A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti



Yüklə 0,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/16
tarix01.01.2022
ölçüsü0,71 Mb.
#50592
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
kristallardagi atomlarning boglanish turlari

4. XULOSA 

ADABIYOTLAR 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


KIRISH 

 

1970 yillargacha "Qattiq jismning deyarlik barcha asosiy xususiyatlari uning 

hajmi  holatiga  (tarkibi,  tuzilishiga)  bog’liq"  deb  qaralar  edi.  Ammo  bu  davrga 

kelib  jismning  juda  ko’p  xossalari  uning  yuza  qatlamlarining  holatiga  uzviy 

ravishda  bog’liq  ekanligi  aniqlana  boshlandi.  Masalan,  jismlarning  emission  va 

optikaviy  xususiyatlari,    korroziyaga  va  ayrim  mexanik  ta’sirlarga  chidamliligi 

birinchi  galda  yuzaning  tarkibiga  va  tuzilishiga  bog’liq  ekanligi  ma’lum  bo’lib 

qoldi.  Hozirgi  paytda  qattiq  jismning  deyarli  barcha  fizik  xususiyatlari,  hattoki 

ayrim  mexanik xossalari  va  ko’pgina kimyoviy  xossalari uning  yuzasining  holati 

bilan aniqlanishi tajribada isbotlangan. Shuning uchun ham 1970 yillardan boshlab 

yuzalarni  tadqiq  qilish  va  uni  o’rganish  uchun  yangi  maxsus  usullar  ishlab 

chiqishga juda katta ahamiyat berila boshladi. 

Jismning  yuza  qatlamlari  alohida,  o’ziga  xos  bo’lgan  murakkab 

xususiyatlarga ega bo’lib, ular hajmiy xususiyatlardan keskin farq qiladi. Bunday 

farqlarning juda ko’p sabablari bor. Hattoki, ideal holgacha tozalangan va bir xil 

tarkibli  kristallarda  ham  yuza  va  hajm  xususiyatlari  farq  qiladi.  Chunki,  masalan, 

hajmda  joylashgan  atomlar  o’zining  to’rt  tarafidan  atomlar  bilan  bog’langan 

bo’lsa,  yuzadagi  atomlar  faqat  uchta  tomondan  bog’lanib,  tepada  atomlar  yo’q 

bo’lganligi uchun to’rtinchi tomondan bog’lanmagan bo’ladi.  

Qattiq  jismlarni,  o’zlaridagi  atomlarning,  molekulalarning  yoki 

ionlarning  o’zaro  joylashish  tartibiga  qarab  kristallarga  va  amorf  jismlarga 

ajratadi. 

Ulardagiasosiytafovut 

– 

fazodajoylashganzarrachalariningtartiblilikdarajasidir. 



Amorfjismlardafaqatyaqin, 

tartibbor, 

ya’niengyaqinqo’shniatomlarningjoylashishidama’lumqonuniyatmavjud. 

 

Kristalljismlaryaqinvauzoqtartibmavjudligibilanxarakterlanadi, 



ya’niundagibarchaatomlaraniqbirtartibbilanjoylashib, 

ma’lumbirfazoviy 




strukturanihosilqiladi. 

Kristallvaamorfjismlar 

strukturasidagitafovutulardagifizikxususiyatlarningharxilbo’lishiga 

sababbo’ladi. 

Jumladan, 

kristallardamexanik, 

optik, 

elektrvaboshqako’pginafizikxossalarianizatropdir, 

ya’nibuxossalarkristallarningharxilyo’nalishlaridaturlichanomoyonbo’ladi. 

Amorfmoddalardaesadeyarlibarchafizikxossalarizotropdir. 

Bundantashqari, 

kristallardaaniqerishvaqotishharoratlarimavjuddir. 

Amorfjismlardaesaerishvaqotishninganiqharoratimavjudemas. 

Erish 


jarayonida  amorf  moddaning  (shisha,  smola,  kanifol,  …)  harorati  ham 

ko’tarila boradi. 

 

Kristall  va  amorf  qattiq  jismlarning  fizik  xususiyatlarini  o’rganish 



asosida  maxsus  xossalarga  ega  bo’lgan  materiallarni  (o’ta  mustahkam, 

korroziyaga  chidamli,  o’ta  toza,  issiqlikka  chidamli,  …  kabi)  olishga, 

sanoatda  hamda  fan  va  texnikaning  turli  sohalarida  ishlatiladigan  yangi 

qurilmalarni  yasashga    keng  imkoniyat  yaratildi.  Masalan,  kvant 

elektronikasida  lazer  va  lazerlarni  yaratish  o’ta  yuqori  chastota  (SVCh) 

texnikasida  jadal  o’zgarish  hosil  qildi.  Shuningdek  qattiq  jismlardagi 

dislokastiyalarning kinetikasini o’rganish asosida o’ta mustahkam materiallar 

hosil  qilindi.  Bunday  qurilmalarning  yaratilishi  biologiya,  tibbiyot, 

geologiya,  matematika  va  boshqa  fanlarning  rivojlanishiga  keng  imkoniyat 

yaratdi.  Shuning  uchun  ham  hozirgi  paytda  qattiq  jismlar  fizikasi  fanini 

o’rganishga jiddiy e’tibor berilmoqda. 

Shunday qilib yuzadagi kristall tuzilish yoki panjara parametrlari hajmnikidan 

farq qiladi.  Bu esa o’z navbatida hajm va yuza elektron tuzilishlarining bir-biridan 

farq  qilishiga  olib  keladi.  Yuza  qatlamlarga  tashqi  ta’sir  ko’rsatib,  uning  

xususiyatlarini  kerakli  yo’nalishda  o’zgartirish  mumkin.  Buning  uchun  ionlar 

implantastiyasi, lazer va boshqa nurlar bilan ishlov berish,  aktiv element atomlari 




va  molekulalar  o’tkazish  va  boshqa  usullardan  foydalaniladi.  Bu  kurs  ishida    

bog’lanishlarniqattiqjismuchun 

taturgaajratishmumkinligi 



qaraladi 

va 



Yüklə 0,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin