paylanması sosial-mədəni və iqtisadi
tərəqqinin hərəkətverici
276
Fuad Mammadot
Kulturologiva cffcktivli haval va faalivvala aparan vol
qüvvəsidir. Ona intellektual potensialın yaradılması və inkişafının
prioritetini təmin edən ciddi faktor kimi, xüsusi diqqət ayrılmalıdır.
Burada elm və təhsili xüsusi vurğulamaq lazımdır, çünki, yeni
texnologiyaların yaradılması, həyat təminatı sisteminin və insanların
həyat tərzinin inkişafı onlardan asılıdır. Elmin əsasında ideologiyanın
əsasını təşkil edən, yeni ictimai sistemin ruhi və maddi tələblərinə
cavab
verən mədəniyyətin yeni
ideal və dəyərdən ibarət
imperativlərinin, eləcə də estetik, əxlaqi və psixoloji mədəniyyət
normalarının vəziyyətinə tənqidi nəzər baş verir.
Məlumdur
ki,
dövlətin
mədəni
siyasətinin
effektivlik
meyarlarından biri
cəmiyyətin beş altsisteminə onun təsiri ilə
müəyyən olunur: bioloji yaradılma, ruhi istehsal, maddi istehsal,
ictimai münasibət, təşkil və idarəetmə. Bununla əlaqədar olaraq,
mədəniyyətin idarə
edilməsində
mədəniyyət
orqanizminin
qabaqlayıcı inkişaf və bütövlük çərçivəsində onun müxtəlif sosial
institutlarının düzgün koordinasiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə
başlayır.
Yeni demokratik mədəniyyətə keçid prosesində qeyri-hökumət
təşkilatlarına mühüm əhəmiyyət verilir.
Demokratik ölkələrin
təcrübəsindən çıxış edərək, qeyri-hökumət təşkilatlan beynəlxalq
fondlann yardımı ilə, xalqın həyati maraqlann acavab verən, insanın
sosial-mədəni həyatında
keyfiyyət dəyişikləri yaradan
birgə
kulturoloji layihələr hazırlayıb həyata keçirməlidirlər. Mədəni siyasət,
eyni zamanda, mədəni imperativ və ölkənin sosial-mədəni inkişaf
sürəti, eələcə də istiqamətinin
dövlətin məqsədlərinə və xalqın
maraqlanna uyğunluğuna sosial nəzarətin zəruriliyini nəzərdə tutur.
Bu nəzarət həm dövlət - hüquqi və siyasi, həm də qeyri-hökumət,
ictimai institutların köməyi ilə həyata keçirilir. Postsovet ölkələri
mədəni siyasətinin
mühüm vəzifələrindən biri
demokratik
mədəniyyətin
formalaşdırılması və inkişafıdır. Onun vəzifələrinə
aşağıdakılar daxildir:
• Hal-hazırda mövcud olan köhnə sovet mədəniyyəti sisteminin
yeni demokratik ictimai-siyasi
sistemin tələb və missiyasına
uyğunluğunun təhlili.
• Formalaşmaqda olan demokratik mədəniyyətin, onun keyfiyyət
və inkişafinm mühüm parametrlərini müəyyənləşdirməyə, istehsal
277
Kuad Mammadov
KulturolqgİYa tffektivli havat va faalivvata aparan vol
sisteminin uyğunluğunu aşkar etməyə,
mədəni dəyərlərin -
demokratik cəmiyyət quiruculuğu prosesinin obyektiv tələb etdiyi
həcm və keyfiyyət səviyyəsinin-
tədarük, istehlak və nəql
olunmasına imkan verən
funksiomal effektivliyinin təhlili.
Yuxanda deyilənlərin kontekstində
postsovet ölkələri mədəni
siyasətinin aşağıdakı vəzifələrini mühüm hesab edirik:
ı. Bəşəriyyətin mədəni təcrübəsi kontekstində dünyaya yeni baxış
yaradan baxış və qərar, adət və normalan elmi əsasda yenidən
nəzərdən keçirmək.
2
. İctimai və dövlət həyatının
yüksək istehsala malik əmək,
humanist sosial nizam, vətəndaş hüququ, ədalətlilik, xeyirxah
qanun, ağıl, bilik və etikanın “yüksək ruhi mədəniyyətinin”
prioriteti.
3. Təhsil, elm, yüksək texnologiyalar, eləcə də sosial məişət və
ekoloji mədəniyyət
sahəsində novasiyalı avropa və dünya
mədəniyyətindən götürülmüş,
mədəni yeniliyə malik xalqların
ənənəvi milli dəyər və irsinin inteqrasiyası.
4. Sosial-mədəni və iqtisadi tərəqqini təmin edən başlıca
hərəkətverici qüvvə olan intellektual potensialın prioritet inkişafını
və yeniləşməsini təmin edən mədəniyyətin müxtəlif sahələrinə
investisiyanın bərabər bölünməsi.
5. Cəmiyyətdə sistemli kulturoloji təhsil və tərbiyəyə əsaslanan
“humanitar” mədəniyyətin ardıcıl formalaşdırılması.
6. Cəmiyyətin novasiyalı mədəni inkişafının monitorinqi daxil
olmaqla, postsosialist cəmiyyətlərin demokratik cəmiyyətə keçmə
prosesini və tərəqqipərvər ictimai inkişafin tarixi tələbatlarının
düzgün dərk edilməsini təmin edən elmi yardım.
7. Əhalinin bütün təbəqələri üçün sosial-mədəni inkişafda bərabər
imkanlar, bilik və kommunikasiyadan geniş istifadə imkanı,
dövlətin sosial və iqtisadi sisyasətinin insan üzərində cəmlənməsi.
8. Dövlət və cəmiyyətin sosial-mədəni inkişafında
əsas
hərəkətverici qüvvə olan ziyalıların hüquqi və sosial müedafiəsi,
ictimai statusunun yüksəldilməsi.
9. Bəşəriyyətin stabil və təhlükəsiz inkişafının, sülhün mühüm
sahəsi olan demokratiyanın genişləndirilməsi, regional və qlobal
sosial-mədəni əməkdaşlığın harmonizasiyası, sülh mədəniyyətinin
278
Fuad.MammMov
Kulturologiva cffektivli hovat
уд
foalivvota aparan vol
təsdiqinə yardım edən beynəlxalq mədəni siyasətin vahid
prinsiplərinin yaradılmasına yardım etmək.
Bəşəriyyətin mədəni inkişaf qanunauyğunluqlarının təhlili göstərir
ki, burada həlledici rol təbii-coğrafi və genetik faktorlardan daha çox
sosial mühit və mədəni mübadiləyə məxsusdur.Buna görə bu gün
dünya xalqlarının qarşılıqlı fəaliyyəti, qarşılıqlı zənginləşməsi və
mədəni inkişafi üçün
əlverişli sosial mühitin formalaşdırılması
mühüm əhəmiyyət daşıyır. Ən yaxşı tərəqqipərvər novasiyalı bir
xalqm milli-mədəni ənənələrinin digər xalqın mədəni inkişaf
təcrübəsindən götürülmüş ənənələrlə sintezi müasir sivilizasiyanın
xalq, millət və dövlətlərinin münasibətləri arasında ahəngdarlığın,
rifah yüksəlişinin genişlənməsinə yeni imkanlar açır.
Mövcud yeni tarixi və siyasi, eləcə də Avrasiyanın əlverişli təbii-
coğrafi şəraitindən istifadə etməklə, MDB ölkələri tərəqqipərvər
inkişafın sürət və keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə öz mədəni
ənənələrində novasiyalı proseslərə və geniş mədəni mübadiləyə
diqqəti artırmalıdır. Bu ölkələrin milli mədəniyyəti
öz milli
xüsusiyyətlərini qoruyan demokratik mədəniyyətinin regional və
epoxal tipini formalaşdıraraq, gələcəyin tərəqqipərvər obrazı üzərində
qurulmalı və bəşəriyyətin sosial təcrübəsi və yeni elmi biliklərini
nəzərə almaqla təkmilləşməlidir. İctimai və dövlət həyatında mədəni
siyasətin demokratik prinsiplərə, azadlıq, humanizm və maariflənmə
dəyərlərinin
təsdiqinə istiqamətlənmə,
bütün daxili resursların
səfərbərliyi və sosial yeniləşmə postsovet ölkələrini
dünya
sivilizasiyası magistralına çıxarmalıdır.
Yeni sosial-mədəni texnologiyaların inkişafına istiqamətlənmiş
trərəqqipərvər mədəni islahatların həyata keçidilməsi postsovet
ölkələrində
ictimai tərəqqinin
sürətlə yüksəlməsinə
yardım
edəcəkdir. MDB ölkələrinin yeni dövlət siyasətində əks olunmuş ruhi
mədəniyyət anlayışına və ona yeni münasibətdəki köklü dəyişikliklər
təbii resursları insan inkişafi üçün effektiv istifadə edilməsinə, işsizlik
və yoxsulluq, səhiyyə və ekoloji müdafiə problemlərini həll etməyə,
demokratik ictimai münasibətlərin və gəlirin paylanmasında intizamın
təkmilləşməsi, həmin ölkə xalqlarının
sivil dünya birliyinə
inteqrasiyası və həyat keyfiyyətinin kardinal yaxşılaşdırılmasına nail
olmağa imkan yaradacaqdır. Postsovet avrasiya məkanı qarşılıqlı asılı
279
Kuad Mwnmadov
Kulturologiva effektivli havat va faalivvata aparan vol
dünyanın bir hissəsi kimi,
dünya sivilizasiyasının
mədəni
regionlarından biri
olaraq,
bütün bəşəriyyətin və
həmin ölkə
xalqlarının
həyati maraqlarına cavab verən demokratiyanın sülh,
stabillik və inkişaf zonası kimi genişlənməsində öz tarixi rolunu
oynamalıdır.
Dostları ilə paylaş: |