2-b o b. J a h o n iq t is o d iy o t I g L o b a L l a s h u V i

Jahon iqtisodiyoti global lashuvining bosqichlari
B osqichlar
B osqichlarning xususiyatlari
I bosqich.
1870—
1920-yillar
Xoniashyo m a n b a la rin in g egallanishi.
Tabiiy resurslarning kapitai va to ‘g‘ridan to‘g‘ri in- 
vestitsiyalarni eksport qiluvchi m am lakatlar nazorati 
ostidagi hududlarda ishlatilishi.
II bosqich.
1 9 2 0 -
1970-yillar
Yangi bozorlarning vujudga kehshi va egallanishi. 
Xorijiy investitsiyalarni tayyor m a h s u lo tla r ekspor- 
tiga y o ‘n altirilgan ishlab ch iq a rish la rg a safarbar etili- 
shi.
III bosqich. 
1970-yiIdan 
hozirgi davr- 
gacha
Sanoati rivojlangan m a m lak atlard a tabiiy resurslarga 
egalik qilishdan tash q ari quyidagi m aqsadlarning y u- 
zaga kelishi:
investitsiyalar tarkibini sam arali taqsirnlash; 
global yoki hududiy iqtisodiy integratsiya afzallikla- 
rid a n foydalanish;
q o ‘shim cha texnologik, tashkiliy yoki bozor im koni- 
yatlariga ega b o ‘Iish;
global raqobatbardoshlikni oshirish va m u sta h k a m - 
lash.
G loballashuv ja ray o n in i rivojlantiruvchi asosiy o m illar sifatida 
quyidagilarni ajratib kolrsatish m u m k in :
1. Ishlab chiqarish, fan-tex nik a va texnologik om illar:
— ishlab chiqarish koMamining keskin kuchayishi;
27

---

— ishlab chiqarishning yangi texnologik usullariga — yuqori, 
ilm iy sig‘im li texnologiyalarga o ‘tish;
— m ahsulotlar, xizm atlar, kapital va ishchi kuch lari harakati- 
dagi to ‘siqlarga barham berilishi;
— m ahsu lo tlar va 
xizm atlarni 
tezlik 
bilan 
tarq atish ni 
ta ’m inlovchi transpo rt va aloqaning sifatli tizim i yaratiladi;
— ilm iy va intellektual bilim larn i alm ash ish ning sam arali 
tizim i vujudga keladi.
2. Tashkiliy om illar:
— ishlab chiqarish — xo‘jalik faoliyatini am alga o sh irish n in g
xalqaro shakli sifatida transm illiy korporatsiyalarning yuzaga 
kelishi;
— nohukum at tash k ilo tlarin in g ko‘p m illatli yoki ja h o n dara- 
jasiga chiqishi;
— ko‘p m illatli kom paniyalar va boshqa tash k ilo tlarn in g glo­
bal iqtisodiyotda asosiy rol o ‘ynovchi xususiy yoki davlat tash k i- 
loti sifatida o ‘zgarishi.
3. Iqtisodiy om illar:
— kapital bozori, m ahsulotlar va x izm atlar savdosining erkin- 
lashuvi ham da jah o n savdosini erkinlashtiruvchi va proteksionizm
siyosatini cheklovchi iqtisodiy erkinlashuvning boshqa shakllarini 
keng joriy etilishi;
— kapital to cp lanishi va m ark azlash u v in in g kuchayishi, 
ho sila m oliyaviy in stru m e n tla r bilan bog‘liq o p eratsiy ala rn in g
o sh ish i, valutaviy b itim la rn i am alga o sh irish v aq tin in g keskin 
qisqarishi;
— xalqaro moliya tashkilotlari to m o n id an m akroiqtisodiy si- 
yosatning yagona m ezonlarini joriy etilishi va boshqa iqtisodiy 
siyosatga oid talablarning birxi 1 lashtirilishi;
— standartlash tirish tendensiyasining kuchaytirilishi. Barcha 
m am lak atlar to m on id an texnologiya, ekologiya va moliyaviy tash- 
k ilotlar faoliyatida, shuningdek, buxgalteriya va statistik hisobot- 
lar tizim id a yagona stand artlardan foydalanishning keng joriy 
etilishi.
28

---

4. A xborot om illari:
— moliyaviy, iqtisodiy, ilm iy-texn ik h am da ishlab chiqa- 
rishga oid m a ’lum otlar alm ash in ish tiz im in in g tubdan o ‘zgarishi. 
M a ’lu m o tlarn i taqd im etish, qabul qilish va qayta ishlashning 
m utlaqo yangi tizim larin in g yuzaga kelishi va rivojlanishi n ou- 
xau va professional x izm atlarn i o ‘z ichiga olgan moliyaviy va 
m ahsulot bozorlarini birlashtiruvchi global tarm oq ni yaratishga 
yordam berdi;
— b itta m arkaz orqali tu rli m am lak atlard a joylashgan ishlab 
ch iq a rish la rn i boshqarishga im k o n beruvchi tiz im n in g shak lla- 
nishi;
— m ahsulo tlarn i realizatsiya qilishning yangi shakllari vujud- 
ga kelishi.
Y uqoridagi qayd etilgan o m illa r ta ’siri natijasida globallashuv 
jarayoni kuchaygan holda ja h o n iqtisodiyotining barcha soha va 
b o ‘g‘in larin i egallab boradi.