4-Mavzu: Faoliyat va Motivatsiya Shaxsning individual tipologik xususiyatlari Reja

Nerv tizimining turlari	Kuchli
Kuchsiz
		Jonli	Inert
Nerv jarayonlari xususiyatlari	Kuch Vazminlik Harakatlanish	Kuchli Harakatlanish	Kuchli Harakatlanish	Kuchli Sust	Kuchsiz Harakatchan yoki sust
Temperament		Xolerik	Sangvinik	Flegmatik	Melanxolik

Temperament va psixik reaktsiyaning bog’liqligi

Temperament	Reaktsiya
	Tezkorlik	Kuch
Sangvinik Xolerik Flegmatik Melanxolik	Tez Tez Sekin Sekin	o’rta haddan tashqari kuchli kuchsiz

Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi muhim xususiyatlar yordami bilan aniqlanishi mumkin va ularning psixologik tavsifini quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin.

1. Senzitivlik (lotincha Sensus – sezish, his qilish degan ma’no anglatadi). Senzitivlik yuzasidan insonda birorta psixik reaktsiyani hosil qilish uchun zarur bo’lgan o’ta kuchsiz tashqi taassurot kuchiga qarab mulohaza yuritiladi, jumladan, sezgilarning paydo bo’lishi uchun kerak qo’zg’ovchining ozgina kuchi (ularning quyi chegarasi), ehtiyojlar qondirilmasligining sezilar-sezilmas darajasi (shaxsga ruhiy azob beruvchi) mujassamlashadi.

   
   

2. Reaktivlik. Bu to’g’rida aynan bir xil kuch bilan ta’sir etuvchi tashqi va ichki taassurotlarga shaxs qanday kuch bilan emotsional reaktsiya qilishiga qarab munosabat bildiriladi. Reaktivlikning yorqin ro’yobga chiqishi-emotsionallik, ta’sirlanuvchanlikda ifodalanishidir.

   
   

3. Faollik. Bu borada inson qanday faollik darajasi bilan tashqi olamga ta’sir etishi va maqsadlarni amalga oshirishda ob’ektiv hamda sub’ektiv qarama-qarshiliklarni faollik bilan yengishga qarab fikr yuritiladi.

   
   

4. Reaktivlik bilan faollikning o’zaro munosabati. Odamning faoliyati ko’p jihatdan nimaga bog’liqligiga binoan, chunonchi tasodifiy tarzdagi tashqi va ichki sharoitlarga (kayfiyatga, favquloddagi hodisalarga) yoki maqsadlarga, ezgu niyatlarga, xohish-intilishlariga ko’ra fikr bildirish nazarda tutiladi.

   
   

5. Reaktsiya tempi. Turli xususiyatli psixik reaktsiyalar va jarayonlarning kechish tezligiga, nutq sur’atiga, farosatliligiga, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.

   
   

6. Harakatlarning silliqligi va unga qarama-qarshi sifat rigidlik (qotib qolganlik), shaxsning o’zgaruvchan tashqi taassurotlarga qanchalik yengillik va chaqqonlik bilan muvofiqlashishiga (silliqlik bilan moslashishga), shuningdek, uning xatti-harakatlari qanchalik sust va zaifligiga (rigidligi qotib qolganligicha) nisbatan baho berishdan iboratdir.

   
   

7. Ekstravertlik va introvertlik. SHaxsning faoliyati va reaktsiyasi ko’p jihatdan kechinmalarga bog’liq, chunonchi favqulotdagi tashqi taassurotlarga (ekstravertlik) yoki aksincha, timsollarga, tasavvurlarga (introvertlik) taalluqligiga asoslangan holda munosabat ifodasidir.