü, bütün səbəblərdən baş verən ilkin şikəstlik, iş və əmək itgilərinin sayının artması və s. göstərmək olar. Ümumi xəstələnməyə infeksion- oynaq xəstəlikləri, ürək-əzələ xəstəlikləri, bədxassəli şişlər,
repraduktiv pozuntular və s aiddir. Ümumi sağlamlığın inteqral göstəricisi kimi orta yaşama dövrü qəbul olunur.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Ю.А.Израель Экология и контроль 2 2 7
состояния природной среды 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек» 3.А.П.Писарев Региональный и локальные виды мониторинга 4.Я.Т.Павлов Основы национального мониторинга
Mövzu №5 Kimyəvi Təhlükəsizlik . Qısa icmal ı:
Ölkələrdə ekoloji məsələlər o qədər çoxdur ki, onlara dəfələrlə qayıdılacaq. Lakin bir problem var ki, haqsız olaraq arxa plana keçib.Bu problem kimyəvi tullantılar və təhlükəsizlik ilə bağlıdır.Onlar böyük əhəmiyyətə malikdir. 1.В.К.Донченко «Экологический монито ринг и экологическая политика» 2.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды 3.Ю.С.Другов А.А.Родин Мониторинг природной среды 4. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
2 2 Mövzu №6. Azərbaycanda tullantı və kimyəvi çirklənmənin problemləri
Qısa icmalı: Təhlükəli tullantılarla ətraf mühitin çirklənməsi və sərhədlər arası daşınmasına nəzarət üzrə Bazel
8
Konvensiyası(2001)Davamlı üzvi çirkləndiricilər haqda Stokholm Konversiyası (2003) 2004 -cü ilədək kimyəvi təhlükəsizlik sahəsində kifayət qədər sistemli potensial mövcud idi,lakin civə ilə bağlı sahədə real işlər görülürdü.NQC -nın bu proseslərdə iştirakı kifayət qədər deyildi.Dünya bankının maliyyə dəstəyi ilə civə tərkibli tullantılar üçün xüsusi sahə tikildi. Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды
Mövzu №7.
Sənaye tullantıları və onun emalı Qısa icmalı Ümumiyyətlə, insanın məişətdə, nəqliyyatda, sənayedə fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn məhsullar tullantı hesab olunur.İstehsal tullantıları kimi material, xammal, yarımfabrikatlar qalığı, yəni məhsul hazırlanması prosesində əmələ gələn və özünün faydalı fiziki xüsusiyyətlərini tamamilə və ya tədricən itirmiş qalıqlar hesab olunur.İstehsal tullantıları kimi o məhsullar hesab olunur ki, xammalın fiziki- kimyəvi emalı nəticəsində əmələ gəlsin
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
9
3.Р.Л.Досугов Импактный мониторинг окружающей среды 4.П.П.Полухов Экомониторинг городов Mövzu №8. Dioksinlər-biosferin təhlükəli çirkləndiriciləri. Qısa icmalı: Dioksinlər və dioksin tipli birləşmələr –qlobal superekotoksikantlar
olmaqla guclu mutagen,b imunodepresant, konserogen, teratogen, embriotoksiki təsirlərə malikdirlər. Dioksinlər- kimyəvi, selluloza-kağız istehsalı, metallurgiya, elektrotexnika və digər sahələrdə alınan aralıq birləşmələrdir. Onlar həmdə şəhər və sənaye tullantılarının,Pb qatışığı olan benzinin yanması zamanı da alınır.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Майстренко В.Н., Хамитов
Р.З. Будников Г.К. Эколого-аналитический контроль суперэкотоксикантов 2.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды
TƏHLÜKƏLİ ÇİRKLƏNDİRİCİLƏRİ. Qısa icmalı: Dioksinlər və dioksin tipli birləşmələr-qlobal superokotoksikantlar olmaqla, güclü mutagen, imunodepresant, kansorogen,teratogen,embriotoksiki təsirlərə malikdirlər. Dioksinlər-kimyəvi,sellüloza- kağız istehsalı, metallurgiya,elektrotexnika,parça və digər sahələrdə alınan aralıq birləşmələrdir. Onlar həm də şəhər və sənaye tullantılarının Pb qatışığı olan benzinin yanması zamanı da alınır.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və 2 2 10
lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Ю.С.Другов Дистанционные виды мониторинга 2.М.И.Иванов Контактные виды мониторинга 3.А.П.Писарев Региональный и локальные виды мониторинга 4. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
Mövzu №10. Kimyəvi tullantıların və kimyəvi silahların zərərsizləşdirilməsi metodları. Qısa icmalı:
Üzvi qalıqları zərərsizləşdirdikdə bir sıra çətinliklər əmələ gəlir.Bunlar arasında yüksək kimyəvi dözümlülük, üzvi maddələrin toksikliyi, korroziyaya davamlı materialların çatişmamazlığı,üzvi qalıqların zərərsizləşdirilməsi üçün lazım olan avadanlıqların quraşdırılmasını misal göstərmək olar.Zərərsizləşdirmək üçün aşağıdakı metodlardann istifadə olunur.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Ю.С.Другов Дистанционные виды мониторинга
Mövzu
№11. TƏBİİ SULARIN ÇİRKLƏNDİRİCİLƏRİ Qısa icmalı : Təbii sularda ağır metalların təyini və onların 2 2 11
mütəhərrikliyi vacib əhəmiyyət kəsb edir.Su hövzələri üçün əsas təhlükəli olan neft məhsulları,pestisidlər,torpaqdan desorbsiya hesabına suya axınla axıdılan yad cismlər, məişət və müxtəlif sənayelərin çirkab sularının tərkibində olan fenollardır. Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.М.И.Иванов Контактные виды мониторинга 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
Mövzu №12. Qida sənayesində tullantı sularının ekolojı təhlükəsi Qısa icmalı : Tullantı sularının təbii sulara,insan sağlamlığına, su hövzələrində bitki və heyvanlar aləminə təsirinin qiymətləndirilməsi. Təbii suların qorunması sahəsində hüquqi əsaslar və təbii qoruma qanunvericiliyi metodunun təminini əks etdirmək.Su hövzələrinə zərərli tullantıların izn verilən həddini hesablamaq Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Я.Т.Павлов Основы
2 2 12
национального мониторинга 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек»
Mövzu
№13. Сянайе
мцяссисяляринин тулланты су ларынын тямизлянмяси методлары Qısa icmalı: Тулланты суларынын тямизлянмяси ямялиййатлары ян чох ашаьыдакы ардыъыллыгларла апарылыр. Механики, физ-кимйяви, кимйяви вя биоложи тямизлямя. Мялумдур ки, мцяссисялярин тулланты сулары ятраф мцщити чиркляндирир. Она эюря дя бу чирклянмялярин юйрянилмяси еколожи вязиййяти гиймятляндирмяйя вя
щямин еколожи системин инсанларын саьламлыьы цчцн ня
дяряъядя тящлцкяли олдуьуну мцяййянляшдирмяйя имкан верир. Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.А.П.Писарев Региональный и локальные виды мониторинга 2. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек» 2 2 Mövzu № 14.
Biosferə ekstremal təsirlər
2 13
Ətraf mühitə dağıdıcı ekstremal təsirlər antropogen(müharibələr,fəlakətlər və s.) və təbii (təbiət hadisələri,məs;zəlzələ) xarakterli olur.Antropogen və təbii təsirlər nəticəsində ətraf mühitdə mənfi dəyişikliklər baş verən ,insan sağlamlığı üçün təhlükə doğuran ,təbii, ekoloji sistemlərə,bitki və heyvanların genetik fonduna əks təsir göstərən ərazilər fövqaladə ekoloji durum zonası adlandırılır Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Ю.В.Новиков «Экология, окружающая среда и человек» 2.Я.Т.Павлов Основы национального мониторинга
Mövzu № 15.
Səhiyyə tullantılarının qruplara ayrılması.Tullantıların idarə olunmasının strateji istiqamətləri. Qısa icmalı: Patogen mikrofloraya məxsus olan tibbi tullantılar yüksək polimorfluluğu, müxtəlif morfoloji tərkibləri ilə fərqlənirlər. Tibbi tullantıların potensial təhlükəlilik dərəcəsinə görə tullantıların daşınması və zərərsizləşdirilməsi ilə məşgul olan klinik və xidməti personallar əsasən iki istiqamət üzrə kateqoriyalara ayrılır:
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1.Майстренко В.Н., Хамитов
Р.З. Будников Г.К. Эколого-аналитический контроль суперэкотоксикантов 2.Ю.А.Израель Экология и контроль состояния природной среды
14
VI. İmtahanın keçirilməsi forması -yazılı, şifahi, dialoq və ya test. VII. Semestr ərzində qiymətləndirmə və bal bölgüsü: Balların maksimum miqdarı – 100 bal. A) Semestr ərzində toplanan maksimum bal – 50 (imtahana keçid bal – 25) Dərsə davamiyyətə görə 10 bal Mühazirə mətnlərinin tərtibatına görə 5 bal Tələbələrin sərbəst işinə (referat, prezentasiya, tədqiqat işi və s.) görə Qeyd: Plagiat halları qəti qadağandır! Sərbəst işlə əlaqədar bütün tapşırıqların qısa təsviri, təqdim olunma şərtləri, vaxtı və qiymətləndirmə üsulu dəqiq göstərilir. 5 bal
Seminar (məşğələ) və ya laboratoriya dərslərinin nəticələrinə görə (eyni fəndən həm seminar (məşğələ), həm də laboratoriya dərsləri nəzərdə tutulduğu halda onların hər birinə 10 bal ayrılır). 20 bal
Kurs işinin hazırlanmasına və müdafiəsinə görə (fənn üzrə kurs işi (layihəsi) nəzərdə tutulmayıbsa, ona ayrılan 10 bal seminar (məşğələ) və ya laboratoriya dərslərinə əlavə olunur). 10 bal
B) Semestr imtahanı nəticəsinə görə - maksimum 50 bal Hər biletdə – 5 sual, hər suala – 10 bal verilir Qeyd: Tələbənin imtahandan topladığı balın miqdarı 25-dən az olmamalıdır.
15
Yüklə 98,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|