Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mәnbә: 15 years of the Commonwealth of Independent States. Moscow, 2006
|
12
Cәdvәl 1. Mal vә xidmәtlәrin istehlak qiymәtlәrinin vә әhalinin nominal pul gәlirlәrinin artım tempi (2000-2005-ci illәr üzrә, faizlә)
Keçәn illә müqayisәdә, faizlә Qiymәt artımı nәzәrә almaqla, faizlә
İstehlak qiymәtlәri Pul gәlirlәri Pensiyalar Pul gәlirlәri Pensiyalar Azәrbaycan 2001 102 107 172 106 170
2002 103 111 1140 108 136 2003 102 11 118 114 115
2004 107 122 121 115
114 2005 110 126 136 115 124
Ermәnistan 2001 103 128 100 124 97
2002 101 115 103 114
102 2003 105 110 100 105 96
2004 107 109 100 102
93 2005 101 115 125 114 124
Qırğızıstan 2001 107 114 100 111 94
2002 102 114 100 113
98 2003 103 122 100 110 97
2004 104 107 111 112
107 2005 104 116 112 111 Rusiya
2001 121 135 111 111
91 2002 116 129 139 111 120
2003 114 130 100 114
88 2004 111 124 100 111 90
2005 113 123 130 110
116
Mәnbә: 15 years of the Commonwealth of Independent States. Moscow, 2006
Cәdvәl mәlumatlarından göründüyü kimi, MDB-nin tәdqiqata cәlb edilәn dövlәtlәri arasında istehlak qiymәtlәrinin әn böyük artımı Rusiyada, ondan aşağı digәrlәrindәn yüksәk
13
artım sәviyyәsi isә Azәrbaycanda qeydә alınmışdır. Bu isә neft ixrac edәn ölkәlәrdә qiymәt artımlarının әhalinin gәlirlәri ilә “yarışa girdiyindәn” xәbәr verir. Bu yarışda itirәn isә, tәbii ki, әhalinin aztәminatlı hissәsidir. Belәliklә, әhalinin gәlirlәri, yoxsa inflyasiyanın irәlidә olması bu günün әn vacib suallarındandır. Әhalinin real gәlirlәrindәki artıma doğru cüzi dәyişikliklәr dә bundan xәbәr verir. Odur ki, sosial vәziyyәtin yaxşılaşdırılması hökümәti antiinflyasiya tәdbirlәrini güc- lәndirmәyә sövq edir. “Alternativ inflyasiya metodologiyasının işlәnilmәsi” layihәsi üzrә aparılmış tәdqiqatlar göstәrir ki, әhalinin gәlirlәrinin artımına inflyasiyanın neqativ tәsirini azaltmaq üçün aşağıdakı tәxirәsalınmaz tәdbirlәr reallaşdırılmalıdır: - Qiymәtlәrin artımının әhalinin istehlak strukturunun dәyişmәsinә (hәm kәmiyyәt vә hәm da keyfiyyәtcә) tәsirini nәzәrә alaraq istehlak sәbәtinin strukturuna yenidәn baxılmalıdır; - Yoxsulların hәyat sәviyyәsinә inflyasiyanın mәnfi tәsirini düzgün qiymәtlәndirmәk mәqsәdilә yoxsullar üçün ayrıca inflyasiyanın hesablanmasına başlanmalıdır; - Yoxsulluğun qiymәtlәndirilmәsi metodologiyası, hәyat sәviyyәsinin qiymәtlәndirilmәsi sistemi tәkmillәşdirilmәlidir; - Effektiv sosial müdafiә sistemi qurulmalı, o sıradan da ilk növbәdә ünvanlı sosial yardımın ayrılması mexanizmlәri tәkmillәşdirilmәklә yoxsulların bu sistemә giriş baryerlәri dәf edilmәli vә tәyinat imkanları artırılmalıdır; - Minimum istehlak sәbәtinin strukturuna, minimum normalara yenidәn baxılmalı, ümumiyyәtlә, yaşayış minimumunun tәkcә әmәk qabiliyyәtli әhali, uşaqlar, әmәk qabiliyyәtli yaşdan yuxarı әhali üçün deyil, hәmçinin daha çox sayda yaş qrupları әhatә edilmәklә hesablanmasına başlanmalıdır; - Qanunvericiliklә müәyyәn olunmuş digәr müavinәtlәrin mәblәği yenidәn hesablanaraq yaşayış minimumuna müvafiq artırılmalıdır. 14
- Әhalinin hәyat sәviyyәsinin qorunması vә yüksәldilmәsi sahәsindә preventiv tәdbirlәr insanların sosial vәziyyәtinә tәsir edәcәk qәrarlardan әvvәl işlәmәlidir. Azәrbaycanda inflyasiyanın sәbәblәrini hәm monetar vә qeyri-monetar, hәm dә tәlәb, tәklif vә idxal amillәri üzrә tәsniflәşdimәk olar. Azәrbaycan iqtisadiyyatında inflyasiyanın anatomiyasına nәzәr yetirәndә mәlum olur ki, hazırda iki istiqamәtdә dәyişiklik tendensiya xarakteri daşımaqdadır: birincisi, mәcmu xәrclәrin, o cümlәdәn fiskal faktorların әhәmiyyәtli tәsir etdiyi istehlak vә investisiyaların sürәtlә artımı, ikincisi isә tәdiyә balansının profisitinin artması vә bu amilin pula tәlәbin çoxalmasının әsas mәnbәyinә çevrilmәsidir. Son iki il әrzindә mәcmu xәrclәrin (investisiya xәrclәri vә fәrdi istehlak) sürәtlә artması iqtisadiyyatda yüksәk mәcmu tәlәb formalaşdırmışdır. Mәcmu tәklif ikirәqәmli templә artsa da, mәcmu tәlәb tәklifin artım parametrlәrini әhәmiyyәtli dәrәcәdә üstәlәmiş, ölkәdә tәlәb şoku yaranmışdır. Statistik mәlumatlar göstәrir ki, 2006-cı ildә mәcmu tәlәbin әsas kanalı olan son istehlak xәrclәri qeyri-neft ümumi daxili mәhsulun 85% faizini tәşkil etmişdir. Tәsadüfi deyildir ki, hәmin dövrdә pul gәlirlәrinin 70 faizi istehlaka yönәlmiş vә istehlak xәrclәrinin tәqribәn 1/4 hissәsi istehlak kreditlәri hesabına maliyyәlәşmişdir. Mәcmu tәlәbin digәr kanalı olan daxili mәnbәlәrdәn maliyyәlәşәn investisiyaların hәcmindә artım 2006-cı ildә 47,6 faiz olmuşdur. Dövlәt büdcәsinin artım tempi mәcmu tәlәbin genişlәnmәsindә vә iqtisadi artımın sürәtlәnmәsindә mühüm faktor olmuşdur. Belә ki, 2006-ci il әrzindә büdcә xәrclәri özündәn әvvәlki illә müqayisәdә 88,9 faiz artmış vә bu artımın 42,6 faizi tikinti xәrclәrinin hesabına baş vermişdir. Ötәn ilin büdcәsindә tikintiyә yönәlәn investisiya xәrclәrinin sürәtlә artması ölkәdә investisiya fәallığına әhәmiyyәtli tәsir edәn mühüm amilә çevrilmişdir. Belә ki, ötәn il dövlәt büdcәsi hesabına maliyyәlәşәn daxili investisiyaların 4.4 dәfә artması nәticәsindә bu investisiyaların ümumi hәcmdә payı 11 faizdәn 31 faizә yüksәlmişdir. Eyni zamanda dövr әrzindә dövlәt 15
büdcәsinin sosial xәrclәrinin realizasiyası әhalinin pul gәlirlәrinin artmasında vә fәrdi istehlakın genişlәnmәsindә dә mühüm rol oynamışdır. Dövlәt xәrclәrinin artımı hesabına qaynaqlanan yüksәk iqtisadi artım vә işgüzar fәallıq iqtisadiyyatda kreditә olan tәlәbatı artırmış, artan tәlәbata uyğun olaraq bank sistemi kredit resurslarının tәklifini genişlәndirmişdir. Son illәr әrzindә Azәrbaycan iqtisadiyyatında işgüzar fәallığın qeyri-әnәnәvi yüksәlişi әsasәn neft gәlirlәrinin sosial- iqtisadi inkişaf mәqsәdlәri üçün istifadәsinin davam etmәsi, özәl sektorun vә qeyri-neft sektorunun inkişafına dövlәtin maliyyә dәstәyinin artırılması vә genişmiqyaslı sosial proqramların reallaşması nәticәsindә iqtisadiyyatda mәcmu xәrclәrin (istehlak, invesitisiya vә dövlәt xәrclәri) genişlәnmәsi ilә әlaqәdar olmuşdur. Bütün bunlar pula tәlәbi әhәmiyyәtli dәrәcәdә artırmışdır. Nәticәdә M2 aqreqatının artım tempi Ümumi Daxili Mәhsulun artım tempinin dәfәlәrlә üstәlәmişdir. Bu prosesi әyani formada izlәmәk üçün aşağıdakı qrafikә müraciәt edәk. Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|