Noma’lum kuchlanish (U
x
) ni kompensasion kuchlanish bilan to’la
muvozanatlash uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
1. U
x
va U
k
kuchlanishlarning modullari o’zaro teng bo’lishi;
2. U
x
va U
k
kuchlanishlari fazalari bo’yicha bir-biriga teskari bo’lishi (ya’ni
180
o
);
3.
U
x
va U
k
kuchlanishlarning chastotalari o’zaro teng bo’lishi;
4. U
x
va U
k
kuchlanishlarning shakli (vaqt bo’yicha o’zgarishi) bir xil
bo’lishi kerak.
O’zgaruvchan tok potensiometrida ish toki (A zanjirida) oddiy ampermetrda
o’rnatiladi, ikkinchi B zanjirda hosil bo’lgan I
2
toki unga nisbatan 90
0
ga farq
qiladi va bu tokni quyidagicha yozishimiz mumkin :
1
2
2
2
2
I
R
M
Z
E
I
,
bu yerda R
2
- B zanjirining aktiv qarshiligi
(
Z
2
≈R
2
)
B zanjirning reaktiv qarshiligi aktiv qarshiligiga nisbatan juda kichik (r
2
>>
ωL
2
), shu sababli I
2
toki EYK E
2
bilan bir fazada bo’lib, I
1
tokiga nisbatan 90
0
ga
burilgan.
U
ab
va U
bg
kuchlanishlar ham bir – biriga nisbatan 90
0
ga surilgandir.
Yuqoridagi ifodaga binoan
I
2
tokining qiymati chastotaga bog‘liq.
Chastotaning o’zgarishi natijasida “r
bg
” qarshiligining darajalanishi buzilishi
mumkin. I
2
=const bo’lishi uchun B zanjirga R
f
qarshiliga ulangan.
U
x
kuchlanishini o’lchash uchun D
1
va D
2
dastaklarini surib, vibrasion
galvanometrga qarab kompensatsiya momenti aniqlanadi va U
k
kuchlanishlarning
tashkil etuvchilari U
kx
va U
ky
lar D
1
va D
2
dastaklarining holatlari bo’yicha
kuzatilib , yozib olinadi. Noma’lum kuchlanish U
k
ning qiymati va fazasi
quyidagi ifodalardan hisoblab topiladi:
,
2
2
ку
кх
x
U
U
U
кч
ку
U
U
tg
U
kx
va U
ky
lar potensiometrning X va Y
o’qi shkalasidan olinadi.
Nazorat sinov savollari
1. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrining ish prinsipi nimаgа аsоslаnаdi?
2. Ish tоki qаndаy o‘rnаtilаdi? Vа uni o‘rnаtish nimаgа kеrаk?
3. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrining prinsipiаl sxеmаsini chizib,
tushuntiring?
4. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtridа ish tоkini аniq o‘rnаtilishi nimаgа bоg‘liq
vа u qаndаy tа’minlаnаdi?
5. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrining qаndаy turlаri mаvjud, ulаrning qаndаy
imkоniyatlаri bоr?
6. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrlаrining o‘lchаsh diаpаzоni qаndаy (qаndаy
qurilmа yordаmidа) qilib kеngаytirilаdi?
7. O‘zgаruvchаn tоk pоtеnsiоmеtrining ish prinsipi nimаgа аsоslаnаdi vа u
yordаmidа qаndаy kаttаliklаrni o‘lchаsh mumkin?
8. O‘zgаruvchаn tоk pоtеnsiоmеtrining qаndаy turlаri bоr?
9. To‘g‘ri-burchаk kооrdinаt tizimli pоtеnsiоmеtrining sxеmаsini chizing vа
ishlаshini tushuntiring?
10. O‘zgаruvchаn tоk pоtеnsiоmеtridа nоmа’lum kuchlаnish bilаn аniq
kuchlаnishlаrni to‘lа muvоzаnаtlаshtirish uchun qаndаy shаrtlаr bаjаrilishi kеrаk?