Azərbaycanın geologİyası I mühazİrə

Ermənistan struktur fasial zonası. Göyçə sinklinoriumunun cənubi-qərb qa­na­dı Ermənistan struktur faial zonasının kənar şimali-şərq hissəsində yerləşir. Er­mə­nis­tan struktur fasial zonası müasir struktur planında və üst Təbaşir-paleogen za­ma­nı in­ki­şaf etmiş bir sıra ikinci geosinklinal çökəkliklərdən və qalxımlardan təşkil olun­muş­dur.

Ermənistan struktur-formasiya zonası Alp inkişaf mərhələsinin 1-ci yarısında ge­­niş Ermənistan geoantiklinalının ərazisini əhatə etmişdir.

Ermənistan struktur-faial zonasının şimali-şərqində Misxan-Zəngəzur qalxım zo­­na­sı yerləşir. Bu zonanın nisbətən böyük struktur elementi Göyçə gölündən qərb­də yerləşən Misxan qalxımı hesab olunur. Misxan antiklinoriumunun şimali-şərq sər­həd­din­dən Hirratax qırılmasının davamı olan böyük Marmarik qırılması keçir. Bu qı­rıl­ma­nın paleogen intruziyalarının, filiz əmələ gətirən məhsullarının, termal suların tə­za­­hüründə rolu çox böyükdür. Misxan qalxımı cənubi-şərqdə ensizləşərək Axtin hors­tu­na keçir.

Misxan-Zəngəzur qalxım zonasının ən sonuncu elementi alt Paleozoy və üst De­von törəmələrindən ibarət olan Zəngəzur antiklinoriumu hesab olunur. Olduqca ensiz olan Zəngəzur antiklinoriumu səciyyəvi tikiş strukturu olub, şimali-şərqdən Hustup-Hirratax qırılması ilə; cənubi-qərbdən isə Qafqazda ən nəhəng olan, 10 km- lərlə izlə­ni­lən qec paleogen Mehri-Ordubad qranitoid plutonu ilə sərhədlənir. Bu pluton Zən­gəzur antiklinoriumu ilə Ordubad sinklinoriumunun arasına gir­mişdir, onun mərkəzi hissəsi Pliosendə yenidən fəallaşan nəhəng uzununa qırılma ilə par­ça­lanmış­dır.

Ermənistan struktur-faial zonasında yerləşən bu külisvari yerləşmiş qalxımlar Göy­çə sinklinoriumu vasitəsilə bu zonanın cənub-qərb hissəsini əhatə edən Ordubad və İrə­van sinklinoriumları ilə birləşirlər.

Ordubad sinklinoriumu böyük qalınlığa malik paleosen, eosen yaşlı çökmə-vul­ka­nogen qatdan, ibarətdir. Bu sinklinoriumun şimali-şərq hissəsi, Zəngəzurdan şimala Dağ­lıq Qarabağ və Basarkeçər cavan effuzivləri altında basdırılmışdır. Ordubad sink­­­linoriumu cənubi-qərbdə Daralagöz antiklinoriumu, Gilyançay qal­­xı­mı və onla­rın ara­­sın­da yerləşən Naxçıvan törəmə çökəkliyi ilə əhatə olun­muş­dur.

Ordubad sinklinoriumu şimal-qərbdə Əyriçin qalxımı ilə iki qola ayrılır. Bun­lar­dan biri Qərbi Basarkeçər (şimalda) olub, Ordubad çökəkliyini Göyçə ilə birləşdirir. Di­­gə­ri isə Vedi (cənubi) olub, onu İrəvan sinklinoriumu ilə birləşdirir. Daralagöz və Əyri­çin antiklinoriumları uzun müddət mövcud olan eninə, meredional çıxıntı (yəhər) olmuş­dur və nəinki üst Təbaşir və paleogenin, hətta üst Paleozoy çöküntülərində strukturun­da, fasiyasında və qalınlığının dəyişməsində öz əksini tapır.

Vedi yəhəri aşağıda göstərilən üç eninə strukturdan ibarətdir.

1. Şimalda yerləşən və əsasən gec Təbaşir yaşlı vulkanogen çöküntülərdən ibarət olan Üst Vedi çökəkliyi;

2. Cənubda yerləşən, orta eo­­sendə Daralagöz antiklinoriumunun şimal qanadın­da Paleozoy bünövrəsi üzərində formalaşan Şahab törəmə çökəkliyi;

3. Üst Vedi və Şahab çökəkliklərini ayıran Paleozoy bünövrəsi (Dəh­nə dağı).

bu strukturların hamısı şimali-qərbə genişlənir və enməyə məruz qalaraq İrə­van sink­li­noriumuna keçir. İrəvan sinklinoriumu Kiçik Qafqazın digər 2-ci dərə­cə­li çö­kək­­liklərindən aşağıda qeyd olunan bir sıra xüsusiyyətləri ilə seçilir:

• 
  paleogen çökmə törəmələr­dən ibarətdir, yalnız tufogen materialların qarı­şı­ğı­na rast gəlinir.
  
• 
  Paleogen və üst Təbaşir intruziyaları demək olar ki, tamamilə iştirak etmir.
  
• 
  Çökəkliyin şimal hissəsində olduqca böyük qalınlığa malik, əsasən laqun mən­­­şə­li Miosen çöküntüləri toplanmışdır.
  
• 
  Sinklinoriumun cənubi-şərq hissəsində orta və üst Paleozoy çöküntüləri, şi­ma­li-qərbində isə metamorfik alt Paleozoy üzərində yatan paleogen və üst Təbaşir çö­kün­­tü­ləri qırışmaya məruz qalmış və böyük simmetrik qırışıqlar əmələ gətirir.