1. İnformasiya təhlükəsizliyi anlayışı və əsasları

 

 

 

 

 

 

---

13.Ziyanverici proqramalar 

Xüsusi şəkildə proqramlara daxil edilən, kompüterin digər proqramlarına, habelə rabitə 

kanalları  və  ya  informasiya  daşıyıcıları  vasitəsilə  KSŞ-nin  digər  qovşaq-larına  və 

kompüterlərinə  yayılmaq  qabiliyyətinə  malik  olan  ziyanverici  proqramlar  son  dövrlərdə 

informasiya  təhlükəsizliyinə  real  təhlükə  kimi  meydana  çıxmışdır.  Kompüter 

şəbəkələrində bir kompüterə düşmüş ziyan-verici proqramın qarşısı vaxtında alınmadıqda, 

o,  nəzarət-siz  olaraq  həmin  kompüterdən  digərlərinə  yayıla,  böyük  şəbəkələrdə  isə  bu 

problem "həqiqi epidemiya" xarakteri ala bilər.  

Bu  gün  bir  çox  istifadəçilər  bu  və  ya  digər  şəkildə  kompüterə  ziyan  vuran  bütün 

ziyanverici proqramları kompüter virusları adlandırırlar. Əslində bu belə deyil. Belə ki, elə 

ziyanverici  proqramlar  var  ki,  müxtəlif  virus  texnologiyalarını  istifadə  etmələrinə 

baxmayaraq mahiyyət etibarı ilə onlar virus deyillər. 

Son dövrlərin tendensiyası göstərir ki, hakerlər ziyan-verici proqramların yaradılması və 

yayılmasından qeyri-leqal gəlir əldə etmək məqsədi güdürlər. Belə ki, əvvəllər ziyanverici 

proqramları zövq almaq, özünü nümayiş et-dirmək və s. məqsədlərlə yazır və yayırdılarsa, 

hazırda bu iş bir gəlir mənbəyinə çevrilmişdir. Bu ―biznes‖ aşağıdakı yollarla reallaşdırılır: 

- bank hesablarına giriş əldə etmək üçün bank məlu-matlarının oğurlanması; 

- kredit kartlarının nömrələrinin oğurlanması; 

- sonradan  dayandırmaq  üçün  pul  tələb  etmək  məqsə-dilə  DDoS  tipli  paylanmış  şəbəkə 

hücumlarının təşkili (kompüter reketi);  

- spamların  yayılması  və  kommersiya  məqsədilə  istifadə  üçün  troya  proksi-serverləri 

şəbəkələrinin yaradılması; 

- çoxməqsədli tətbiq üçün zombi-şəbəkələrin formalaş-dırılması; 

- arzu  olunmayan  reklamın  göstərilməsi  üçün  sistemi  köçürən  və  quraşdıran  proqramların 

yaradılması; 

- pullu  telefon  nömrələrinə  istifadəçidən  xəbərsiz  zəng  edən  troya  proqramlarının 

kompüterlərə tətbiqi. 

Araşdırmalar göstərir ki, 2005-ci il ərzində troya proq-ramlarının sayı təxminən iki dəfə 

çoxalmış,  antivirus  proqramlarının  həcmi  də  bir  o  qədər  artmışdır.  Ziyanverici 

proqramların  yalnız  5%-i  zövq  almaq,  75%-i  pul  əldə  etmək,  qalan  20%  isə  digər 

məqsədlər üçün yaradılmışdır. 

Ziyanverici proqramlara aşağıdakılar aid edilir: 

- kompüter virusları; 

- şəbəkə qurdları; 

- troya proqramları; 

- spamlar; 

- haker utilitləri. 

 

 

---