A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov

ishonchlilik -
yo’l 
to’shamasining mukammal ta’mirlashlar o’rtasidagi butun davr mobaynidagi 
to’xtovsiz ishlash ehtimolidir. Yo’l to’shamasining holati mustahkamligi, 
ravonligi, g’adir-budurligi bilan tavsiflanadi. Eng ko’p xarajatlar yo’l 
to’shamasining mustahkamligini ta’minlash bilan bog’liq (ravonligi va g’adir-
budurligini ta’minlashga ketadigan xarajatlarga nisbatan). Yo’l to’shamasining 
mustahkamligi bo’yicha ishonchlilik darajasini miqdoriy aniqlash uchun 
bog’liqligidan foydalaniladi 
um
pr
G
G
R
/

, 
(1.1) 
bu yerda: G
pr 
- yo’l to’shamasi maydoni xizmat muddati oxirida talab 
qilinadigan mustahkamligi bilan; G
um 
- ko’rilayotgan uchastkadagi yo’l 
to’shamasining umumiy maydoni. 
Yo’l qurilishi sharoitlari o’zgaruvchanligining ta’sirini amaldagi 
omillarning ehtimollik tabiatini tavsiflaydigan ishonchlilik nazariyasi asosida 
hisobga olish maqsadga muvofiqdir. 
Qurilayotgan yo’l poyi va yo’l to’shamasining o’zgaruvchan 
mustahkamlik xossalarining salbiy ta’sirini kamaytirish uchun yo’l qurilishida 
asoslangan mustahkamlik zaxirasini ta’minlab berish kerak. 
Yo’l qurilishidagi tajriba va tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, yo’l 
konstruktsiyasining mustahkamligini tavsiflaydigan ko’pgina ko’rsatkichlar 

---

26 
(yo’l-qurilish materiallari va tuproqlar qatlamlarining egiluvchanlik moduli, 
egilganda va surilgandagi mustahkamligi, zichligi, namligi, qatlamlarning 
tishlashishi) tasodifiy kattaliklarni taqsimlashning oddiy qonuniga bo’ysunadi 
(Gauss qonuni). Bu qonun tasodifiy kattalikka bir necha omillar ta’sir 
ko’rsatgan holatlar uchun xos bo’lib, bunda omillarning har biri tasodifiy 
kattalikning umumiy o’zgarishiga nisbatan katta bo’lmagan hissasini qo’shadi. 
Tasodifiy kattalik va tasodifiy kattaliklarni taqsimlash qonunlari o’quv 
qo’llanmasida umumiy ko’rinishda ko’rilmasligining sababi shuki, talabalar 
ehtimollik nazariyasi va matematik statistikani «amaliy matematika» 
kafedrasida 
o’rganadilar. Misol tariqasida Gauss qonuni bo’yicha 
mustahkamlik ko’rsatkichlarini ko’rib chiqish natijalari keltirilgan, chunki 
bunday tasodifiy kattaliklar, yo’l to’shamasining turli joylaridagi mustahkamlik 
singari, oddiy taqsimlash qonuniga bo’ysunadi. Oddiy qonun yo’l qurilishida 
ko’p uchraydigan uzluksiz tasodifiy kattaliklarni taqsimlash qonuni 
hisoblanadi. Bu qonun uchun ikkita analitik bog’liqlik xosdir:
Me’yorlashtirilgan oddiy taqsimlashning differentsial funktsiyasi 
,
2
1
)
(
2
2
e
и
a




(1.2) 
va integral funksiya 
(1.3)
bu yerda: 
φ - o’rtacha kvadratli og’ish; 
a - Tasodifiy kattalikning matematik kutimi; 
φ (
и
)- Laplas funksiyasi. 
Funksiyalar (1.2) va (1.3) hisoblab chiqilgan.
),
(
5
,
0
)
(
и
Ф
и
F


;

a
x
и



---

27