Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

bəlkə ara sözünün sinonimi kimi əyənə 
sözü də işlənir; məs.:- Əyənə, aruğ ətdi və s. 
Muğan şivələrində 
bəyəvar ara sözü geniş yayılmışdır. Bu ara 
söz güman, şübhə bildirən bəlkə ara sözünün məna və fünksiya-
sını yerinə yetirir; məs.:- Bəyə var, Kürə gedib çimməyə (Şir.);- 
Axşam, bəyəvar, süzə gəldim (S.) və s.
Şivələrdə ehtimallıq bildirən ara sözlərdən biri də 
guya sö-
züdür. Bunun şivələrdə guyə, guya, gu:a, gu:va, givayı, güya va-
riantları işlənir və cümlədə ehtimallıq bildirməklə yanaşı, fikrin 
həqiqətə uyğun olmadığını bildirir; məs.:- Güya ki, o bıranın bö:-
gi bilir ( S.);- Guyə, məni görməy (Cəl.);- Givayı, mən onca buğ- 
dadan bir girvənkə buğda gətirdim (Ş.) və s.
Əsasən şərq qrupu, qismən də digər şivələrdə guya ara sözü 
zahran sözü ilə əvəz olunur;məs.:- Zahran, qızı vermək istəyir-
miş, qardaşı oğluna (Şamaxı);- Zahran, xoşdarına gəlmeyib o 
yerrər bizin babalarımızın (A.) və s.
Təhrinnən ara sözü şivələrin cənub və şərq qruplarında ge-
niş yayılmışdır. Bu, ədəbi dildəki “ görünür” ara sözünün sinoni-
midir; məs.:- Ussamız, təhrinnən, heç om beş günə də qutarmaz 
(Şir.);- Təhrinnən, ora boş yer imiş (Şah.) və s.

---

272
273
satılla pənirçilərə (Təb.);- Xüləs/ xüləsey, bir zülümnən getdix` 
çatdıx kəndə (Qub.) və s. 
Bəzi şivələrdə nəhayət ara sözü ilə yanaşı onun sinonimi 
axır/ 
axırı, axır ki ifadələri də işlənir. Bu ara söz cümlədə söylənilən 
fikrin yekunlaşmasını, nəticə çıxarılmasını bildirir, ki ədatı isə hə-
min mənanı qüvvətləndirməyə xidmət edir; məs.- Axırı ki, pulla-
rın kökünə çıxdın (G.);- Axırı, uşaxları irazı saldıx (Zaq.);- Axırı 
ki, pisdix`özə: qaldı (Cəb.) və s. 
Qazax şivəsində nəhayət ara sözü bəzən həki sinonimi ilə 
əvəz olunur; məs.: - Həki, balaja oğlu da yekəjə oğlan oldu mu-
nun; - Həki, gedif oxuyuf gəldin və s. Təbriz şivəsində nəhayət 
mənasına fars sözü əzqəza sözü işlənir; məs.:- Əzqəza, padşah 
gejə vəsiyət elədi öldi və s.
Bəzi şivələrdə işlənən 
illah, illahım ara sözləri ədəbi dilimiz-
dəki xüsusən, xüsusilə ara sözlərinin sinonimi olub, cümlədəki 
fikri dəqiqləşdirməyə, məhdudlaşdırmağa, qabarıq nəzərə çatdır-
mağa xidmət edir. Nitq şəraitindən asılı olaraq, illah ara sözün-
dən sonra da işlənməsi fikri daha da qüvvətləndirir; məs.:- Yəqub 
yaxşı adamdı, illahım da kiççix` qardaşı (Nax.);- İllahım da, sə:n 
gədəndi uşaxları qatan ( Zaq.);- İllah/ illahım da bılar bizə gün-
dirrix` vermir (Qub.) və s.
Şivələrdə