Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

3-rasm. Kislorodning turli bosimida (38

o

 da) gemoglobinning kislorod bilan 

to’yinish darajasini ifodalovchi egri chiziq. 

 

Rasmdan  ko’rinib  turganidek,  alveola  havosidagi  kislorodning,    parsial  bosimi 

nolga  teng  bo’lganda,  gemoglobin  oksigemoglobinga  aylanmaydi.  Kislorod   parsial 

bosimini 

ko’tarilishini 

dastlabki 

davrida 

gemoglobin 

jadal 

ravishda 

oksigemoglobinga aylanib boradi, kislorod parsial bosimi simob ustuni xisobida  70-

100mm.ga  yetishi  bilan,  qondagi  gemoglobinning  qariyb  hammasi  (96%  ga  yaqin 

qismi)  oksigemoglobinga  aylanib  qoladi.  Arterial  qonda  kislorodning  parsial  bosimi 

95-100mm  atrofida  bo'ladi.  Bu  esa  undagi  barcha  gemoglobinning  oksigemoglobin 

holatida bo'lishini ko’rsatadi. To'qimalarda kislorodning parsial bosimi  juda past shu 

sababli  to'qima  kapillyarlarida  oksigemoglobin  tezda  dissotsiatsiyalana  boshlaydi, 

ya’ni  gemoglobin  bilan  kislorodga  parchalana  boshlaydi.  Ajralib  chiqayotgan 

gemoglobin 

tezda 

to'qimalarga, 

hujayralarga 

o’tib, 

o’zlashtiriladi. 

Oksigemoglobinning  dissotsiatsiyalanish  darajasiga  harorat  va  qon  pH-  ko'rsatkichi  

ta’sir ko’rsatadi. Harorat va vodorod ionlari konsentratsiyasining ko’rsatkichi qancha 

yuqori bo’lsa, oksigemoglobinning parchalanishi ham shuncha tezlashadi. Binobarin, 

to'qimalarda  kislorodning  hujayralarga,  karbonat  angidridning  qonga  o’tkazilishi  

natijasida,  qon  muhitining  kam  darajada  bo’lsa  ham,  kislotali  tomonga  siljishi 

oksigemoglobinning  dissotsiatsiyalanishini  tezlashtiradigan  asosiy  omillardan  bo’lib 

qoladi. Organ qancha tez  ishlasa, unga shuncha ko’p qon oqib kelishi  kerak bo’ladi; 

bu  vaqtda  kislorodning  o’zlashtirilishi  ham,  qonning  karbonat  angidrid  bilan 

to’yinishi  ham  shuncha  tez  boradi,  buning  ustiga  ishlayotgan  organda  harorat  ham 

ko’tarilgan bo’ladi. Mana shularning hammasi, faol  ishlab turgan organning kislorod 

yetarlicha  ta’minlanishi  uchun  to’la-to’kis  sharoit  yaratib  beradi.  Qonida  12gr/%  

gemoglobin  bo’lgan  hayvonning  100ml  qoni  to'qima  kapillyarlaridan  o’tganida 

o’zidan  5ml  kislorod  bo’lishi  tekshirishlarda  isbotlangan.  Qondagi  gemoglobin 

---

16gr/%ga  yetganida  100ml  qondan  to'qimalarga  o’tadigan  kislorod  6,5ml  ga  boradi. 

Atmosfera  havosida  binobarin,  alveola  havosida  kislorod  parsial  bosimining  bir 

muncha kamayishi qonda oksigemoglobin hosil bo’lishining kamayishi va shu tufayli 

organizmda  sezilarli  o’zgarishlar  kelib  chiqishiga  olib  bormaydi.  Chunki  kislorod 

parsial  bosimi  simob  ustuni  xisobida  60mm  ga  teng  bo’lganda  ham,  qondagi 

gemoglobinning qariyb 90% oksigemoglobinga aylanadi. Ammo kislorodning parsial 

bosimi 

ancha 

kamayib, 

taxminan 

50mm 

dan 

pastga 

tushsa, 

qonda 

oksigemoglobinning  hosil  bo’lishi  kamayadi,  natijada  qon  kislorod  bilan  yaxshi 

to’yinmay  qoladi,  gipoksemiya  deb  shunga  aytiladi.  Bu  vaqtda  organizm 

to'qimalarining  kislorod  bilan  taq’minlanishi  kamayadi,  oqibatda  to'qimalarda 

kislorod kamchiligi – gipoksiya kuzatiladi. Agarda gipoksemiya juda kuchli, sezilarli 

darajada bo’lsa, to'qimalarga kislorod mutlaqo bormay qo’yadi, bu anoksiya deyiladi. 

O’z-o’zidan ma’lumki,  bunda shoshilinch  choralar ko’rilmasa organizm  o’lib  qoladi.