Azərbaycan tariXİ (ən qədim zamanlardan–xxi əsrin əvvəllərinədək) I mövzu: azərbaycan qəDİm dövrdə

3.Atropatena dövləti. E.ə. 328-ci ildə Makedoniyalı İsgəndər Atropatena dövlətinin ilk hökmdarı olan Atropatı Midiyanın satrapı (canişini) təyin etdi. Perdikkinin ölümündən sonra (e.ə.321) Midiya müstəqil dövlətə çevrildi və Atropat yeni dövlətin Atropate­nanın və ya Atropat Midiyasının hökmdarı oldu. Atropa­tena (Adərbayqan) dövləti əsasən indiki Cənubi Azərbaycanı və Azər­baycan Respublikasının bəzi cənub rayonlarını əhatə etmişdir. Atropa­tenanın mərkəzi şəhəri Qazaka idi. Ərəbdilli qaynaqlarda əhalinin bir hissəsinin azərilərdən ibarət olduğu göstərilirdi. Atropa­tena­da neft-“Midiya yağı” yataqları da var idi. E.ə. 223-cü ildə Selevkilər dövlətinin hökmdarı III Antiox Atropatenaya qalib gəlmişdir. E.ə. 190-cı ildə Maqneziya döyüşündə romalılar III Antioxu məğlub etdilər və Atropatena yenidən müstəqil oldu. E.ə. I əsrin I yarısında Roma ilə Parfiya arasında gedən müharibədə Atropatena e.ə. 53-cü ildə Parfiyanı, e.ə. 38-ci ildə Romanı müdafiə etdi, eramızın 20-ci ilində Atropatenanın axırıncı hökmdarı Ariobarzın ölümündən sonra Atropatena Parfiyanın Arşakilər sülaləsinin hakimiyyəti altına düşdü. Atropatena əhalisi Zərdüşt dininə sitayiş edirdi. Zərdüştlükdə oda sitayişə görə bu dinə atəş­pərəstlik də deyilirdi və Peyğəmbər Zərdüştün adı ilə bağlı idi. Mü­qəddəs kitabı “Avesta” idi. Rəvayətə görə “Avesta”nın ilkin variantı e.ə. 330-cu ildə Makedoniyalı İsgəndər Persopolda Əhəmənilərin sarayını yandırarkən məhv olmuşdur. Zərdüştlüyə görə, dünyada 2 qüvvə-Xeyir (Hörmüz-Ahura­məzda) və Şər (Əhriman) bir-biri ilə mübarizə aparır və Xeyir axırda qalib gəlir. Bu dinin ehkamlarına görə od, torpaq, su müqəd­dəs sayılmışdı. Ölünü yandırmaq, torpağa basdırmaq və suya atmaq olmaz, meyitləri xüsusi daxmalarda qoyurlar, onların ətini quşlar və heyvanlar yedikdən sonra, sümüklər qablara yığılıb basdırılırdı. Zərdüştlüyün ən başlıca məbədləri Atropatenanın mər­kəzi Qazaka şəhərində yerləşirdi. Zərdüştlük təkallahlı dinlər, xü­susilə islam dini tərəfindən sıxışdırılmışdır. Hazırda ona inananlar 130 min nəfərdir. Onların ən böyük icmaları Hindistanda (parslar) və İrandadır (gəbrlər).