Azərbaycan texniKİ universitetiNİN nəzdində baki texniKİ kolleci “ÜmumiXTİsas” fənn birliyi

LİNUX əməliyyat sistemi. Hal-hazırda Unix-əsaslı əməliyyat sistemlərindən ən çox 
maraq cəlb edənləri açıq kodlu əməliyyat sistemləridir. 
Bu sistemlərdən biri də Linuxdur. Linux - əvvəllər Unixin müstəqil yayılan 
versiyası kimi işlənmişdir. 
1991- ci ildə Helsinki universitetinin tələbəsi Linus Torvalds Linuxun ilk 
versiyasını təqdim edir. O, Linuxu Minix ƏS-nin əsasında yaratmışdır. Minix - Unixin 
fərdi kompüterlər üçün yaradılmış məhdud analoqudur. 

---

51 
1992- ci ilin martında ilk “demək olar ki, səhvsiz” versiyanın buraxılmasından 
sonra dünyanın əksər proqramçıları bu əməliyyat sisteminin üzərində işləməyə başladılar 
və Linux əməliyyat sistemi inkişaf etməyə başladı. Hal-hazırda Linux tamfunksiyalı, açıq 
və demək olar ki, pulsuz əməliyyat sistemidir. Lakin, GNU layihəsi çərçivəsində proqram 
təminatı olmasaydı bu baş verməyəcəkdi. Linux - GNU-nun çoxlu utilitlərini özündə 
saxlayır: bir çox proqramlaşdırma dillərinin (C, C++, Fortran, Pascal, LISP, Ada, BASIC, 
SmallTalk, Perl, PHP və s.) translatorları, mətn redaktorları, çap utilitləri və başqaları. 
GNU layihəsi azad yayılan proqram təminatı fondunun - Free Software Foundation (FSF) 
hesabına inkişaf edir. 
Linux - Unixin analoqudur. Unix kimi o da azad yayılan çoxməsələli, çoxistifadəçili 
ƏS-dir. Linux xüsusi olaraq, Intel prosessorlu fərdi kompüter platforması üçün 
hazırlanmışdır və arxitekturanın üstünlükləri sayəsində məhsuldarlığın artırılmasına imkan 
verir. Həmçinin, Linux digər platformalara da keçdi. 
Linux-un nüvəsi. Nüvə - əməliyyat sisteminin əsasıdır. O, yaddaşın paylanması, 
proseslərin və periferiya qurğularının idarə olunmasına cavab verir. Linuxun nüvəsi FAT 
və FAT32 də daxil olmaqla bir çox fayl sistemlərini dəstəkləyir. Linuxun öz fayl sistemləri 
(ext2 və ext3) disk yaddaşından optimal istifadə üçün hazırlanmışdır. 
Linux - GNU utilitlərini özündə saxlayır. Bu utilitlər olmadan ƏS-i ilə işləmək 
mümkün deyil. 
Linuxda istifadəçinin qrafik interfeysi X Window vasitəsilə verilir. Müxtəlif 
pəncərə şəklində menecerlər (IceWM, WindowMaker, Fluxbox və s.), KDE və GNOME 
kimi qrafik vasitələr multimedia vasitələri ilə rahat işləməyə imkan verir. 
Linux fərdi kompüterlər üçün yaradıldığından proqramçılar hesab edirlər ki, MS- 
DOS proqramları ilə uyğunluq yaratmaq olar. Linuxda distributivin bir hissəsi kimi DOS 
emulatoru təklif olunur. O, Linux vasitəsi ilə birbaşa olaraq DOS proqramını yerinə 
yetirməyə imkan verir. Microsoft Windowsun proqramlarının işləməsi üçün bir neçə vasitə 
hazırlanmışdır. Onlardan ən çox tanınanı Wine-dır. Wine - Windows API-ın sərbəst 
realizə edilməsidir. Wine, həmçinin, Linuxun distributivlərinin çoxunda var. Linux - DOS 
və Windows fayl sistemləri arasında faylların problemsiz ötürülməsinə icazə verir. Belə ki, 
bunu sərt diskin uyğun bölmələrinə müraciət etməklə həyata keçirir. Lakin, bu zaman bəzi 
tənzimləmələr etmək lazımdır. 
TCP/IP - Unix və Linuxun istifadə etdiyi əsas şəbəkə sistemidir. TCP/IP - internet 
üçün hazırlanmış protokollar yığımıdır. Yalnız lokal şəbəkəyə birləşmək üçün Unix maşını 
da TCP/IP istifadə edir. Həmçinin, Linux IPX/SFX, AppleTalks və s. bu kimi protokolları 
dəstəkləyir.